Nauczyciel, który przepracował tylko część miesiąca, powinien oddać nadpłacone mu wynagrodzenie. W przeciwnym razie szkoła będzie dochodziła nadpłaty na drodze sądowej. Tę ważną zmianę, która obowiązuje od 1 września, wprowadziła ostatnia nowelizacja Karty nauczyciela

Obowiązek zwrotu nadpłaconego wynagrodzenia to konsekwencja skreślenia art. 40 ustawy z 26 stycznia 1986 r. – Karta nauczyciela (dalej: KN) przez jej nowelizację z 25 sierpnia br. W związku z tym, że nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie z góry, regulacja ta zapewniała mu zachowywanie prawa do pobranej pensji nawet wówczas, gdy w trakcie miesiąca kalendarzowego nastąpiło wygaśnięcie lub rozwiązanie stosunku pracy. Artykuł 40 KN był zatem przepisem szczególnym w stosunku do art. 80 kodeksu pracy, który dopuszcza – w przypadkach określonych w odrębnych przepisach – zachowanie prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy. Do 31 sierpnia 2022 r. dyrektor szkoły nie mógł żądać od nauczyciela zwrotu wynagrodzenia otrzymanego pierwszego dnia miesiąca, jeżeli potem ustał stosunek pracy. Od 1 września 2022 r. dyrektor placówki nie tylko może, ale nawet musi dochodzić od pedagoga zwrotu nadpłaty. Zaniechanie tego obowiązku może się dla niego łączyć z odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Ministerstwo Edukacji i Nauki – twórca projektu nowelizacji KN – skreślenie art. 40 KN uzasadniło potrzebą usunięcia wątpliwości, jakie rodzi ten przepis. Argumenty te są jednak dość zaskakujące. Po pierwsze dlatego, że w literaturze i orzecznictwie regulacja ta nie rodziła większych wątpliwości. A po drugie uchwała SN, podana w uzasadnieniu projektu nowelizacji KN jako koronny argument zmiany, w ogóle nie odnosiła się do art. 40 KN.

(Nie)istniejące wątpliwości

Resort edukacji szeroko omówił w uzasadnieniu nowelizacji KN potrzebę skreślenia art. 40 KN, który stanowił, że prawo do wynagrodzenia gaśnie z ostatnim dniem miesiąca kalendarzowego, w którym nastąpiło wygaśnięcie lub rozwiązanie stosunku pracy. W uzasadnieniu zauważono, że: „W myśl art. 80 kodeksu pracy wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią, np. w razie przeszkód w wykonywaniu pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy czy niezdolności pracownika do pracy. Żaden przepis ustawy – Karta Nauczyciela nie gwarantuje nauczycielom wynagrodzenia za czas, w którym ich stosunek pracy został już rozwiązany. W sytuacji zatem, gdy z nauczycielem rozwiązuje się stosunek pracy w trakcie miesiąca, nie nabywa on prawa do wynagrodzenia za pełny miesiąc pracy lecz za okres, w którym świadczył pracę. Wypłata wynagrodzenia z góry nie czyni odstępstw od tej zasady”.
Resort edukacji jako argument powołał uchwałę SN z 8 grudnia 1994 r. (sygn. akt I PZP 49/94), wskazując na to, że „art. 39 ust. 3 KN nie narusza zasady wyrażonej w art. 80 k.p., iż wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, zaś za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia wtedy, gdy kodeks pracy lub przepis szczególny tak stanowi. Inaczej mówiąc – konstrukcja wypłaty wynagrodzenia z góry polega na wypłaceniu wynagrodzenia przed świadczeniem pracy, lecz pod warunkiem, że pracownik będzie świadczył pracę w okresie, za który otrzymał z góry wypłatę wynagrodzenia. Zatem przed spełnieniem świadczenia pracownik ma tylko prawo do wypłaty wynagrodzenia, natomiast prawo do wynagrodzenia powstanie po wykonaniu pracy. Nastąpi to na koniec miesiąca, gdy okaże się, że świadczył pracę w należącym do niego rozmiarze. Wypłata wynagrodzenia z góry nie zmienia bowiem faktu, że dopiero gdy okaże się, że pracownik wykonał pracę – wypłacone mu z góry wynagrodzenie stanie się jego prawem”.

Jednolita ocena doktryny…

W literaturze jednolicie podawano, że: „Treść art. 40 KN oznacza, że wynagrodzenie wypłacone nauczycielowi z góry, na podstawie art. 39 ust. 3 KN, nie ulega zwrotowi jako świadczenie nienależne w związku z niewypracowaniem pełnego miesiąca pracy w przypadku rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Zatem uznać należy, że art. 40 KN stanowi lex specialis wobec regulacji zawartej w treści art. 80 k.p. i wynikającej z niej zasady, że wynagrodzenie należy się za pracę wykonaną. Sytuacja wskazana w treści art. 40 KN wynika ze zdarzeń formalnoprawnych, z którymi prawo wiąże skutek w postaci zakończenia stosunku pracy, bądź to w formie jego rozwiązania, bądź to w formie jego wygaśnięcia. Są to sytuacje określone w pragmatyce nauczycielskiej i k.p. w zależności od podstawy zatrudnienia nauczyciela (stosunek na podstawie mianowania lub umowa o pracę). W związku z tym rozwiązanie nauczycielskiego stosunku pracy w trakcie miesiąca, niezależnie od podstawy prawnej zakończenia stosunku pracy, nie wiąże się z koniecznością zwrotu przez nauczyciela wynagrodzenia wypłaconego z góry na początku miesiąca, ponieważ prawo do wynagrodzenia obejmuje cały miesiąc kalendarzowy” (K. Lisowski, „Karta Nauczyciela. Komentarz”, Legalis 2021/el, tak też M. Szymańska, „Karta Nauczyciela. Komentarz, Lex 2018/el). Również w orzecznictwie nie było wątpliwości, że zakończenie stosunku pracy nie wiąże się z koniecznością zwrotu przez nauczyciela wynagrodzenia wypłaconego z góry na początku miesiąca.

…i orzecznictwa

Na ten temat wypowiedział się także Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z 6 czerwca 2019 r. (sygn. akt VII Pa 23/19). Podał on, że nauczyciel na podstawie art. 40 KN zachowuje prawo do pobranego wynagrodzenia nawet wówczas, gdy jego stosunek pracy się zakończył w trakcie miesiąca kalendarzowego. Pracodawca nie może więc żądać od nauczyciela zwrotu wynagrodzenia otrzymanego pierwszego dnia miesiąca, jeżeli potem ustanie stosunek pracy. Zdaniem warszawskiego SO w związku z tym, że nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie z góry, zachowuje prawo do pobranego wynagrodzenia nawet wtedy, gdy w trakcie miesiąca kalendarzowego nastąpiło wygaśnięcie lub rozwiązanie stosunku pracy. Wynika to z tego, że analizowana regulacja jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 80 k.p., który dopuszcza w przypadkach określonych w odrębnych przepisach zachowanie prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy. W takiej sytuacji – według warszawskiego SO – oczywiste jest zatem, że pracodawca nie może żądać od nauczyciela zwrotu wynagrodzenia otrzymanego pierwszego dnia miesiąca, jeżeli potem ustanie stosunek pracy.

Chybiony argument

Wskazać należy, że warszawski SO na korzyść nauczycielki rozstrzygnął apelację od wyroku sądu rejonowego, który nakazał jej zwrócić szkole nadpłacone z góry wynagrodzenie w wysokości 665,74 zł. Chodziło tu o nauczycielkę wspomagającą, która wypowiedziała terminowy angaż. Ten rozwiązał się w połowie grudnia 2017 r., a 1 grudnia nauczycielka otrzymała pensję za cały miesiąc. Zdaniem sądu rejonowego nauczycielka, otrzymując wynagrodzenie na konto i wypowiadając umowę o pracę jeszcze tego samego dnia, musiała mieć świadomość nienależności wynagrodzenia za okres, gdy nie będzie świadczyć pracy. Jednak Sąd Okręgowy w Warszawie, odnosząc się do orzeczenia sądu I instancji, wskazał, że sąd rejonowy doszedł do błędnych wniosków, powołując się w głównej mierze na uchwałę Sądu Najwyższego z 8 grudnia 1994 r. i cytując fragmenty uzasadnienia tej uchwały. Warszawski SO podał, że w orzeczeniu tym Sąd Najwyższy istotnie wskazał, że pracownik otrzymujący wypłatę wynagrodzenia „z góry” powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wynagrodzenia w każdej sytuacji niewykonywania pracy, chyba że za określony czas z mocy przepisu szczególnego zachowuje do niego prawo (wyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 1994 r., sygn. akt I PZP 49/94). Zdaniem warszawskiego SO sądowi rejonowemu umknęło, że zarówno zacytowana teza, jak i uzasadnienie uchwały czynią wyraźne zastrzeżenie o zachowaniu prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, jeśli wynika to z przepisu szczególnego. Ponadto orzeczenie, o którym mowa i na które tak szeroko powołał się sąd I instancji, zapadło w odmiennym od przedmiotowej sprawy stanie faktycznym. W sprawie tej – mimo że również chodziło o zwrot wynagrodzenia – pracownik pobrał wynagrodzenie z góry, nie rozwiązał stosunku pracy, a fakt nieświadczenia pracy był związany z jego udziałem w strajku. SN, powołując się na art. 80 k.p., wskazał, że warunkiem prawa pracownika do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy spowodowany udziałem w strajku jest istnienie przepisu ustanawiającego takie prawo. Kwestie związane z udziałem pracowników w strajku normuje ustawa z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, a w jej przepisach brak jest wszakże postanowienia przewidującego prawo do wynagrodzenia za czas udziału w strajku. Przeciwnie, z art. 23 ust. 2 tej ustawy jednoznacznie wynika, że w okresie strajku zorganizowanego zgodnie z przepisami ustawy pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, chociaż zachowuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz inne – poza wynagrodzeniem – uprawnienia ze stosunku pracy. Warszawski SO podkreślił, że w rozstrzyganej przez niego sprawie przepisem szczególnym w stosunku do art. 80 k.p. jest wspomniany art. 40 KN, który wprost stanowi, że prawo do wynagrodzenia gaśnie z ostatnim dniem miesiąca kalendarzowego, w którym nastąpiło wygaśnięcie lub rozwiązanie stosunku pracy.

Naruszenie dyscypliny

Szeroko zacytowane uzasadnienie wyroku z 6 czerwca 2019 r. Sądu Okręgowego w Warszawie pokazuje, że uchwała SN, na którą powołał się resort, nie jest właściwym argumentem za dochodzeniem od nauczyciela nadpłaty wynagrodzenia. Niezależnie jednak od oceny tego uzasadnienia, skreślenie art. 40 KN powoduje obowiązek dochodzenia nadpłaty. Nie ma już przepisu szczególnego w stosunku do art. 80 k.p., który stanowi, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa tak stanowią. Dyrektor szkoły musi więc obecnie pamiętać, że darowanie nauczycielowi nadpłaconej pensji może się wiązać dla niego z odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Deliktem jest bowiem niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia. ©℗
Podstawa prawna
•art. 1 pkt 40 ustawy z 5 sierpnia 2022 r. o zmianie ustawy – Karta nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1730)
•art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 289)
•ustawa z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (t.j. Dz.U z 2020 r. poz. 123)