Brak ustawowych regulacji i duży stopień ogólności wytycznych powoduje konieczność ustalenia zasad akcji szczepień w porozumieniu lub umowie między placówką oświatową a punktem szczepień.

Z uwagi na rolę, jaką pełnią poszczególne jednostki systemu oświaty, planowane od września szczepienia uczniów zostaną zorganizowane we współpracy z podmiotami wykonującymi działalność leczniczą. Przy czym przeprowadzenie akcji szczepień dla najmłodszych w szkole będzie zależeć od tego, czy dana placówka oraz podmiot, który ją utworzył i prowadzi, wyrażą wolę uczestniczenia w organizacji szczepień. Na placówkach oświatowych bowiem nie ciąży żaden prawny obowiązek przeprowadzenia lub współdziałania przy prowadzeniu akcji szczepień, co więcej, nie posiadają one ani odpowiedniej kadry, ani miejsca do jej przeprowadzania.

Kto i gdzie zbada i zaszczepi uczniów

Badanie kwalifikacyjne do szczepienia w szkole będzie mogła przeprowadzić osoba, która:
  • wykonuje zawód lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej, felczera, ratownika medycznego, higienistki szkolnej;
  • wykonuje zawód fizjoterapeuty, farmaceuty, diagnosty laboratoryjnego i uzyskała dokument potwierdzający ukończenie odpowiedniego szkolenia teoretycznego;
  • kształci się na piątym albo szóstym roku studiów na kierunku lekarskim lub na trzecim roku studiów I stopnia na kierunku pielęgniarstwo i uzyskała dokument potwierdzający posiadanie umiejętności kwalifikowania do szczepień (studenci przeprowadzają badanie kwalifikacyjne pod nadzorem).
Z kolei szczepienia ochronne przeciwko COVID-19 wykonają tylko te osoby, które posiadają do tego kwalifikacje. Zostały one określone w art. 21c ust. 1 i 2 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1845; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 981) oraz w par. 2 i 3 rozporządzenia ministra zdrowia z 9 kwietnia 2021 r. w sprawie kwalifikacji osób przeprowadzających badania kwalifikacyjne i szczepienia ochronne przeciwko COVID-19 (Dz.U. poz. 668). Są to:
  • lekarz, lekarz dentysta, pielęgniarka, położna, felczer i ratownik medyczny;
  • fizjoterapeuta, farmaceuta, higienistka szkolna i diagnosta laboratoryjny (po odbyciu szkolenia);
  • osoba uprawniona do przeprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych.
Zobowiązany do zapewnienia odpowiedniej kadry medycznej przygotowanej do przeprowadzania badań i samego szczepienia będzie podmiot prowadzący punkt szczepień na terenie szkoły. Nie można jednak wykluczyć, że rząd bądź dyrektorzy szkół rozważą włączenie do tego zadania szkolnych higienistek, które posiadają formalne uprawnienia nie tylko do przeprowadzenia badania kwalifikacyjnego, lecz także do podania szczepionki. Higienistki mogłyby również koordynować akcję informacyjną w placówkach oraz kompletować dokumenty konieczne do przeprowadzenia szczepień.
Jeśli zaś chodzi o miejsce szczepienia, to MEN nie ustaliło, w jakich konkretnie pomieszczeniach szkolnych miałyby się one odbywać. Ale racjonalnym jest, by wykorzystać do tego zlokalizowane w szkołach gabinety profilaktyki zdrowotnej. Pomieszczenia te muszą jednak spełniać podstawowe wymogi sanitarne, a personel punktu szczepień powinien to wcześniej zweryfikować.
Rekrutacja do przedszkola: Jak udowodnić szczepienie
Rekrutacja do przedszkola: Jak udowodnić szczepienie

Zobacz również

Niezbędne porozumienie

Należy zakładać, że Ministerstwo Edukacji i Nauki, opracowując szczegółowe wytyczne dla szkół, pochyli się jeszcze nad kluczowymi kwestiami i przedstawi placówkom wyjaśnienia, w jaki sposób:
  • prowadzić akcję zachęcającą do przyjęcia szczepionki;
  • ustalić krąg uczniów, którzy zostaną zaszczepieni;
  • określić zakresy obowiązków placówki i punktu szczepień;
  • rozdzielić i rozliczyć dodatkowe koszty szczepień, które nie zostaną zrefundowane;
  • uzyskiwać i przetwarzać dane osobowe uczniów (w szczególności dane o ich stanie zdrowia, zaliczane do danych szczególnych kategorii);
  • prowadzić dokumentację związaną ze szczepieniami, w tym zwłaszcza dokumentację medyczną (obowiązek punktu szczepień);
  • dostosować do wymogów higieniczno-sanitarnych pomieszczenia, w których szczepienia miałyby być przeprowadzane;
  • postępować z odpadami medycznymi oraz niezużytymi szczepionkami (obowiązek punktu szczepień).
Gdyby takie rekomendacje jednak się nie pojawiły, organy prowadzące placówki powinny ustalić te kwestie możliwie najprecyzyjniej na gruncie umowy lub porozumienia. Dokładne ustalenie zasad szkolnej akcji szczepień może jednak napotkać trudności, np. dotyczące daty dziennej realizacji poszczególnych szczepień, liczby uczniów chętnych do przyjęcia szczepionek, danych osób kwalifikujących do szczepień i je przeprowadzających, a także liczby i kosztów utylizacji odpadów medycznych. Szkoły we własnym interesie powinny więc zadbać o zawarcie w umowach sformułowań, które będą wskazywały na sposób rozwiązania ewentualnych problemów i podmioty za to odpowiedzialne.
Przykład

Zapisy zabezpieczające interes placówki oświatowej

• „W przypadku opóźnienia w dostarczeniu zamówionych szczepionek do punktu szczepień w dniu ustalonym w (...) strony zobowiązują się ustalić telefonicznie lub za pośrednictwem poczty elektronicznej termin przeprowadzenia szczepień. Dyrektor Szkoły zobowiązuje się do poinformowania o powyższym osób zainteresowanych w sposób zwyczajowo przyjęty w placówce”;
• „W przypadku braku możliwości zaszczepienia uczniów w liczbie ustalonej przez strony w danym dniu, niewykorzystane szczepionki zostaną zwrócone od punktu szczepień i przeznaczone do zaszczepienia osób nieobjętych niniejszym porozumieniem”;
• „Podmiot Wykonujący Działalność Leczniczą oświadcza, że kwalifikacja do szczepienia oraz przeprowadzenie szczepienia będą wykonywane przez osoby, posiadające do tego odpowiednie kwalifikacje zawodowe”;
• „Powstałe w związku ze szczepieniami odpady medyczne zostaną zabezpieczone i zutylizowane przez Podmiot Wykonujący Działalność Leczniczą prowadzący punkt szczepień, wspólnie z innymi odpadami medycznymi tego podmiotu”.
Sporządzając porozumienie lub umowę należy unikać – o ile to możliwe – kopiowania wytycznych, np. sanitarnych. Wystarczające jest odwołanie się do nich w treści porozumienia.

Ochrona danych osobowych

W związku z prowadzeniem szczepień szkoła powinna zawrzeć ze współpracującym z nią podmiotem leczniczym nie tylko porozumienie o przeprowadzeniu szczepień, lecz również umowę powierzenia przetwarzania danych osobowych. Za administratora danych powinien przy tym zostać uznany właściwy punkt szczepień, który powierzy placówce przetwarzanie danych w zakresie ich zbierania. W takim przypadku szkoła co do zasady nie powinna odbierać zgód na przetwarzanie danych osobowych uczniów ani w imieniu własnym, ani w imieniu punktu szczepień. Stanie się on (jako podmiot wykonujący działalność leczniczą) administratorem danych osobowych z mocy prawa, co oznacza, że nie musi odbierać w tym zakresie zgody na przetwarzanie danych. Szkoła natomiast nie może być takim administratorem, ponieważ nie decyduje ani o celach, ani o sposobach przetwarzania danych, a jedynie będzie je zbierać w imieniu i na polecenie punktu szczepień, udzielając przy tym jedynie informacji, kto jest administratorem danych, ale nie odbierając zgód.

Kwestia zgody

Jak powszechnie wiadomo, szczepienie przeciwko COVID-19 jest dobrowolne. Oznacza to, że decyzję o zaszczepieniu uczniów w wieku 12–15 lat podjąć mogą wyłącznie ich przedstawiciele ustawowi, czyli w większości przypadków ich rodzice. Co istotne, zgody na szczepienie nie może wyrazić opiekun faktyczny ucznia (w tym np. inny członek rodziny, pod którego opieką przebywa małoletni, ani nauczyciel).
W przypadku dzieci pozostających pod władzą rodzicielską obojga rodziców wystarczająca będzie zgoda jednego z nich. Niemniej jednak w sytuacji sprzeciwu jednego z rodziców szczepienia nie będzie można zrealizować. Przy czym tego typu sprawę może rozstrzygnąć jedynie sąd opiekuńczy. Na przeprowadzenie szczepienia nie wpływa natomiast ewentualny sprzeciw małoletniego poniżej 16. roku życia, choć należy go wysłuchać w tej kwestii, jeżeli może z dostatecznym rozeznaniem wyrazić swoją opinię. W przypadku uczniów w wieku 16–17 lat wymagana jest tzw. zgoda kumulatywna. Wyrażają ją uczniowie i ich przedstawiciele ustawowi. Uczniom pomiędzy 16. a 18. rokiem życia przysługuje także prawo wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. Jeżeli więc 16-latek lub 17-latek sprzeciwia się szczepieniu, a rodzice wyrażają na to zgodę, dla jego przeprowadzenia wymagane będzie zezwolenie sądu opiekuńczego.
Z przygotowanych przez Ministerstwo Edukacji i Nauki informacji wynika, że zgody na szczepienie mają być zbierane przez wychowawców poszczególnych oddziałów. Tymczasem zgoda na szczepienie jest zgodą na udzielenie świadczenia zdrowotnego i nauczyciele – na razie – nie posiadają uprawnienia do ich odbierania i nie powinni tego robić. Tak więc zadanie to powinni wykonywać członkowie personelu medycznego punktu szczepień.
Ogólne zasady odbierania zgód i katalog podmiotów uprawnionych do ich wyrażenia wynikają z regulacji ustawowych, tj. ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 790) oraz ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 849). Znajdą one zastosowanie również w przypadku szczepień szkolnych, jako że nie zostały wprowadzone jakiekolwiek przepisy, które wyłączałyby ich stosowanie.
Zasadą jest, że zgodę na udzielanie świadczeń wyraża pacjent albo jego przedstawiciel ustawowy, jeżeli pacjent jest małoletni. W przypadku gdy zgodę odbierać będzie nauczyciel, nie będzie ona skuteczna. Stąd w praktyce szkoły będą musiały zorganizować to nieco inaczej: deklaracje od rodziców dostarczane nauczycielom (wychowawcom) będą miały raczej walor zgłoszenia chęci przystąpienia do akcji szczepień, na podstawie których punkt szczepień będzie mógł np. zamówić odpowiednią liczbę szczepionek. To on także będzie zbierać właściwe zgody na zaszczepienie dzieci. Co ważne, prawidłowe poinformowanie przedstawiciela ustawowego i odebrania od niego zgody leży więc w gestii podmiotów leczniczych, a nie szkół. Rekomendować też należy, aby sposób odbierania zgód oraz informowania przedstawicieli ustawowych o możliwych skutkach szczepienia zostały uregulowany w porozumieniu bądź umowie. Przy czym przepisy nie wymagają, by zgoda na szczepienie była wyrażona w formie pisemnej. Szkoły powinny jednak dopilnować, by tak się stało i by zgoda została podpisana przez przedstawiciela ustawowego małoletniego w obecności osoby upoważnionej do jej odbioru. Placówki nie powinny się więc godzić na wydawanie uczniom druków zgód, które zostaną podpisane poza placówką i oddane nauczycielowi przez ucznia, np. następnego dnia. Takie postępowanie bowiem nie daje wystarczającej gwarancji, że to rzeczywiście przedstawiciel ustawowy małoletniego podpisał zgodę. Oprócz tego, w celu uniknięcia jakichkolwiek wątpliwości, jeden z przedstawicieli ustawowych ucznia powinien być obecny w szkole w czasie szczepienia lub bezpośrednio przed nim. Przykładowo proces organizacji szczepień może wyglądać tak, że rodzic odprowadza dziecko do szkoły w wyznaczonym dniu, podpisuje wymagane dokumenty, zaś na szczepienie dziecko oczekuje już pod opieką nauczyciela. Jeżeli jednak rodzic zażąda obecności przy szczepieniu, nie można mu tego odmówić.
Warto także dodać, że na gruncie art. 16 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta zgoda na szczepienie może zostać wyrażona po uzyskaniu informacji o planowanym świadczeniu zdrowotnym, które to informacje powinny zostać podane przez osobę uprawnioną do udzielenia świadczenia zdrowotnego (czyli z reguły przez lekarza). Obowiązujące przepisy nie wskazują jednak wyraźnie formy prowadzenia rozmowy informacyjnej przed uzyskaniem zgody na szczepienie.

Koszty

Przed przystąpieniem do realizacji szczepień należy także ustalić, czy w związku z tym powstaną dodatkowe koszty i kto będzie zobowiązany do ich pokrycia. Skoro szczepienia są w pełni refundowane (darmowe), to przeważająca część kosztów związanych z wyszczepieniem uczniów będzie ciążyć na podmiocie wykonującym działalność leczniczą. Koszty te zostaną rozliczone z Narodowym Funduszem Zdrowia finansującym szczepienia przeciwko COVID-19 ze środków publicznych (art. 21c ust. 4 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi).
Może jednak zaistnieć potrzeba pokrycia także innych kosztów, które nie są objęte refundacją, takich jak np. przystosowanie pomieszczeń do wykonywania szczepień, druku dokumentów, zatrudnienia dodatkowej kadry lub nadgodzin. Sposób rozliczenia tych kosztów szkoła powinna ustalić z prowadzącym ją podmiotem. Należy także postulować, aby w związku z włączeniem szkół do realizacji Narodowego Programu Szczepień przyznawane były dotacje celowe lub inne instrumenty wsparcia finansowego, które pozwoliłyby na sfinansowanie dodatkowych zadań, dotąd nierealizowanych przez podmioty prowadzące szkoły i placówki im podległe.
Zgody na szczepienie nie powinny być zbierane przez wychowawców poszczególnych oddziałów szkolnych. Nauczyciele nie mają uprawnienia do ich odbierania. Zadanie to powinni wykonywać członkowie personelu medycznego punktu szczepień.