Samorządy otrzymały w zeszłym tygodniu metryczki subwencji oświatowej na 2020 r. Wysokość finansowego standardu A, który w uproszczeniu może być odczytany jako podstawowa kwota na ucznia szkoły dla dzieci i młodzieży, wynosi prawie 5918 zł. W stosunku do ubiegłego roku (po uwzględnieniu zwiększenia od września 2019 r.) wzrósł on o ok. 4 proc.
Nie jest to mało, ale pamiętajmy, że ostatnio wzrosły wynagrodzenia nauczycieli (9,6 proc. od września 2019 r.) i wzrosną o dalsze 6 proc. od września 2020 r. Średnio w zeszłym roku wynagrodzenie (roczne) przeciętnego nauczyciela wraz z pochodnymi wyniosło zgodnie z zapisami Karty nauczyciela w przeliczeniu na etat ok. 77,6 tys. zł. W 2020 r. będzie to ok. 83,7 tys. zł, czyli o prawie 8 proc. więcej.
Czy w takiej sytuacji wysokość finansowego standardu A jest wystarczająca, aby nie pogłębić i tak trudnej sytuacji finansowej w oświacie? Nie wchodząc w ocenę całości finansowania zadań oświatowych, przedstawię przykład.

Tak było

Gmina miejska prowadziła szkołę podstawową. W 2019 r. średnia wielkość oddziału klasowego wynosiła 18, więc średnio na każdy oddział przypadało 107,5 tys. zł subwencji. Czy to dużo? W szkole podstawowej mamy przeciętnie 27,9 godzin tygodniowo na oddział klasowy wynikających z ramowych planów nauczania (oczywiście w klasie VII jest ich więcej niż w klasach I–III, dlatego wyliczenia trzeba prowadzić na średnich, gdyż subwencja jest taka sama dla klas IV–VIII i tylko nieco wyższa dla klas I–III).
Piontkowski zapewnia, że są środki na podwyżki dla nauczycieli
Piontkowski zapewnia, że są środki na podwyżki dla nauczycieli

Zobacz również
Jeśli przyjąć, że nauczyciele realizują pensum 18-godzinne i mają po dwie godziny ponadwymiarowe, to z tak otrzymanej subwencji można pokryć niezbędne wydatki na te 27,9 godzin tygodniowo na oddział. Mowa tu tylko o obowiązkowych zajęciach. Tymczasem życie szkoły to o wiele więcej, bo i świetlica, nauczyciele specjaliści, pomoc psychologiczno-pedagogiczna, biblioteka, administracja, obsługa, media, pomoce dydaktyczne itd.

A tak będzie

Jak taka szkoła będzie finansowo wyglądała przy obecnej wartości subwencji? Otrzyma wyższą kwotę, wynoszącą 111,8 tys. zł. Problem w tym, że wynagrodzenia wzrosły na tyle, że w tych samych warunkach pracy nauczycieli nie można już pokryć tych 27,9 godzin (średnio na oddział) wynikających z ramowych planów nauczania. Brakuje na ok. jednej godziny.
Pierwsze podejrzenia kierują się w stronę postulatu o konieczności wyższego finansowego standardu A. Można oszacować, że w naszym przykładzie standard powinien być wyższy o ok. 220 zł od obecnie ustalonego. Krótko mówiąc, dobrze byłoby, aby procentowo rósł w taki sam sposób jak wynagrodzenia nauczycieli. Tyle że subwencja oświatowa powinna uwzględniać wiele czynników, w tym zmiany liczby uczniów w oddziałach klasowych. Gdyby średnia liczba uczniów na oddział rosła, standard pełnoprawnie mógłby rosnąć wolniej od wynagrodzeń nauczycieli. Taki efekt prawdopodobnie zachodzi w szkołach ponadpodstawowych, wątpliwe jednak, abyśmy mieli z nim do czynienia w szkołach podstawowych. Pamiętajmy też, że subwencja to nie tylko wydatki na wynagrodzenia nauczycieli, ale także chociażby wynagrodzenia administracji i obsługi, które rosną dość dynamicznie.
Rozważania o wysokości finansowego standardu A można prowadzić, jednak nie zmienia to faktu, że został już ustalony i bez zwiększenia łącznej kwoty subwencji oświatowej są to rozważania akademickie. Tak czy inaczej, wydaje się, że poziom nieco przekraczający 6 tys. zł byłby bardzo wskazany.

Drogi ratunku

Ponieważ na poziom finansowego standardu A samorządy wpływu już nie mają, rozwiązaniem niewątpliwie mogłoby być zwiększenie liczby godzin pracy nauczycieli z dziećmi. Obecny system wynagradzania, który zresztą trudno uznać za racjonalny, umożliwia takie postępowanie przez zwiększenie godzin ponadwymiarowych. Poziom tego zwiększenia powinien wynosić ok. 0,75 dodatkowej godziny w przeliczeniu na etat nauczyciela.
Jest to rozwiązanie dające wymierne korzyści z punktu widzenia gmin, w których liczba godzin ponadwymiarowych nie jest duża. Dla powiatów, które często mają tych godzin dużo i tym samym przekraczają ustalane w Karcie nauczyciela poziomy średniego wynagrodzenia, taka operacja – jakkolwiek generalnie korzystna dla finansów – nie przyniesie tak znacznych efektów. Czy taka jednak była intencja przy ustalaniu łącznej kwoty subwencji na 2020 r.?
Można też rozważać zwiększenie liczby dzieci w oddziałach klasowych, tyle że tego nie da się zrobić z roku na rok. Pozostaje również – ale to już samorządy wiedzą aż nazbyt dobrze – szukanie w dochodach własnych. Czasy koronawirusa temu jednak nie sprzyjają.