Subskrybuj nas na Youtube
W poniedziałek rusza rok akademicki 2017/2018. Możliwe, że ostatni raz na dotychczasowych zasadach. Uczelnie czekają bowiem zmiany.
/>
/>
/>
Z jednej strony, Jarosław Gowin, wicepremier, minister nauki i szkolnictwa chce, aby władze uczelni uzyskały większą swobodę w zarządzaniu szkołami. Z drugiej, jednak to on będzie dyktował warunki i decydował o ich być albo nie być. Zaproponowana ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, przemyca bardzo szerokie kompetencje dla ministra.
Przykład? Obecnie likwidacja publicznej uczelni akademickiej może nastąpić jedynie w drodze ustawy. To jest czasochłonna i karkołomna procedura, bo na zamknięcie uniwersytetu musieliby się zgodzić parlamentarzyści, a to raczej nie przysporzyłoby im głosów w kolejnych wyborach. Potem jeszcze pod tą decyzją musiałby podpisać się prezydent. Przepis jest więc martwy. Natomiast zgodnie z projektem, który proponuje Jarosław Gowin, do zamknięcia uczelni publicznej wystarczy rozporządzenie. Decyzję podejmie rząd, na wniosek ministra nauki. Po wejściu w życie nowego prawa całą procedurę na pewno będzie łatwiej przeprowadzić.
| Tak jest | Tak będzie | Efekt |
| Studenci i doktoranci | ||
| Student rozpoczynający naukę na uczelni musi podpisać z nią umowę. W niej jest m.in. określona wysokość opłat za studia | Podpisanie umowy nie będzie wymagane ustawą. Uczelnia będzie zobowiązana zamieścić informację o wysokości i rodzaju opłat na swojej stronie internetowej. Szkoła nie będzie mogła zwiększyć wysokości opłat ani wprowadzić nowych | Studenci mają uzyskać gwarancję stałości opłat za studia |
| Tylko 10 proc. studentów danego kierunku może uzyskać stypendium rektora | Stypendium rektora będzie przysługiwało wszystkim studentom przyjętym na pierwszy rok studiów w roku złożenia egzaminu maturalnego, którzy są laureatami olimpiady międzynarodowej albo laureatami lub finalistami olimpiady stopnia centralnego | Wsparcie wszystkich najlepszych studentów już od pierwszego roku |
| Obecnie uczelnia jest zobowiązana do przyznania stypendium doktoranckiego przynajmniej 50 proc. doktorantom na studiach stacjonarnych | Każdy doktorant otrzyma stypendium doktoranckie | Zwiększenie uprawnień do stypendiów doktoranckich |
| Uczelnie zatrudniają doktorantów np. na stanowiskach asystenckich do prowadzenia zajęć ze studentami | Doktorant nie będzie mógł zostać zatrudniony jako nauczyciel akademicki ani pracownik naukowy. Zakaz nie będzie dotyczył zatrudnienia w celu realizacji projektu badawczego | Doktoranci mają skupić się na prowadzeniu badań i nie być wykorzystywani przez uczelnie do prowadzenia dydaktyki |
| Nauczyciele akademiccy | ||
| Nauczyciel akademicki ma osiem lat na osiągnięcie kolejnego stopnia naukowego. Inaczej może stracić pracę | Ustawa nie będzie określała okresu, w którym nauczyciel ma zdobyć kolejny stopień naukowy. Habilitacja nie będzie już obowiązkowa. Zostanie wprowadzona ułatwiona ścieżka uzyskiwania habilitacji. Będzie ona przyznawana automatycznie np. dla osób, które zdobyły prestiżowy grant ERC | Zmiana zasad zatrudniania na uczelniach. Ułatwienie uzyskiwania habilitacji przez osoby, które mają wybite osiągnięcia naukowe |
| Rektor rozwiązuje za wypowiedzeniem stosunek pracy z nauczycielem akademickim w przypadku otrzymania przez pracownika dwóch kolejnych ocen negatywnych. Ma też taką możliwość, gdy nauczyciel otrzymał pierwszą negatywną ocenę swojej pracy | Rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem z nauczycielem akademickim będzie możliwe po otrzymaniu przez niego jednej oceny negatywnej, natomiast po dwóch kolejnych ocenach negatywnych następować będzie rozwiązanie stosunku pracy i to bez wypowiedzenia | Zaostrzenie warunków rozwiązywania umowy o prace z nauczycielami akademickimi |
| Minimalne wynagrodzenia dla pracowników są określone w rozporządzeniu dla każdego ze stanowisk | Minimalne miesięczne wynagrodzenia zasadnicze dla stanowisk: profesora, profesora uczelni, adiunkta i asystenta będą zawarte w ustawie | Uzależnienie wynagrodzeń dla nauczycieli akademickich od minimalnej płacy |
| Tytuł profesora może być przyznany osobie, która ma wybitne osiągnięcia naukowe | Tytuł profesora nie będzie mógł być przyznany osobom, które pracowały w organach bezpieczeństwa państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. | Pozbawienie osób, które pracowały w SB, prawa do starania się o tytuł naukowy |
| Uczelnie | ||
| Uczelnie otrzymują dotację z oddzielnych źródeł na naukę i szkolnictwo wyższe. Muszą rozliczać te środki osobno | Uczelnie będą otrzymywały środki w ramach połączonych strumieni finansowania na naukę i szkolnictwo wyższe | Uczelnie uzyskają większą swobodę w wydatkowaniu pieniędzy. Będą je mogły wydawać efektywniej |
| Rektor uczelni może być wybierany w drodze wyborów albo konkursu | Kandydatów na rektora będzie wskazywała rada uczelni. Dopiero spośród wskazanych osób zostanie wybrana osoba, która będzie sprawowała tę funkcję | Zmiana ma umożliwić wybranie na rektora osoby najbardziej kompetentnej do pełnienia tej funkcji |
| Uprawnienia do prowadzenia studiów i nadawania stopni naukowych obecnie mają podstawowe jednostki organizacyjne uczelni. Na uczelniach wymagane są minima kadrowe | Uprawnienia do prowadzenia studiów i nadawania stopni naukowych będą przypisane uczelniom, a nie ich jednostkom organizacyjnym. Ustawa rezygnuje z określania minimów kadrowych | Wzmocnienie roli organów uczelni |
| Utworzenie publicznej uczelni akademickiej, jej likwidacja oraz połączenie z inną uczelnią publiczną następują w drodze ustawy. Natomiast w przypadku uczelni zawodowych wystarczy zmiana rozporządzenia | Utworzenie, likwidacja oraz zmiana nazwy uczelni publicznej będzie następowała w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki | Zwiększenie kompetencji ministra. Ujednolicone zostaną procedury tworzenia uczelni publicznych dla wszystkich szkół (akademickich i zawodowych) |
| Polska Komisja Akredytacyjna ocenia jakość kształcenia na uczelniach. Przyznaje tzw. oceny programowe. Szkoły mogą otrzymać jedną z czterech not | PKA będzie mogła przeprowadzić oceną programową albo kompleksową. Ponadto szkoły będą oceniane w dwustopniowej skali: ocena pozytywna albo negatywna | Zmniejszenie skali ocen |
KOMENTARZE
Prawa studentów powinny być zdecydowanie lepiej chronione
Pozytywnie oceniam zaproponowane przez ministerstwo rozwiązania w postaci obowiązku ustalenia przez uczelnię opłat pobieranych od studentów i ich wysokości przed rozpoczęciem rekrutacji, zakazu zmian ustalonych opłat i ich wysokości w trakcie studiów oraz kar dla uczelni za naruszenie przepisów i łamanie praw studenta.
W projekcie zabrakło jednak rozszerzenia ochrony sądowoadministracyjnej na wszystkie decyzje organów uczelni w indywidualnych sprawach studentów. Zbyt entuzjastycznie założono, że uczelnie same poradzą sobie z ochroną praw studenckich bez pełnej weryfikacji zewnętrznej.
W przepisie mówiącym natomiast o tym, że w przypadku zaprzestania kształcenia na kierunku studiów uczelnia zapewnia studentom możliwość kontynuowania studiów w innej uczelni, zabrakło wskazania, że oprócz kierunku studiów lub dyscypliny zachowywane są także te same warunki finansowe. Negatywnie oceniam zatem brak regulacji pozwalającej uznać, że nową uczelnię obowiązują opłaty ustalone w uczelni dotychczasowej.
Habilitacje są niepotrzebne
Nowa ustawa powinna umożliwić pełne wykorzystanie potencjału nauki polskiej, sprzyjać włączeniu uczelni w realizację Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju i stworzyć warunki do szybszego awansu zawodowego młodych badaczy. W tym kontekście pozostawienie habilitacji jako dodatkowego stopnia naukowego w modelu kariery naukowej stanowi niepotrzebną barierę. Za pozytywne rozwiązania systemowe uważamy natomiast powiązanie uprawnień jednostek z aktywnością naukową pracowników oraz dowartościowanie procesu kształcenia poprzez zaproponowanie, obok kariery naukowej, dydaktycznej ścieżki awansu zawodowego nauczycieli akademickich.
W obszarze zagadnień dotyczących spraw pracowniczych za szczególnie ważne uznajemy oparcie większości rozwiązań szczegółowych na przepisach wynikających z kodeksu pracy. Natomiast nie akceptujemy jednostronnego ustalania przez rektora kryteriów oceny okresowej nauczycieli akademickich. Uważamy za niezbędne uzgadnianie tych kryteriów ze związkami zawodowymi, co pozwoli uniknąć sporów zbiorowych i ułatwi uczelni wykazanie swoich racji przed sądem pracy w przypadku odwołania się nauczyciela akademickiego zwolnionego na podstawie negatywnej oceny.
Zwiększenie autonomii uczelni to z pewnością krok we właściwym kierunku
Wśród korzystnych zmian zaproponowanych w projekcie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce należy przede wszystkim wymienić zwiększenie autonomii uczelni. Będą mogły same decydować m.in. o strukturze wewnętrznej uczelni, w ramach zapisów statutowych. Ponadto cieszy połączenie strumieni finansowania. Obecnie pieniądze na szkolnictwo wyższe i naukę są rozdzielone, a to powoduje trudności z ich wydatkowaniem i rozliczaniem. Na plus należy także zaliczyć zawartą w projekcie propozycję ewaluacji jednostek naukowych, która będzie dotyczyła obszarów i dyscyplin naukowych.
Natomiast w proponowanej ustawie brakuje jasnego podziału kompetencji pomiędzy rektorem, senatem a radą uczelni. Nieokreślone zostały także forma i zakres nadzoru rady nad działalnością uczelni. Widać też, że projekt nowych przepisów był pospiesznie przygotowywany. Jest w nim wiele nieporozumień, zwłaszcza w obszarze studiów, np. źle zostały użyte niektóre pojęcia. Dlatego wymaga on jeszcze dopracowania.