Docierały do nas sygnały od czytelników, iż nauczyciele gimnazjów objęci reformą obawiają się nie tylko utraty pracy, ale także tego, że nie będą mogli skorzystać z wcześniejszej emerytury nauczycielskiej. Wszystko przez ustawę przywracającą stary wiek emerytalny, w której ustawodawca nie ujął akurat tych grup nauczycieli. A ująć ich nie mógł dlatego, że jeszcze wtedy nie uchwalono przepisów likwidujących gimnazja. Jak wybrnąć z tej sytuacji? Sam ZUS przyznaje, że ma z tym problem. Zapytaliśmy o stanowisko Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, ale uzyskana odpowiedź to za mało. Potrzebna jest zmiana prawa.
Nowelizacja jednak konieczna
Ustawą z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa nowelizacyjna) przywrócono stary powszechny
wiek emerytalny. Ustawa wchodzi w życie dopiero 1 października 2017 r. Wśród wielu regulacji szczegółowych ustawa przewiduje również wyjątki dla nauczycieli, poświęcając im art. 21.
Mówiąc o przyczynach rozwiązania i wygaśnięcia stosunku warunkujących przejście na wcześniejszą emeryturę, ustawa nie odnosi się wprost do nauczycieli gimnazjów, o których mowa w art. 225 i 226 ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe (dalej: przepisy wprowadzające). Dlatego dla pełnej oceny stanu prawnego konieczna jest szczegółowa analiza art. 88 Karty nauczyciela, który w istocie stanowi bezpośrednią podstawę do skorzystania z uprawnienia do przejścia na wcześniejszą emeryturę. Podkreślenia wymaga bowiem, że art. 4 pkt 12
przepisów wprowadzających dokonał już od 26 stycznia 2017 r. zmiany ust. 1a art. 88 Karty nauczyciela, nadając mu brzmienie:
„1a. Nauczyciele spełniający warunki określone w ust. 1 mogą przejść na emeryturę również w wypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych:
1) w art. 20 ust. 1, 5c i 7;
2) w art. 225 ust. 1, 6, 7 i 10 oraz art. 226 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60)”.
Zatem zgodnie z obowiązującymi przepisami uprawnienie do wcześniejszego przejścia na emeryturę z art. 88 Karty
nauczyciela przysługuje nauczycielom:
1) mającym trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś
nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym – warunkiem dodatkowym jest rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela;
2) spełniającym warunki z pkt 1, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy lub wygaśnięcie stosunku pracy nastąpi w okolicznościach określonych odpowiednio w:
a) w art. 20 ust. 1, 5c i 7 Karty nauczyciela,
b) w art. 225 ust. 1, 6, 7 i 10 oraz art. 226 ust. 1 ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe;
3) urodzonym po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. bez względu na wiek, jeżeli:
a) do 31 grudnia 2008 r. spełnili warunki do uzyskania
emerytury z pkt 1 oraz
b) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa;
4) spełniającym warunki określone w pkt 3 oraz po uprzednim rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy albo rozwiązaniu lub wygaśnięciu stosunku pracy
w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 Karty nauczyciela oraz po zgłoszeniu wniosku o emeryturę do 31 sierpnia 2018 r., jeżeli dodatkowo:
a) przed 1 października 2017 r. osiągnęli wiek wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, a nie osiągnęli powszechnego wieku emerytalnego wg zasad obowiązujących do 30 września 2017 r., albo
b) od 1 października 2017 r. do 31 sierpnia 2018 r. osiągną wiek wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Nakładające się na siebie zmiany przepisów mające wpływ na uprawnienia emerytalne są mało czytelne, konieczna jest zatem indywidualna ocena każdego przypadku nauczyciela mogącego korzystać z prawa do wcześniejszej emerytury. Zasadne byłoby takie ukształtowanie odpowiednich przepisów prawa, aby nie tworzyły zbędnych wątpliwości. Tym bardziej że zarówno z deklaracji rządowych, jak i z systematyki przepisów wprowadzających wynika niewątpliwa wola traktowania wszystkich nauczycieli w sposób jednakowy bez pogorszenia ich statusu bez względu na przyczyny rozwiązania czy ustania stosunku pracy.
Reasumując, art. 21 ustawy nowelizacyjnej nie znajdzie zastosowania do nauczycieli gimnazjów, z którymi rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy nastąpiło w okolicznościach określonych w art. 225 ust. 1, 6, 7 i 10 oraz art. 226 ust. 1 przepisów wprowadzających. Może to wynikać z tego, że uchwalenie ustawy nowelizacyjnej miało miejsce wcześniej niż uchwalenie przepisów wprowadzających. Ustawodawca nie przewidział w czasie dokonywania zmian w zakresie emerytur powstania nowej podstawy rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela ponad ten określony wówczas w art. 20 ust. 1, 5c i 7 Karty nauczyciela.
W pełni uzasadniona jest więc nowelizacja art. 21 poprzez objęcie nim również nauczycieli, z którymi stosunek pracy został rozwiązany lub wygasł w związki ze zmianami organizacyjnymi w oświacie.
Stanowisko Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 9 maja 2017 r.
Jednym z warunków uzyskania prawa do tzw. emerytury nauczycielskiej, o której mowa w art. 88 Karty nauczyciela, jest rozwiązanie na wniosek nauczyciela stosunku pracy. Ustawodawca przewidział jednak możliwość wystąpienia szczególnych okoliczności, których zaistnienie zwalnia nauczyciela z obowiązku wypełnienia tego warunku. Katalog wyjątków od tej generalnej zasady nakreślony został w art. 88 ust. 1a Karty nauczyciela i obejmuje on sytuacje, w których rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy następuje z przyczyn niezależnych od nauczyciela. Katalog ten uległ ostatnio rozszerzeniu na mocy ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe. Prace legislacyjne nad tą ustawą prowadzone były przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, w obszarze właściwości którego pozostają kwestie dotyczące reformy systemu oświaty.
Należy zauważyć, że przepisy ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zostały uchwalone przed dniem przyjęcia przez Sejm RP nowego Prawa oświatowego, jak również przepisów tę ustawę wprowadzających. (...) Art. 21 tej ustawy reguluje sytuację prawną nauczycieli, którzy już osiągnęli lub w niedługim czasie osiągną obniżony wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, natomiast zamierzali przejść na emeryturę nauczycielską bez względu na wiek dopiero przed osiągnięciem obecnie obowiązującego, wyższego wieku emerytalnego. W przypadku tych osób określone zostały ramy czasowe skorzystania z tego uprawnienia – zarówno rozwiązanie stosunku pracy, jak i zgłoszenie wniosku o emeryturę na podstawie art. 88 ust. 2a Karty nauczyciela musi bowiem nastąpić do 31 sierpnia 2018 r. Należy podkreślić, że jest to regulacja o szczególnym charakterze, która umożliwia pewnej grupie nauczycieli nabycie prawa do emerytury na podstawie Karty nauczyciela pomimo osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, obniżonego do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Wprowadzona została ona celem zabezpieczenia sytuacji prawnej osób, które w następstwie obniżenia wieku emerytalnego nie zdążyłyby rozwiązać stosunku pracy przed jego osiągnięciem, a tym samym utraciłyby prawo do emerytury nauczycielskiej – choć nie osiągnęły jeszcze obecnie obowiązującego, wyższego wieku emerytalnego.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych został poinformowany, że nie ma przeszkód, aby uznać, że okoliczności rozwiązania (wygaśnięcia) stosunku pracy wskazane w art. 225 ust. 1, 6, 7 i 10 oraz art. 226 ust. 1 ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe są w istocie tożsame z okolicznościami określonymi w art. 20 ust. 1, 5c i 7 Karty nauczyciela.
Art. 88 Karty nauczyciela – na jego podstawie nauczyciel może przejść na wcześniejszą emeryturę
Art. 20 Karty nauczyciela – na jego podstawie można rozwiązać stosunek pracy z nauczycielem (w tym np. przekształcanych podstawówek) lub przenieść go w stan nieczynny
Art. 225 i 226 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe – ustanawiają szczególne podstawy rozwiązania stosunku pracy lub przeniesienia w stan nieczynny nauczyciela likwidowanego gimnazjum (nie stosuje się wobec nich art. 20 Karty nauczyciela)
Art. 21 ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw – uprawnia do przejścia na wcześniejszą emeryturę nauczycieli, z którymi rozwiązano stosunek pracy lub wygasł on na podstawie art. 20 Karty nauczyciela, ale już nie na podstawie art. 225 i 226 ustawy z 14 grudnia 2016 r.
Art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1379 ze zm.).
Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.).
Art. 21 ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 38).
Art. 225 i 226 ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60).
Bartosz Góra, radca prawny
Subskrybuj nas na Youtube
