Pracownik lub urzędnik ma prawo po urlopie bezpłatnym udzielonym na czas powołania wrócić do urzędu, w którym pracował wcześniej. Ale nie zawsze na to samo miejsce w strukturze.
Stosunek pracy na podstawie powołania należy do najmniej stabilnych form zatrudnienia. Dlatego też, decydując się na wprowadzenie tej formy nawiązania stosunku pracy z osobami zajmującymi wyższe stanowiska w służbie cywilnej, ustawodawca zapewnił powoływanym członkom korpusu służby cywilnej, że po odwołaniu z tego stanowiska będą mogli kontynuować zatrudnienie w urzędzie, w którym pracowali przed powołaniem. W tym celu na czas powołania pracownikowi lub urzędnikowi służby cywilnej dyrektor generalny urzędu udziela urlopu bezpłatnego. Przy powołaniu na stanowisko dyrektora generalnego urzędu w tym samym urzędzie, w którym jest zatrudniony powoływany pracownik lub urzędnik służby cywilnej, urlopu udziela kierownik tego urzędu. Natomiast w sytuacji powołania na stanowisko dyrektora generalnego w innym urzędzie niż urząd, w którym zatrudniony jest pracownik lub urzędnik służby cywilnej, urlopu udziela dyrektor generalny urzędu, w którym ten pracownik lub urzędnik jest zatrudniony. W czasie zatrudnienia na wyższym stanowisku w służbie cywilnej pracownik pozostaje więc w dwóch równoległych stosunkach pracy.
Bez gwarancji
Po zakończeniu urlopu bezpłatnego dyrektor generalny urzędu wyznacza urzędnikowi służby cywilnej oraz pracownikowi służby cywilnej stanowisko pracy zgodne z jego kwalifikacjami i umiejętnościami zawodowymi. Odwołanie z wyższego stanowiska oznacza wprawdzie reaktywowanie zawieszonego na ten czas stosunku pracy pracownika lub urzędnika służby cywilnej, nie daje jednak gwarancji powrotu do warunków zatrudnienia sprzed urlopu bezpłatnego.
Jednostronnie
Wskazanie stanowiska pracy powracającemu pracownikowi następuje w drodze wyznaczenia. Przepisy ustawy o służbie cywilnej nie przewidują szczególnego trybu dla dokonania czynności wyznaczenia stanowiska. Przepisy powszechnego prawa pracy nie przewidują zaś wyznaczenia jako trybu zmiany warunków pracy lub płacy. Brak też podstaw prawnych do zastosowania w tym przypadku przepisów ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.; dalej: k.p.) dotyczących wypowiedzenia warunków pracy lub płacy. Wyznaczenie stanowiska pracy na gruncie ustawy o służbie cywilnej jest jednostronną czynnością pracodawcy, wywierającą skutek w postaci zmiany warunków zatrudnienia, z dniem wskazanym w akcie wyznaczenia. Czynność ta powinna zostać dokonana na piśmie z zachowaniem ogólnych norm prawa pracy.
Zgodnie z kwalifikacjami
Dyrektor generalny urzędu wyznacza powracającemu pracownikowi stanowisko zgodne z jego kwalifikacjami i umiejętnościami zawodowymi. Może być to zatem to samo stanowisko, na którym pracownik korzystał z urlopu bezpłatnego na czas powołania, lub inne stanowisko pracy. Wyznaczając stanowisko pracy, dyrektor generalny musi jednak uwzględnić kwalifikacje i umiejętności pracownika.
Zdaniem Sądu Najwyższego pracą odpowiednią do kwalifikacji pracownika jest praca, która ich nie przekracza, ale też przy której te kwalifikacje znajdą zastosowanie, choć niekoniecznie w pełnym zakresie (por. wyrok z 5 lutego 1998 r., sygn. akt I PKN 515/97, OSNAPiUS 1999 r. nr 2, poz. 42).
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego
Przez pojęcie kwalifikacji należy rozumieć nie tylko przygotowanie zawodowe pracownika, tj. jego formalne wykształcenie, lecz także właściwości psychofizyczne pracownika, predyspozycje psychiczne oraz zdolności do wykonywania określonych czynności z punktu widzenia zdrowia fizycznego.
Wyrok Sądu Najwyższego z 4 października 2000 r. (sygn. akt I PKN 61/00, Prawo pracy 2001 r. nr 5, poz. 33)
Przepisy gwarantują jednak powracającemu pracownikowi ochronę przed wyznaczeniem stanowiska pracy poniżej kwalifikowanej w stopniu deprecjonującym pracownika. Dyrektor generalny może więc wyznaczyć powracającemu po urlopie bezpłatnym pracownikowi lub urzędnikowi służby cywilnej to samo stanowisko, które zajmował przed powołaniem, stanowisko wyższe od wcześniej zajmowanego albo nieco niższe, jeżeli mieści się ono w granicach jego kwalifikacji. [PRZYKŁAD 1]
Przewidziana w ustawie zmiana warunków zatrudnienia dokonuje się w drodze wyznaczenia, czyli polecenia pracodawcy, któremu pracownik ma obowiązek się podporządkować i przystąpić do pracy na wyznaczonym stanowisku. Nie oznacza to, że nie może zakwestionować treści takiego polecenia, podważając zgodność kwalifikacji wymaganych do wykonywania pracy na innym przydzielonym mu stanowisku z kwalifikacjami, które posiada. Wyznaczenie stanowiska wymagającego znacznie niższych kwalifikacji niż posiadane przez pracownika może stanowić naruszenie przez pracodawcę obowiązku poszanowania godności pracownika (art. 111 k.p.), jeżeli nosiło znamiona intencjonalnego, świadomego i natężonego złą wolą działania zmierzającego do poniżenia i zdyskredytowania pracownika. Naruszenie to może być przesłanką rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 par. 11 k.p. W takim przypadku pracownik może też odwołać się od decyzji pracodawcy do sądu pracy.
W jakim terminie
Zgodnie z art. 53a ust. 5 ustawy o służbie cywilnej powołanie na wyższe stanowisko w służbie cywilnej jest równoznaczne z nawiązaniem stosunku pracy na podstawie powołania w rozumieniu Kodeksu pracy. Do powołania na wyższe stanowisko w służbie cywilnej, w zakresie nieuregulowanym w ustawie o służbie cywilnej, zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu pracy dotyczące powołania. Na mocy art. 70 par. 2 k.p. odwołanie jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę. Natomiast w myśl art. 70 par. 3 k.p. odwołanie jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli nastąpiło z przyczyn, o których mowa w art. 52 lub 53 k.p. Oznacza to, że oświadczenie woli o odwołaniu pracownika bez wyraźnego wskazania kwalifikującego tę czynność jako rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia jest odwołaniem równoznacznym w skutkach z wypowiedzeniem stosunku pracy. Zgodnie z art. 71 k.p., na wniosek lub za zgodą odwołanego pracownika pracodawca może zatrudnić go w okresie wypowiedzenia przy innej pracy, odpowiedniej ze względu na jego kwalifikacje zawodowe. Należy podkreślić, że pracownik odwołany ze stanowiska nie ma obowiązku podjęcia w okresie wypowiedzenia innej pracy, chociażby zaproponowana praca była dla niego odpowiednia. Pracownik odwołany ze skutkiem równoznacznym z wypowiedzeniem umowy o pracę w okresie wypowiedzenia ma prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem. Pracownikowi odwołanemu przysługuje to wynagrodzenie również wtedy, gdy nie zgodził się na zatrudnienie przy innej pracy. Mając powyższe na uwadze, należy uznać, że urlop bezpłatny udzielany na czas powołania obejmuje nie tylko czas zajmowania wyższego stanowiska w służbie cywilnej, lecz także okres wypowiedzenia stosunku pracy. Zgodnie z art. 53a ust. 9 ustawy o służbie cywilnej, wyznaczenie przez dyrektora generalnego urzędu stanowiska pracy następuje po zakończeniu urlopu bezpłatnego. Wyznaczenie stanowiska pracy prowadzące do zmiany w warunkach zatrudnienia odwołanego pracownika lub urzędnika służby cywilnej może więc nastąpić dopiero po zakończeniu urlopu bezpłatnego udzielonego na czas powołania. W okresie wypowiedzenia, na wniosek lub za zgodą odwołanego pracownika, pracodawca może go jedynie zatrudnić przy innej pracy, odpowiedniej ze względu na jego kwalifikacje zawodowe.
Należy też podkreślić, że stosunki pracy z powołania mogą ustać także na skutek porozumienia stron. Porozumienie takie powinno być zawarte między pracownikiem a organem, który go powołał. Stosunek pracy ustaje z dniem ustalonym w porozumieniu, bez względu na to, czy i kiedy organ uprawniony odwoła pracownika z zajmowanego stanowiska (wyr. Sądu Najwyższego z 22 grudnia 1976 r., sygn. akt I PRN 121/76, OSN 1977/8/140). W takim przypadku urlop bezpłatny udzielony na czas powołania zakończy się z dniem wskazanym w porozumieniu jako dzień rozwiązania stosunku pracy. W konsekwencji, z dniem następującym po ustaniu stosunku pracy z powołania, dyrektor generalny urzędu powinien wyznaczyć odwołanemu pracownikowi lub urzędnikowi służby cywilnej stanowisko pracy.
Odwołanie może też nastąpić z przyczyn, o których mowa w art. 52 lub art. 53 k.p. W takim przypadku wyznaczenie nowego stanowiska pracy powinno nastąpić z dniem następującym po dniu odwołania, bowiem w tym wypadku odwołanie jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Z niższym wynagrodzeniem
Przepisy ustawy o służbie cywilnej nie zawierają też regulacji dających pracownikowi powracającemu z urlopu bezpłatnego udzielonego na czas powołania gwarancji otrzymania wynagrodzenia nie niższego niż przysługujące przed powołaniem. Jeśli więc na stanowisku, które zostało wyznaczone pracownikowi, przysługuje wynagrodzenie niższe lub wyższe niż otrzymywane przed powołaniem, dyrektor generalny w akcie wyznaczenia określa wysokość wynagrodzenia. Przepisy nie przewidują też żadnych okresowych dodatków wyrównawczych, gdyby wynagrodzenie na wyznaczonym stanowisku było niższe niż dotychczasowe. Z dniem podjęcia pracy na nowym stanowisku obowiązują więc też nowe stawki wynagrodzenia, nawet jeśli są one mniej korzystne dla pracownika.
Nabór konkurencyjny
Co do zasady wolne stanowiska w służbie cywilnej obsadzane są w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Grudniowa nowelizacja ustawy o służbie cywilnej wprowadziła wyjątek od tej zasady. Dotyczy on wyższych stanowisk w służbie cywilnej obsadzanych na podstawie powołania. Dla stanowisk niebędących wyższymi stanowiskami w służbie cywilnej ustawa określa zamknięty katalog wyjątków dopuszczających możliwość zatrudnienia z pominięciem naboru, np. pierwsze zatrudnienie absolwentów Krajowej Szkoły Administracji Publicznej. Wejście do służby cywilnej z pominięciem naboru w drodze powołania na wyższe stanowisko w służbie cywilnej nie mieści się w tym katalogu. Dlatego też pracownik, który był powołany na wyższe stanowisko w służbie cywilnej spoza korpusu służby cywilnej, a następnie został odwołany z tego stanowiska, może być zatrudniony na stanowisku niebędącym wyższym stanowiskiem w służbie cywilnej jedynie po przeprowadzeniu otwartego i konkurencyjnego naboru. [PRZYKŁAD 2]
WAŻNE Przy wyznaczaniu stanowiska nie stosuje się przepisów dotyczących ochrony stosunku pracy i do tego nie jest wymagana zgoda pracownika.
WAŻNE Dopiero po zakończeniu urlopu bezpłatnego udzielonego na czas powołania powinno nastąpić wyznaczenie stanowiska.
! Gdy zostało wyznaczone niżej opłacane stanowisko niż to, które pracownik zajmował przed powołaniem, może nastapić zmiana wysokości wynagrodzenia na podstawie aktu wyznaczenia. Jeżeli zaś pracownik wraca na dotychczasowe stanowisko, obniżenie wynagrodzenia wymaga wypowiedzenia warunków pracy lub płacy – pracownikowi służby cywilnej.
PRZYKŁAD 1
Awans i utrata pozycji
Pracownik zatrudniony na stanowisku naczelnika wydziału został powołany na stanowisko zastępcy dyrektora innej komórki organizacyjnej w tym samym urzędzie. Po odwołaniu z tego stanowiska i zakończeniu urlopu bezpłatnego na czas powołania pracownikowi wyznaczono stanowisko głównego specjalisty w komórce, w której przed powołaniem był naczelnikiem.
PRZYKŁAD 2
Konieczny udział w konkursie
Na stanowisko dyrektora biura finansowego zastała powołana osoba zatrudniona dotychczas w sektorze prywatnym. Po sześciu miesiącach pracy pracownik został odwołany z tego stanowiska. W okresie biegnącego wypowiedzenia zwolniło się stanowisko głównego specjalisty w biurze finansowym. Odwołany pracownik spełnia wymagania na to stanowisko i jest zainteresowany podjęciem na nim pracy i pozostaniem w urzędzie. W takiej sytuacji pracownik musi przystąpić do ogłoszonego na to stanowisko otwartego i konkurencyjnego naboru oraz przejść selekcję na takich samych zasadach jak pozostali kandydaci. Bez znaczenia przy tym pozostaje fakt, czy nawiązanie stosunku pracy na tym stanowisku miałoby nastąpić jeszcze w trakcie trwania dotychczasowego stosunku pracy (czyli w okresie wypowiedzenia) czy też po jego ustaniu.
Podstawa prawna
Art. 53a ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1111 ze zm.).
