Niepełnosprawni ubiegający się o angaż w służbie cywilnej zostaną przyjęci, jeśli znajdą się w gronie najlepszych kandydatów, a wskaźnik zatrudnienia takich osób w urzędzie będzie niższy niż 6 proc.
W 2011 roku do ustawy o służbie cywilnej wprowadzono narzędzia sprzyjające aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych zainteresowanych pracą w instytucjach państwowych. Uregulowania te, poprzez określenie przejrzystych warunków, po spełnieniu których osoba niepełnosprawna będzie mogła skorzystać z pierwszeństwa w zatrudnieniu, mają sprzyjać zwiększeniu zatrudnienia osób niepełnosprawnych w służbie cywilnej. Zgodnie z wprowadzonymi zmianami, w przypadku gdy w urzędzie wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych, w miesiącu poprzedzającym datę upublicznienia ogłoszenia o naborze, nie wyniósł co najmniej 6 proc., pierwszeństwo w zatrudnieniu przysługuje osobie niepełnosprawnej, o ile złoży ona swoją ofertę w odpowiedzi na opublikowane ogłoszenie o naborze, udokumentuje niepełnosprawność, a następnie znajdzie się w gronie najlepszych kandydatów wyłonionych w naborze.

Ogłoszenie o naborze

Po wejściu w życie nowelizacji ustawy o służbie cywilnej w każdym ogłoszeniu o naborze powinny znaleźć się dwa dodatkowe elementy:
1. Informacja, czy w miesiącu poprzedzającym datę upublicznienia ogłoszenia wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w urzędzie:
– wynosi co najmniej 6 proc.,
– nie wynosi co najmniej 6 proc.
Zgodnie z art. 2 pkt 6 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych oznacza przeciętny miesięczny udział procentowy osób niepełnosprawnych w zatrudnieniu ogółem, w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy
2. Informacja o warunkach pracy na danym stanowisku pracy. Opis warunków pracy ma pozwolić zainteresowanym pracą w służbie cywilnej osobom niepełnosprawnym, na ocenę własnych możliwości i podjęcie decyzji o złożeniu swojej oferty na dane stanowisko.
Umieszczenie w ogłoszeniu informacji o warunkach pracy na danym stanowisku pracy ma na celu umożliwienie osobom zainteresowanym pracą, w szczególności osobom niepełnosprawnym, dokonanie oceny własnych możliwości i podjęcie decyzji o ewentualnym złożeniu oferty na dane stanowisko. W informacji o warunkach pracy na danym stanowisku pracy, zgodnie z formularzem ogłoszenia o wolnym stanowisku pracy zamieszczonym w Biuletynie Kancelarii wyszczególnia się:
- warunki dotyczące charakteru pracy na stanowisku i sposobu wykonywania zadań (np. praca administracyjno-biurowa; opracowywanie dokumentów, prace i czynności koncepcyjne i biurowe; większość czynności jest wykonywana w pozycji siedzącej; użytkowanie sprzętu biurowego: komputer, drukarka, kserokopiarka, niszczarka dokumentów),
- miejsce i otoczenie organizacyjno-techniczne stanowiska pracy (np. budynek jest dostępny i dostosowany dla potrzeb osób niepełnosprawnych; wejście główne posiada podjazdy dla osób niepełnosprawnych; wewnątrz zapewniona jest odpowiednia szerokość ciągów komunikacyjnych, umożliwiająca poruszanie się osobom na wózku inwalidzkim, a także drzwi wewnętrzne o odpowiedniej szerokości; w budynku znajdują się trzy windy umożliwiające wjazd osobie na wózku inwalidzkim i wyposażone w przyciski sterujące windą umożliwiające odczyt w piśmie Braille’a, jak również toalety dostosowane do potrzeb osób poruszających się na wózkach; w budynku nie występują uciążliwe, szkodliwe czy niebezpieczne warunki pracy).
Dodatkowo w każdym ogłoszeniu o naborze, w którym zostanie wskazany poziom zatrudnienia osób niepełnosprawnych niższy niż 6 proc., w części „Inne dokumenty i oświadczenia” należy umieścić informację dotyczącą konieczności złożenia przez kandydata zamierzającego skorzystać z uprawnienia do pierwszeństwa w zatrudnieniu, dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność. Dokument ten powinien być złożony w terminie wskazanym w ogłoszeniu, razem z pozostałymi dokumentami wymaganymi od kandydata dokumentami.

Dokumentami potwierdzającymi niepełnosprawność są:

- orzeczenia powiatowych zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności ustalające jeden z trzech stopni niepełnosprawności (znaczny, umiarkowany lub lekki) – kwestie te reguluje ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
- orzeczenia lekarza orzecznika ZUS ustalające stopień niezdolności do pracy na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.; dalej: ustawa emerytalna), które traktowane są na równi z orzeczeniami powiatowych zespołów do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności,
- orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów przed 1 stycznia 1998 r., jeżeli przed tą datą orzeczenia nie utraciły mocy i są nadal ważne,
- orzeczenia wydane przez lekarza rzeczoznawcę lub komisję lekarską KRUS przed 1 stycznia 1998 r., jeżeli przed tą datą orzeczenia nie utraciły mocy i są nadal ważne, określające stałą albo długotrwałą niezdolność danej osoby do pracy w gospodarstwie rolnym.
Jeżeli niepełnosprawny kandydat złoży swoją ofertę bez dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność, nie będzie mógł skorzystać z pierwszeństwa w zatrudnieniu, a jego kandydatura będzie rozpatrywana na zasadach ogólnych
Orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o całkowitej niezdolności do pracy zgodnie z art. 5 pkt 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dalej: ustawa o rehabilitacji zawodowej), traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydawanym przez zespół orzekający o niepełnosprawności. Oznacza to, że przystępując do naboru osoba posiadająca takie orzeczenie powinna być traktowana jak osoba legitymująca się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Należy również zwrócić uwagę na uregulowanie zawarte w art. 13 ust. 4 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. Zatem orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy nie wyklucza zatrudnienia na przystosowanym stanowisku pracy, tj. takim, które jest dostosowane pod względem fizycznym, o ile taka potrzeba wynika z niepełnosprawności pracownika, jak również poprzez podział zadań i odpowiednią organizację czasu pracy. Warunkiem zatrudnienia osoby niepełnosprawnej jest ocena jej możliwości psychofizycznych w kontekście stanowiska pracy. Zdolność do wykonywania zatrudnienia przez osobę niepełnosprawną na konkretnym stanowisku pracy, podobnie jak w przypadku pozostałych kandydatów do pracy, ocenia lekarz medycyny pracy – ocena taka następuje przed nawiązaniem stosunku pracy.

Bez względu na wyniki

Osoby niepełnosprawne na poszczególnych etapach naboru traktowane są na równi z pozostałymi kandydatami ubiegającymi się o dane stanowisko. Tak jak wszyscy kandydaci muszą spełniać określone w ogłoszeniu o naborze wymagania niezbędne. Ponadto o zaliczeniu do grupy najlepszych kandydatów decyduje spełnienie w największym stopniu wymagań dodatkowych. W toku naboru komisja wyłania nie więcej niż pięciu najlepszych kandydatów, spełniających wymagania niezbędne oraz w największym stopniu wymagania dodatkowe. Dopiero w przypadku, gdy w gronie wyłonionych najlepszych kandydatów znajdzie się osoba niepełnosprawna, przysługuje jej pierwszeństwo w zatrudnieniu, bez względu na wyniki pozostałych kandydatów znajdujących się w tym gronie.
Należy dodać, iż zasadę tę stosuje się również do naboru na wyższe stanowisko w służbie cywilnej. Jeżeli więc komisja w toku naboru wyłoni dwóch najlepszych kandydatów uszeregowanych według poziomu spełniania wymagań, a na miejscu drugim znajdzie się kandydat, który złożył dokument potwierdzający niepełnosprawność, to właśnie jemu będzie przysługiwało pierwszeństwo w zatrudnieniu.

Obowiązki pracodawcy

● Podstawowym obowiązkiem pracodawcy związanym z zatrudnieniem niepełnosprawnego pracownika niewątpliwie jest zapewnienie mu odpowiednio wyposażonego, przystosowanego do rodzaju niepełnosprawności, stanowiska pracy, a także środowiska pracy, czyli m.in. możliwości korzystania z pomieszczeń higieniczno-sanitarnych czy socjalnych, swobodnego przemieszczania się po budynku.

● Zatrudniając osobę niepełnosprawną, pracodawca powinien również pamiętać o odrębnych regulacjach w zakresie czasu pracy pracowników niepełnosprawnych. Należy podkreślić, iż regulacje te wyłączają odpowiednio stosowanie przepisów kodeksu pracy (dalej: k.p.) i ustawy o służbie cywilnej. Tak więc czas pracy niepełnosprawnego członka korpusu służby cywilnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. W przypadku osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Skrócenie czasu pracy nie może spowodować obniżenia wysokości wynagrodzenia pracownika.

● Niepełnosprawny członek korpusu służby cywilnej nie może być zatrudniany w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Ponadto ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Przerwa ta przysługuje niezależnie od przerwy przysługującej na podstawie art. 134 k.p.

● Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności. Prawo do kolejnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nabywa 1 stycznia każdego roku kalendarzowego, o ile pozostaje w zatrudnieniu. Za dzień zaliczenia do danego stopnia niepełnosprawności należy uznać dzień posiedzenia zespołu orzekającego wydającego orzeczenie.

● Dodatkowy urlop nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli jednak wymiar urlopu dodatkowego przysługującego na podstawie odrębnych przepisów jest niższy niż 10 dni roboczych, zamiast tego urlopu przysługuje urlop dodatkowy z tytułu niepełnosprawności. Jeśli więc urzędnik służby cywilnej złoży zaświadczenie o zakwalifikowaniu do jednego z wymienionych stopni niepełnosprawności, przez pierwszy rok od uzyskania orzeczenia, jeśli legitymuje się wymaganym stażem pracy, będzie uprawniony do dodatkowego urlopu na podstawie przepisów ustawy o służbie cywilnej. Natomiast po przepracowaniu roku od uzyskania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności powinien korzystać z tego urlopu, który będzie dla niego bardziej korzystny. Jeśli więc na podstawie ustawy o służbie cywilnej nie przysługiwałby mu jeszcze urlop dodatkowy lub wymiar tego urlopu byłby niższy niż 10 dni roboczych, urzędnik powinien korzystać z urlopu dodatkowego z tytułu niepełnosprawności. Jeśli z kolei posiada staż pracy uprawniający do 10 lub więcej (maksymalnie 12 dni) dodatkowego urlopu na podstawie ustawy o służbie cywilnej, prawo do tego urlopu wyłączy możliwość korzystania z dodatkowego urlopu z tytułu niepełnosprawności.

● Dodatkowy urlop wypoczynkowy przysługujący z tytułu niepełnosprawności udzielany jest na takich samych zasadach jak zwykły urlop wypoczynkowy. Jeżeli osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności utraci status osoby niepełnosprawnej lub też zostanie zaliczona do lekkiego stopnia niepełnosprawności, nie traci prawa do urlopów, do których nabyła prawo przed utratą tego statusu lub zmianą stopnia niepełnosprawności.

● Kolejnym uprawnieniem przysługującym osobie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności jest do zwolnienie od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,

2) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Przy czym łączny wymiar urlopu z tytułu niepełnosprawności i zwolnienia od pracy na czas uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.

Podstawa prawna
Art. 28, 29a, 55, 57, 105 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. nr 227, poz. 1505 z późn. zm.).
Art. 15–20, art. 21 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 z późn. zm.).
Art. 134 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

Ewa Łukasik, prawnik, pracownik administracji rządowej