TSUE potwierdził, że podważyć zaświadczenie może jedynie instytucja je wydająca. Jeśli się okaże, że dane we wniosku były nieprawdziwe, zostanie ono cofnięte.
Wydawanie zaświadczeń A1 przez ZUS to niekończący się problem. Przypomnijmy, że chodzi o dokument potwierdzający, iż dana osoba podlega w zakresie ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu kraju, który go wydał, a więc zaświadczenie wydane przez ZUS potwierdza podleganie polskiemu prawu. Dzięki temu pracownik wykonujący pracę za granicą nie podlega ubezpieczeniu społecznemu tego kraju i nie muszą być za niego opłacane składki. Pisaliśmy już o problemach, z jakimi spotykają się pracodawcy chcący otrzymać A1 dla swoich pracowników („Nie zawsze A1 dla kierowcy spoza UE. Wszystko zależy od tego, w jakim ZUS” – DGP nr 178 z 14 września 2017 r. oraz „Wynajmowanie mieszkania przeszkodzi wydaniu A1” – DGP nr 188 z 28 września 2017 r.). Nawet jednak gdy już dokument uzyskają, może się okazać, że zostanie on zakwestionowany. Zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe albo sądy mogą uznać, że ZUS wydał go niezasadnie, i stwierdzą, iż osoba, która przedstawiła A1, podlega jednak ubezpieczeniu w kraju wykonywania pracy. A to może się wiązać nawet z grzywnami za nieopłacanie składek. Jak poinformował nas ZUS, najczęściej do podważania polskich A1 dochodzi w Belgii, Francji oraz Niemczech – z różnych powodów. Jak się okazuje, problem dotyczy nie tylko pracowników, ale także przedsiębiorców. [ramka 1]
RAMKA 1
Co zarzuca się dokumentom wydanym przez polski organ
OSOBOM PROWADZĄCYM DZIAŁALNOŚĆ NA WŁASNY RACHUNEK
● niespełnienie warunków określonych w art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 (delegowanie działalności), do których można zaliczyć:
– prowadzenie działalności w Polsce przed jej delegowaniem za granicę;
– utrzymywanie w Polsce niezbędnej infrastruktury;
– zwykłe prowadzenie działalności w Polsce;
– maksymalny dopuszczalny okres 24 miesięcy delegowania;
● niespełnienie warunków na podstawie art. 13 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 (wykonywania działalności w dwóch lub więcej państwach członkowskich), do których można zaliczyć:
– wykonywanie w znacznej części działalności w Polsce;
– posiadanie w Polsce centrum zainteresowania dla działalności.
PRACOWNIKOM
● niespełnienie warunków określonych w art. 12 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 (delegowanie), do których można zaliczyć:
– po stronie pracownika – podleganie przez miesiąc przed oddelegowaniem polskiemu ustawodawstwu;
– po stronie pracodawcy delegującego – prowadzenie przez firmę znacznej części działalności w Polsce; zastępowanie pracowników).
● niespełnienie warunków określonych w art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 (wykonywanie pracy w dwóch lub więcej państwach członkowskich), do których można zaliczyć:
– wykonywanie znacznej części pracy w Polsce;
– posiadanie miejsca zamieszkania w Polsce.
Jednolite stanowisko
Tymczasem Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej od dawna stoi na stanowisku, że dokument ten jest wiążący zarówno dla instytucji ubezpieczeniowych, jak i sądów i nie mają prawa go podważać. Ostatnio w zasobach TSUE ukazało się postanowienie wydane na wniosek francuskiego sądu o wydanie orzeczenia prejudycjalnego. Sąd ten prowadził postępowanie karne przeciwko niemieckiej agencji pracy, która, jak wynika z krótko przedstawionego stanu faktycznego sprawy, delegowała pracownika na dłużej niż dopuszczalne 24 miesiące. A to zdaniem francuskich sądów oznacza, że nie może się on posługiwać dłużej A1 i powinien podlegać francuskiemu ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz podatków. Sąd II instancji rozpatrujący tę sprawę postanowił poddać tę kwestię pod rozwagę TSUE. Trybunał potwierdził swoje stanowisko w sprawie. Uznał, że francuski sąd nie może podważyć zaświadczenia A1 wydanego przez niemieckiego ubezpieczyciela. [ramka 2]
RAMKA 2
Co na to orzecznictwo...
● POSTANOWIENIE TSUE Z 24 PAŹDZIERNIKA 2017 R. (C-474/16)
Sprawa Belu Dienstleistung GmbH & Co KG/Stefan Nikless
Artykuł 19 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego należy interpretować w ten sposób, że zaświadczenie A1, wydane zgodnie z art. 12 ust. 1 i 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego przez instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, jest wiążące zarówno dla instytucji zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym praca jest wykonywana, jak i dla sądów tego państwa członkowskiego, nawet jeżeli stwierdzą one, że warunki działalności danego pracownika najemnego w sposób oczywisty nie są objęte przedmiotowym zakresem zastosowania tego przepisu rozporządzenia (WE) nr 883/2004.
● WYROK TSUE Z 27 KWIETNIA 2017 R. (C-620/15)
Sprawa A-Rosa Flussschiff GmbH/Urssaf
Wykładni art. 12a pkt 1a rozporządzenia Rady (EWG) nr 574/72 z 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z 2 grudnia 1996 r., zmienionym rozporządzeniem (WE) nr 647/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 kwietnia 2005 r., należy dokonywać w ten sposób, że wydane na podstawie art. 14 ust. 2 lit. a rozporządzenia nr 1408/71, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z 2 grudnia 1996 r., zmienionym rozporządzeniem (WE) nr 647/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 kwietnia 2005 r., przez instytucję wyznaczoną przez właściwy organ państwa członkowskiego zaświadczenie E 101 wiąże zarówno instytucje zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym praca jest wykonywana, jak i sądy tego państwa członkowskiego, nawet gdy stwierdzą one, że warunki wykonywania pracy przez danego pracownika w sposób oczywisty nie wchodzą w zakres przedmiotowy stosowania tego przepisu rozporządzenia nr 1408/71.
Dla polskich przedsiębiorców to bardzo dobra wiadomość. W starciu z organami państwowymi lub sądami za granicą mogą się powoływać na orzeczenia TSUE, mimo że w zasadzie wiążące są tylko w sprawach, w których zostały wydane. Co prawda nie są więc źródłem prawa, ale w praktyce kształtują orzecznictwo w całej Unii. Sądy każdego kraju UE powinny się do niego dostosować.
Można sprawdzić w każdej chwili
Nie oznacza to jednak, że raz wydane zaświadczenie jest nienaruszalne niezależnie od zmiany warunków zatrudnienia (prowadzenia działalności), a kraje UE są bezsilne wobec ewidentnego łamania prawa przez firmy przedstawiające za swoich pracowników zaświadczenia. ZUS ma bowiem prawo ponownie zbadać zasadność wydanego przez siebie zaświadczenia A1, gdy zwróci się o to instytucja zagraniczna kwestionująca je albo też z własnej inicjatywy. Działanie z własnej inicjatywy jest możliwe w przypadku, jeśli pojawią się wątpliwości, czy stan faktyczny przedstawiony we wniosku, w oparciu o który uzyskano dokument, jest zgodny z prawdą. Jak podkreśla ZUS, jeśli się okaże, że informacje, które były podane we wniosku o wydanie zaświadczenia, są niezgodne ze stanem faktycznym, zaświadczenie zostanie wycofane z obrotu prawnego (również wstecznie) w drodze decyzji administracyjnej, od której przysługuje odwołanie do sądu w normalnym trybie przyjętym dla decyzji ZUS. Zasadność A1 wydanego przez ZUS w ostateczności może być więc oceniana przez sąd, ale tylko polski, w drodze postępowania odwoławczego od decyzji ZUS wycofującego A1 z obrotu. Sąd oceni, czy ZUS miał rację. Jakie to może mieć skutki dla firm? Jeśli ZUS, a potem ewentualnie polski sąd stwierdzą, że zagraniczny ubezpieczyciel miał rację i A1 zostanie cofnięte, to skutki będą uzależnione od ustawodawstwa kraju, w którym praca była wykonywana. Wsteczne cofnięcie A1 będzie oznaczać, że przez cały okres pracy za granicą pracownik (osoba wykonująca pracę na własny rachunek) podlegał przepisom ubezpieczeniowym tam obowiązującym. A to może się wiązać z zapłatą zaległych składek albo innych dodatkowych opłat.
Podstawa prawna
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2004 r. L 166 ze zm.).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2009 r. L 284 ze zm.).