Zasadniczą służbę uwzględnia się przy ustalaniu czasu ubezpieczenia. Kontrowersje budzi jednak to, czy zaliczać ją do okresów pracy w szczególnych warunkach lub charakterze
Okresy służby wojskowej zalicza się do stażu emerytalnego jako okresy składkowe – zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). W ten sposób traktuje się czynną służbę w Wojsku Polskim, okresy jej równorzędne albo zastępcze formy tej służby. Mieści się więc tu także zasadnicza służba wojskowa, którą przez lata odbywało wielu mężczyzn. Trwała ona 24 lub 36 miesięcy. Z punktu widzenia ubezpieczonych, choć nie był to okres zatrudnienia, to jest on traktowany tak, jakby były wtedy opłacane składki.
Z orzeczeń Sądu Najwyższego wynika ponadto, że jeżeli zostały spełnione przesłanki wliczenia zasadniczej służby wojskowej – według obowiązujących w tym czasie przepisów – do okresu zatrudnienia, to zalicza się ją do okresu pracowniczego ubezpieczenia, o którym mowa w art. 29 ust. 3 ustawy emerytalnej (wyroki SN: z 25 stycznia 2010 r., sygn. akt I UK 239/09, LEX nr 577820; z 22 października 2009 r., sygn. akt I UK 126/09, OSNP 2011/7-8/112).
W praktyce wiele wątpliwości budzi to, czy czas zasadniczej służby wojskowej można uwzględnić przy ustalaniu okresów pracy w szczególnych warunkach lub charakterze, skoro nie jest to przecież służba zawodowa.
Zgodnie z art. 32 ust. 3 pkt 6 ustawy emerytalnej do okresów pracy w szczególnym charakterze uwzględnia się służbę żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy służb mundurowych. Przepis ten dotyczy urodzonych przed 1949 r., ale ma również znaczenie dla młodszych ubezpieczonych, z uwagi na stosowanie w związku z innymi przepisami.
Wojskowy nie ma prawa do pobierania dwóch emerytur

Zobacz również

Różne wyroki

Orzecznictwo w tej kwestii jest rozbieżne. Z wyroku SN z 7 grudnia 2010 r., sygn. akt I UK 203/10 (LEX nr 786370), wynika, że bez szczególnych regulacji lub uwarunkowań okres zasadniczej służby wojskowej nie podlega wliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach. SN podkreślił, że wcześniejsza emerytura jest świadczeniem wyjątkowym, a zatem zamknięty katalog prac w szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach wyłącza wykładnię rozszerzającą. W rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie ma regulacji, że zasadnicza służba wojskowa jest okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ujęto w nim jedynie żołnierzy zawodowych (par. 10), tak samo jak we wspomnianym wcześniej art. 32 ust. 3 pkt 6, co eliminuje lukę prawną.
Podobne stanowisko SN wyraził w wyroku z 22 lutego 2007 r., sygn. akt I UK 258/06 (OSNP 2008/5-6/81). Przepisy o zasadniczej służbie wojskowej nie regulują kwestii zaliczenia jej do ubezpieczenia społecznego, a więc tym bardziej do okresu pracy w szczególnych warunkach, a jedynie do uprawnień związanych z zatrudnieniem. Zasadnicza służba wojskowa nie podlega więc wliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, od którego zależy prawo do wcześniejszej emerytury.
Podsumowując, stanowiska te opierają się na założeniu, że sądy nie powinny wyręczać ustawodawcy. Podobną zasadę przyjmuje ZUS. [ramka]
Można jednak znaleźć odmienne stanowiska. Za zaliczaniem przemawiają np. wyroki SN z 6 kwietnia 2006 r., sygn. akt III UK 5/06 (OSNP 2007/7-8/108), z 5 lutego 2013 r., sygn. akt II UK 274/12 (niepubl.). Uznawano, że zasadniczą służbę należy doliczyć do okresów pracy w szczególnych warunkach lub charakterze, jeśli była to przerwa w zatrudnieniu, wymuszona powołaniem do wojska, po której w terminie zainteresowany wracał do pracy.
W tym nurcie mieści się uchwała siedmiu sędziów SN z 16 października 2013 r., sygn. akt II UZP 6/13 (LEX nr 1385939). W sprawie chodziło o emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, lecz ze względu na źródło uprawnienia (art. 32 ustawy emerytalnej, który ma zastosowanie do różnych kategorii ubezpieczonych) znaczenie uchwały jest szersze. Wyróżniające było to, że doszło do rozwiązania zatrudnienia w szczególnych warunkach przed rozpoczęciem służby i do jego nawiązania tuż po jej zakończeniu. Uchwała ta może pozytywnie wpłynąć na interpretacje przepisów właśnie gdy dochodziło do rozwiązania umowy o pracę.

Korzystne rozwiązanie

We wspomnianej uchwale SN stwierdził, że czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 1974 r.) zalicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej).
Z kolei zgodnie z art. 108 ust. 1 (przepis ten obowiązywał od 29 listopada 1967 r. do 31 grudnia 1974 r.) czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby.
Przyjęta przez SN interpretacja wydaje się korzystna dla mężczyzn, którzy byli w wojsku w tym czasie. Dzisiejsi 64–60-latkowie (czyli urodzeni w latach 1949–1953) odbywali bowiem zasadniczą służbę właśnie wtedy. Będą mogli doliczyć ją do okresów pracy w szczególnych warunkach lub charakterze, co w niektórych wypadkach da w sumie wymagane 15 lat, a w konsekwencji umożliwi skorzystanie z wcześniejszego świadczenia. A przecież powszechny wiek emerytalny w tej grupie wiekowej się wydłuża. Dla urodzonych w pierwszym kwartale 1949 r. wynosi 65 lat i 5 miesięcy, stopniowo rośnie, a dla urodzonych po 30 września 1953 r. dochodzi do ogólnego poziomu, tzn. 67 lat. Możliwość skorzystania z wcześniejszych uprawnień emerytalnych poprzez doliczenie wojska ma więc dla tej grupy wiekowej istotne znaczenie.
W stosunku do ubezpieczonych urodzonych przed 1949 r. znaczenie uchwały maleje, gdyż mężczyźni ci ukończyli 65 lat w 2013 roku, więc nie będą już korzystać ze wcześniejszych emerytur, a tylko tych w powszechnym dla nich wieku emerytalnym.

Przy pomostówkach

Uchwała siedmiu sędziów SN zapewne wpłynie na praktykę i orzecznictwo, nie tylko w sprawach, w których znajduje zastosowanie art. 184 ustawy emerytalnej. Lektura uzasadnienia wyjaśnia poglądy SN także na inne kwestie dotyczące traktowania zasadniczej służby wojskowej na gruncie ubezpieczeń.
Należy zwrócić uwagę, że okresy pracy w szczególnych warunkach lub charakterze pojawiają się nie tylko przy okazji art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej, ale również w innych przepisach, w tym adresowanej głównie do młodszych ubezpieczonych ustawy o emeryturach pomostowych. Ustawa ta, podobnie jak emerytalna, traktuje zawodową służbę wojskową na równi z pracą w szczególnych warunkach lub charakterze (art. 13), jednak nie zawiera regulacji odnoszącej się do służby zasadniczej. W art. 3 ust. 7 przewiduje, że okresy pracy w szczególnych warunkach lub charakterze sprzed 2009 r. należy rozumieć zgodnie z ustawą emerytalną.
Przejść na emeryturę pomostową mogą m.in. osoby, które mają jednocześnie okresy pracy w szczególnych warunkach lub charakterze sprzed 1 stycznia 1999 r. wymienione w starych lub nowych wykazach oraz okresy po 31 grudnia 2008 r. prac wymienionych w nowych wykazach
Szukasz pracy w wojsku? Rusza lawina ofert

Zobacz również

Szybki powrót

● Niekiedy można do stażu doliczyć także czas pomiędzy służbą a faktycznym powrotem do pracy. Chodzi o zastosowanie art. 120 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którym pracownikowi, który w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę w miejscu, w którym był zatrudniony w dniu powołania, odbywanie służby wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy.

● Podobnie jest, gdy w tym terminie pracownik podjął pracę po raz pierwszy lub w innym zakładzie. Sąd Apelacyjny w Katowicach, w wyroku z 20 października 2005 r. (sygn. akt III AUA 1336/04, LEX nr 175549) uznał, że nie można na podstawie wspomnianego art. 120 zaliczać jako okresu składkowego przerwy między ukończeniem służby wojskowej a ponownym zatrudnieniem.

● Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 5 października 2010 r. (sygn. akt III AUa 621/10, OSAB 2010/3/77-87) zmodyfikował to stanowisko uznając, że można jako okresy składkowe potraktować czas od zgłoszenia gotowości do podjęcia pracy po zakończeniu zasadniczej służby do dnia faktycznego jej rozpoczęcia.

Sąd podwyższył emeryturę żołnierzowi za naukę w liceum

Zobacz również
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 32 i 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440).
Art. 120 ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 461 ze zm.).
Par. 10 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).
Art. 3 ust. 7, art. 163 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. nr 237, poz. 1656 z późn. zm.).

Magdalena Januszewska