Warunki zatrudniania nauczycieli akademickich regulują odrębne przepisy prawa o szkolnictwie wyższym, a nie Kodeks pracy. W niej szczegółowo jest określone, kiedy rektor może, a kiedy musi wypowiedzieć umowę.
Taką decyzję podejmie np. w sytuacji otrzymania przez wykładowcę dwóch ocen negatywnych jego pracy. Akademik straci również zatrudnienie, jeśli dopuści się np. plagiatu.
Ustawowe wymogi
Ustawa z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164, poz. 1365 z późn. zm.) określa warunki, jakie musi spełnić kandydat, aby mógł pracować jako nauczyciel akademicki. Może nim zostać osoba, która:
● posiada wymagane na tym stanowisku kwalifikacje,
● ma pełną zdolność do czynności prawnych,
● nie została ukarana prawomocnym wyrokiem sądowym za przestępstwo umyślne,
● nie została ukarana karą dyscyplinarną (pozbawieniem prawa do wykonywania zawodu nauczyciela),
● korzysta z pełni praw publicznych.
Jeśli spełnia wszystkie te wymogi, może starać się o posadę nauczyciela akademickiego. Osoba zatrudniona na tym stanowisku jest ustawowo zobowiązana kształcić i wychowywać studentów, w tym nadzorować pod względem merytorycznym i metodycznym opracowywanie przez kształcących się prac zaliczeniowych, semestralnych, dyplomowych. Akademik musi też uczestniczyć w pracach organizacyjnych uczelni oraz podnosić swoje kwalifikacje.
Pracownik, który nie wywiązuje się z narzuconych przepisami obowiązków, może stracić zatrudnienie. Prawo określa, w jakich sytuacjach rektor musi podjąć taką decyzję.
Kiedy umowa wygasa
Stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim może być rozwiązany:
● w drodze porozumienia stron,
● przez wypowiedzenie dokonane przez jedną ze stron,
● bez wypowiedzenia.
Zgodnie z przepisami zatrudnienie wygasa z mocy prawa w przypadku stwierdzenia, że mianowanie nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów. Stosunek pracy zostanie również przerwany w wyniku prawomocnego orzeczenia przez sąd utraty praw publicznych, prawomocnego ukarania karą dyscyplinarną, która pozbawia nauczyciela akademickiego prawa wykonywania zawodu na stałe lub na czas określony.
Umowa będzie przerwana również w wyniku prawomocnego orzeczenia środka karnego w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska w przypadku, gdy orzeczenie to dotyczy wykonywania obowiązków nauczyciela akademickiego. Umowa wygaśnie także w momencie upływu trzymiesięcznego okresu nieobecności w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, odbywania kary pozbawienia wolności lub jej ograniczenia.
Przepisy regulują też, że stosunek pracy mianowanego nauczyciela akademickiego zatrudnionego w uczelni publicznej wygasa z końcem roku akademickiego, w którym ukończył on 65. rok życia. Obecnie trwają prace legislacyjne nad przedłużeniem tego okresu o dwa lata.
Natomiast stosunek pracy mianowanego nauczyciela akademickiego posiadającego tytuł naukowy profesora, zatrudnionego na stanowisku profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego w uczelni publicznej wygasa z końcem roku akademickiego, w którym ukończył on 70. lat.
Wygaśnięcie stosunku pracy stwierdza rektor.
Za wypowiedzeniem
Rektor może rozwiązać za wypowiedzeniem stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim w przypadku czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, jeśli jej czas przekracza okres zasiłkowy (182 dni). Natomiast w przypadku stwierdzenia przez uprawnionego lekarza poprawy stanu zdrowia i możliwości powrotu do pracy może podjąć taką decyzję, jeżeli termin ten przekracza dwa lata.
Przełożony akademika zdecyduje o o zwolnieniu również w przypadku wszczęcia postępowania w sprawie likwidacji uczelni. Nauczyciel może dostać wypowiedzenie także już po otrzymaniu jednej oceny negatywnej. Obligatoryjnie zostanie zwolniony po dwóch złych notach. Nowelizacja z 18 marca 2011 r. ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 84, poz. 455) wprowadziła zasadę, że praca nauczyciela akademickiego powinna być poddawana ewaluacji co dwa lata. Tylko w przypadku osób, które posiadają tytuł naukowy profesora, musi być ona przeprowadzona nie rzadziej niż co cztery lata. Może ona być także przeprowadzana częściej – na wniosek dziekana.
Taka ocena dotyczy sprawdzenia, czy nauczyciel należycie wykonuje swoje obowiązki, przestrzega prawa autorskiego i praw pokrewnych, a także własności przemysłowej. Przy jej dokonywaniu trzeba wziąć pod uwagę opinię studentów o pracy akademika. Szczegółowe zasady jej przeprowadzania określa statut każdej uczelni.
Wykładowca może zostać zwolniony również w sytuacji podjęcia lub wykonywania przez niego dodatkowego zatrudnienia bez zgody rektora. Nowelizacja ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym wprowadziła zasadę, zgodnie z którą nauczyciel akademicki może pracować tylko na jednym etacie w uczelni. Na kolejne zatrudnienie w innej placówce naukowej potrzebuje zgody rektora. Nie może też pracować więcej niż w dwóch takich ośrodkach.
Kara za plagiat
Szef szkoły wyższej może rozwiązać stosunek pracy z mianowanym nauczycielem akademickim bez wypowiedzenia w przypadku trwałej utraty zdolności do pracy. Powinna być ona stwierdzona orzeczeniem lekarza orzecznika w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Wcześniej jednak rektor powinien podjąć próbę zatrudnienia pracownika na innym stanowisku, które byłoby dostosowane do jego stanu zdrowia i kwalifikacji zawodowych. Jeśli taki nauczyciel odmówi przejścia do takiej pracy, uczelnia także może go zwolnić.
Szkoła wyższa bez wypowiedzenia rozwiąże umowę w przypadku niedostarczenia w wyznaczonym terminie orzeczenia potwierdzającego zdolność do pracy na zajmowanym stanowisku, wydanego przez lekarza prowadzącego badania okresowe lub kontrolne. Tak się stanie również, jeśli wykładowca dopuści się plagiatu. Straci pracę za:
● przywłaszczanie sobie autorstwa albo wprowadzenia w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu,
● rozpowszechnienia, bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy, cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania,
● innego sposobu naruszenia cudzych praw autorskich lub praw pokrewnych.
Zostanie zwolniony również za fałszowanie badań lub wyników badań naukowych lub innego oszustwa naukowego.
Utraci także zatrudnienie, jeśli zostanie skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne.
Przepisy zastrzegają, że stosunek pracy z nauczycielem akademickim może być rozwiązany z innych ważnych przyczyn, po uzyskaniu opinii organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni.
Na jakim stanowisku może pracować nauczyciel akademicki
● profesora
● adiunkta
● asystenta
● starszego wykładowcy
● wykładowcy
● lektora
● instruktora
Jaką karę dyscyplinarną może zastosować rektor
● upomnienie
● nagana
● nagana z pozbawieniem prawa do pełnienia funkcji kierowniczych w uczelni na okres do pięciu lat
● pozbawienie prawa do wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego na stałe lub na czas określony
PRZYKŁADY
1 Czy mała liczba godzin grozi zwolnieniem
Od kilku lat prowadzę coraz mniej zajęć ze studentami. Od przyszłego roku uczelnia planuje restrukturyzację zatrudnienia. Czy mogę być do nich wytypowana?
Tak. Czas pracy nauczyciela akademickiego jest określony zakresem jego obowiązków dydaktycznych, naukowych i organizacyjnych. Roczny wymiar zajęć wynosi od 120 do 240 godzin dydaktycznych – dla pracowników naukowo-dydaktycznych, od 240 do 360 godzin – dla pracowników dydaktycznych oraz od 300 do 540 godzin – dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach lektorów i instruktorów lub równorzędnych. Rektor może obniżyć wymiar zajęć dydaktycznych poniżej dolnej granicy wymiaru w przypadku powierzenia nauczycielowi akademickiemu wykonywania ważnych zadań lub realizowania przez nauczyciela akademickiego projektów badawczych lub innych zadań przewidzianych w statucie. Oznacza to, że niewielka liczba zajęć dydaktycznych może być ważną przesłanką uzasadniającą zwolnienie nauczyciela.
2 Czy brak awansu pozbawia pracy
Jestem zatrudniony od 10 lat na stanowisku asystenta. W tym czasie zdobyłem stopień naukowy doktora. Otrzymałem informacje, że w statucie uczelni zapisane jest, że na stanowisku asystenta można być zatrudnionym maksymalnie 10 lat. Jednak uczelnia nie prowadzi obecnie żadnego naboru na stanowisko adiunkta. Czy uczelnia będzie mogła mnie zwolnić?
Nie. Zgodnie z orzeczeniem sądu (SN z 19 marca 2008 r., sygn. akt I PK 227/07) statut uczelni nie może określać okresu zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby posiadającej stopień naukowy doktora. Możliwość taka dotyczy tylko osoby nieposiadającej takiego stopnia. Na stanowisku asystenta może być zatrudniona osoba, która nie ma stopnia doktora, jak i ta, która go posiada. Statuty szkół najczęściej określają, jak długo można pracować na takim stanowisku bez awansu. Jednak to dotyczy osób bez doktoratu. W przypadku pozostałych zatrudnienie powinno trwać tak długo, jak określa umowa zawarta z nauczycielem. Uczelnia może zwolnić takiego wykładowcę z innych przyczyn.
3 Czy sytuacja uczelni wpływa na zatrudnienie
Pracuję na uczelni od 15 lat. Otrzymałem wiadomość, że placówka planuje w najbliższym czasie restrukturyzację zatrudnienia, bo ma problemy finansowe. Możliwa jest również jej likwidacja. Podobno zostałem wytypowany do zwolnienia. Czy kłopoty finansowe wydziału, w którym pracuję, mogą być podstawą do zwolnienia?
Tak. Trudna sytuacja uczelni może być ważną przesłaną uzasadniającą zwolnienie nauczyciela akademickiego. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego (SN z 25 czerwca 2009 r., sygn. akt I PK 228/08) słaba sytuacja finansowa jest wystarczającym powodem dla redukcji etatów. Taką przyczyną może być także likwidacja wydziału (SN z 2 listopada 2010 r., sygn. akt II PK 113/10).
4 Czy brak opinii anuluje zwolnienie
Pracowałam na stanowisku nauczyciela akademickiego. Otrzymałam wypowiedzenie umowy o pracę. Uczelnia jednak nie zasięgnęła opinii rady wydziału. W statucie placówki napisane jest, że powinna. Gdy prosiłam o wyjaśnienie, otrzymałam informację, iż na uczelni nie ma powołanych takich organów. Czy powinna najpierw zasięgnąć opinii rady, aby móc wypowiedzieć mi umowę o pracę?
Tak. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego (SN 20 marca 2009 r., sygn. akt I PK 219/08) wypowiedzenie stosunku pracy nauczycielowi akademickiemu jest niezgodne z prawem, jeżeli statut uczelni wymaga uprzedniego zasięgnięcia opinii rady i dziekana jednostki, w której nauczyciel jest zatrudniony, a brak opinii wynika z niepowołania tych organów. W takiej sytuacji nauczyciel ma prawo wnioskować o przywrócenie do pracy.
Podstawa prawna
Art. 1 ust. 97, 101 nowelizacji z 18 marca 2011 r. ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 84, poz. 455). Art. 110, 111, 123, 124, 125, 126, 132, 140, ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164, poz. 1365 z późn. zm.).