Pomiędzy wykładowcą akademickim a zatrudnionym w tej samej uczelni jego małżonkiem, krewnym lub powinowatym do drugiego stopnia włącznie oraz osobą pozostającą w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli nie może powstać stosunek bezpośredniej podległości służbowej.
Taki zakaz wynika z art. 118 ust. 7 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (dalej ustawa). Przepis ten został dodany nowelizacją z 18 marca 2011 r., która weszła w życie 1 października 2011 r. Nie dotyczy on wyłącznie uczelni publicznych, ale obejmuje także uczelnie niepubliczne. Dlatego prawnicy mają wątpliwości, czy objęcie tą regulacją takich placówek nie narusza swobody kształtowania stosunków pracowniczych w ramach prywatnego zakładu pracy (opinia prof. Włodzimierza Wróbla do projektu nowelizacji).
Warto dodać, że rozwiązanie to nie jest obce przepisom prawa pracy, funkcjonuje ono bowiem już w innych pragmatykach, np. w ustawie z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. nr 223, poz. 1458 z późn. zm.) lub ustawie z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. nr 227, poz. 1505 z późn. zm.).

Zakaz podległości służbowej obejmuje uczelnie publiczne i prywatne

Zgodnie art. 118 ust. 7 ustawy zakaz nie dotyczy osób pełniących funkcje organów jednoosobowych uczelnie, które są powoływani w drodze wyborów. Chodzi więc o rektorów oraz kierowników podstawowych jednostek organizacyjnych (w większości uczelni będą to dziekani). Pojęcie bezpośredniej podległości służbowej oznacza brak jakiegokolwiek szczebla pomiędzy osobami zatrudnionymi na tej samej uczelni. Dla przykładu kierownik pracowni w zakładzie podlega bezpośrednio kierownikowi zakładu, ale już nie kierownikowi katedry czy dziekanowi.
Pokrewieństwo, powinowactwo, przysposobienie, opiekę i kuratelę należy natomiast oceniać według przepisów ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).
Zakaz odnosi się do powstania stosunku bezpośredniej podległości służbowej pomiędzy małżonkami. Także w sytuacji, gdy pozostają oni w separacji bądź rozdzielności majątkowej. Nie będzie więc dotyczył byłych małżonków (rozwiedzionych lub których małżeństwo unieważniono). Nie można także zatrudnić nauczyciela akademickiego, który podlegałby krewnemu do drugiego stopnia włącznie (rodzice – dzieci, dziadkowie – wnukowie, rodzeństwo). Taki sam zakaz dotyczy podległości służbowej pomiędzy osobami pozostającymi ze sobą w stosunku powinowactwa.
Warto zwrócić uwagę, że zakaz w stosunku do nauczycieli akademickich jest szerszy niż ten, który odnosi się do pracowników samorządowych, bo oprócz relacji pierwszego stopnia (zięć – teściowie, synowa – teściowie) obejmuje dodatkowo relacje drugiego stopnia (szwagier, szwagierka, bratowa). Ponadto zakaz dotyczy podległości służbowej pomiędzy przysposabiającym i przysposobionym (bez względu na to, czy przysposobienie jest całkowite, czy częściowe) oraz relacji pomiędzy opiekunem i kuratorem z jednej strony, a podopiecznym z drugiej.
Uczelnie mają czas do 1 października 2012 r. na dostosowanie stosunków pracy nauczycieli akademickich, tak aby stosunek bezpośredniej podległości służbowej nie zachodził.
Podstawa prawna
Art. 118 ust. 7 ustawy z 27 lipca 2005 r.– Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164, poz. 1365 z późn. zm.).
Art. 28 ustawy z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 84, poz. 455).