Prawo to zostało uregulowane w art. 31–32 ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta (Dz.U. z 2009 r., nr 52, poz. 417 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem każdy pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą wnieść sprzeciw wobec opinii albo orzeczenia lekarza, jeżeli mają one wpływ na jego prawa wynikające z przepisów.
Wykonywanie zawodu lekarza polega m.in. na wydawaniu opinii i orzeczeń. Tego rodzaju działalność może wywierać wpływ na uprawnienia pacjenta wynikające z przepisów. Chory ma na przykład prawo domagać się świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. Powinny być one udzielane z należytą starannością i przy zachowaniu zasad etyki zawodowej. Jeżeli pacjent ma poczucie, że jego ustawowe prawo jest łamane lub realizowane tylko częściowo, może nie zgodzić się z opinią lekarza i zaskarżyć ją do specjalnej komisji lekarskiej działającej przy rzeczniku praw pacjenta (RPP). Powinien tego dokonać w ciągu 30 dni od wydania spornej opinii albo orzeczenia.
Komisja została powołana na podstawie art. 32 ust. 5 ustawy o prawach pacjenta. W jej skład wchodzi trzech lekarzy, w tym dwóch tej samej specjalności, co ten, który wydał kwestionowaną opinię albo orzeczenie. Wspomniani medycy są powoływani do rozpatrzenia danej skargi pacjenta ze specjalnej listy. Raz w roku w terminie do 30 marca ich wykaz jest opracowywany przez konsultantów krajowych w porozumieniu z ich wojewódzkimi odpowiednikami.
Komisja powinna być bezstronna. Sprzeciwu wniesionego przez pacjenta nie powinien rozpatrywać lekarz, który wydał zaskarżoną opinię lub orzeczenie. W komisji nie może zasiadać także osoba, która jest małżonkiem, krewnym lub powinowatym do drugiego stopnia specjalisty, którego opinia jest kwestionowana. Wniosek chorego nie powinien być opiniowany także przez osobę pozostającą w stosunku nadrzędności lub podrzędności służbowej wobec lekarza, którego działanie jest podważane. W każdej z wymienionych sytuacji członek komisji powinien wyłączyć się z udziału w postępowaniu. W terminie trzech dni od wspomnianego wyłączenia powinien zostać wybrany nowy, bezstronny członek komisji lekarskiej.

Tylko na piśmie

Sprzeciw wnosi się w formie pisemnej. To prawo przysługuje tylko pacjentowi lub jego przedstawicielowi prawnemu. Skargi nie mogą złożyć członkowie rodziny chorego. Do wniosku należy dołączyć kserokopię kwestionowanego orzeczenia lub opinii lekarskiej oraz pełną dokumentację medyczną. Należy go uzasadnić poprzez wskazanie przepisu, z którego wynikają prawa pacjenta naruszone przez kwestionowaną opinię lub orzeczenie. W przypadku niespełnienia tych wymagań sprzeciw jest zwracany wnioskodawcy. Ponadto procedura sprzeciwu odnosi się tylko do tych orzeczeń i opinii lekarskich, których nie można inaczej zakwestionować. Jeżeli istnieje inna ścieżka odwoławcza, np. w przypadku orzeczeń o niepełnosprawności, wniosek taki jest zwracany wnioskodawcy bez rozpatrzenia.
Komisja wydaje orzeczenie po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną. Ma prawo zlecić ponowne przebadanie chorego i na jego podstawie podjąć swoją ostateczną decyzję. Pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą uczestniczyć we wszystkich posiedzeniach komisji, z wyjątkiem tego końcowego, podczas którego odbywają się narada i głosowanie nad orzeczeniem. Chory ma także prawo udzielać informacji i wyjaśnień w sprawie.

Ostateczny werdykt

Komisja wydaje orzeczenie bezwzględną większością głosów w obecności pełnego jej składu. Powinna dokonać tego w ciągu 30 dni od wniesienia sprzeciwu przez pacjenta. Orzeczenie jest wydawane w formie pisemnej i powinno zawierać uzasadnienie. Jeżeli któryś z jej członków nie zgodził się z większością, może zgłosić zdanie odrębne, ale jest zobowiązany uzasadnić je na piśmie.
Orzeczenie sporządzone w dwóch egzemplarzach podpisuje cały skład komisji lekarskiej. Powinno ono zawierać opis przebiegu jej posiedzenia, w tym informację o podjętym rozstrzygnięciu co do opinii albo orzeczenia, wobec którego wniesiono sprzeciw, a także okoliczności, które spowodowały przeprowadzenie badania.
Orzeczenie wraz z uzasadnieniem jest niezwłocznie doręczane pacjentowi lub jego przedstawicielowi ustawowemu. Jeżeli nie uczestniczyli oni w posiedzeniu komisji powinno to nastąpić nie później niż w ciągu 7 dni od wydania orzeczenia. Do postępowania przed komisją nie stosuje się przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Tym samym decyzja jest ostateczna i nie można się od niej odwołać do organu wyższej instancji.

Prawo do konsultacji

Przed komisją lekarską działającą przy RPP nie można kwestionować diagnozy lekarskiej. Nie oznacza to jednak, że pacjent jest pozbawiony takiego uprawnienia. Zgodnie z art. 6 ust. 3 ustawy o prawach pacjenta może żądać, aby udzielający mu świadczeń zdrowotnych lekarz zasięgnął opinii innego specjalisty lub zwołał konsylium lekarskie. Kwestię tę reguluje dodatkowo art. 37 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 277, poz. 1634 z późn. zm.). Zgodnie z nim w razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych lekarz z własnej inicjatywy bądź na wniosek pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, jeżeli uzna to za uzasadnione w świetle wymagań wiedzy medycznej, powinien zasięgnąć opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium lekarskie. Z kolei kodeks etyki lekarskiej w art. 54 przewiduje, że w razie wątpliwości diagnostycznych i leczniczych osoba lecząca chorego powinna w miarę możliwości zapewnić mu konsultację innego specjalisty. Opinia konsultanta ma charakter doradczy, gdyż za całość terapii odpowiada lekarz prowadzący leczenie. Z możliwości konsultacji można skorzystać na każdym etapie procesu leczenia: od momentu postawienia diagnozy, ustalenia leczenia aż po wybór zabiegu czy metody rehabilitacji.
Lekarz może odmówić zwołania konsylium lekarskiego lub opinii innej osoby, jeżeli uzna, że żądanie pacjenta jest bezzasadne. Oznacza to, że nie musi o nią występować, jeżeli zgodnie z jego najlepszą wiedzą postawiona diagnoza i zaproponowane postępowanie terapeutyczne są prawidłowe i najbardziej korzystne dla chorego, a o innych metodach leczenia już został on szczegółowo poinformowany. Na podobnych zasadach pielęgniarka (położna) może odmówić zasięgnięcia opinii innej pielęgniarki (położnej). Zarówno żądanie pacjenta, jak i odmowę odnotowuje się w dokumentacji medycznej, do której pacjent ma dostęp.

Kiedy skarga jest zasadna

Przykładowy katalog orzeczeń lekarskich, od których przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej:

● orzeczenia, o których mowa w ustawie o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, w sprawie stwierdzenia okoliczności, że ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej;

● opinie i orzeczenia lekarskie wydane na potrzeby postępowania prowadzonego przez okręgową radę adwokacką w sprawie stwierdzenia trwałej niezdolności do wykonywania zawodu adwokata;

● orzeczenie lekarza o braku przeciwskazań do wykonywania prac podwodnych;

● zaświadczenie lekarskie o istnieniu przeciwskazań do wykonywania obowiązkowego szczepienia ochronnego;

● orzeczenie o śmierci mózgu w celu pobrania narządów do przeszczepienia.

PRZYKŁADY

1 Czy komisja orzeka o rencie

Nie zgadzam się z orzeczeniem lekarza ZUS wydanym w celu ustalenia mojego prawa do renty. Uważam, że mój stan zdrowia uprawnia mnie do takiego świadczenia. Jednak orzecznik ZUS był innego zdania. Chciałabym, żeby moją sytuację zdrowotną oceniło bezstronne grono lekarzy. Czy mogę w tej sprawie złożyć odwołanie do komisji lekarskiej działającej przy RPP i czy jej orzeczenie będzie wiążące dla ZUS?

Nie. Skarga na orzeczenie lekarza ZUS przed komisją lekarską RPP będzie nieskuteczna, ponieważ w tym wypadku istnieje inna obowiązująca powszechnie ścieżka odwoławcza. Osoba zainteresowana, która nie zgadza się z orzeczeniem wydanym dla celów świadczeń z ubezpieczeń społecznych, może złożyć odwołanie do komisji lekarskiej ZUS. Sprzeciw składa się na piśmie w ciągu 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Z kolei komisja lekarska przy RPP została powołana, aby wypełnić proceduralną lukę i zapewnić pacjentom możliwość kwestionowania decyzji lekarskich, od których nie przysługuje żadna inna ścieżka odwoławcza. Tym samym ze względów formalnych taki sprzeciw zostanie odrzucony przez komisję lekarską RPP i zwrócony zainteresowanej osobie.

2 Czy komisja wyśle do uzdrowiska

Ubiegałem się o wyjazd

na rehabilitację do uzdrowiska, jednak nie uzyskałem skierowania, ponieważ lekarz twierdzi, że istnieją przeciwskazania do korzystania przeze mnie z tego rodzaju świadczeń w danym uzdrowisku. Czy mogę zakwestionować tę opinię?

Tak. Świadczenia zdrowotne w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego są udzielane na podstawie skierowania oraz zaświadczenia o braku przeciwwskazań do korzystania z nich, wydawanych przez lekarza. Tak stanowi art. 14 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. nr 167, poz. 1399 z późn. zm.). Jednak ustawa nie wskazuje żadnego trybu odwoławczego, w sytuacji gdy specjalista odmówi wydania zaświadczenia o braku przeciwskazań do korzystania z danego świadczenia w warunkach sanatoryjnych. Tym samym pacjent ma prawo poskarżyć się na odmowę przed specjalną komisją lekarską działającą przy RPP.

3 Czy sprzeciw trzeba uzasadnić

Lekarz odmówił mojej ciężarnej żonie skierowania na badania prenatalne. Uznajemy tę decyzje za krzywdzącą, ponieważ naszym zdaniem istnieją przesłanki medyczne, które wskazują na potrzebę wykonania wspomnianych badań. Nasze najstarsze dziecko urodziło się z wadą genetyczną. Zamierzamy odwołać się do komisji lekarskiej przy RPP. Czy skargę musimy umotywować?

Tak. W celu skutecznego wniesienia sprzeciwu bardzo precyzyjnie należy wskazać konkretny przepis, z którego wnoszący sprzeciw wywodzi swoje prawa i obowiązki, przy czym niewystarczające jest podanie np. przepisów konstytucji czy kodeksu cywilnego. W przypadku badań prenatalnych podstawą prawną do ich wykonania jest art. 4a ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. nr 17, poz. 78 z późn. zm.). Należy również wystąpić do lekarza o sformułowanie odmowy skierowania na badania na piśmie. Przepisy nie przewidują możliwości zgłoszenia sprzeciwu wobec decyzji lekarza wyrażonej ustnie. W przypadku niespełnienia tych wymagań sprzeciw jest zwracany osobie, która go wniosła.

Podstawa prawna

Art. 31–32 ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta (Dz.U. z 2009 r. nr 52, poz. 417 z późn. zm.).

Rozporządzenie ministra zdrowia z 10 marca 2010 r. w sprawie komisji lekarskiej działającej przy rzeczniku praw pacjenta (Dz.U. nr 41, poz. 244).