Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepisy określające wiek dziecka, kiedy może już ono decydować lub współdecydować o zabiegu medycznym, są zgodne z ustawą zasadniczą.
Zgodne z konstytują są przepisy ustawy o zawodzie lekarza, które stanowią, że jeśli pacjent ukończył 16 lat, wymagana jest jego pisemna zgoda na zabieg operacyjny – uznał Trybunał Konstytucyjny 11 października 2011 roku. Takie samo stanowisko zajął odnośnie do konstytucyjności ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, która uzależnia przyjęcie do takiego szpitala małoletniego powyżej 16. roku życia od jego zgody. Trybunał Konstytucyjny badał zgodność tych przepisów z konstytucją na wniosek rzecznika praw obywatelskich.

Wiek i dojrzałość

Zdaniem RPO przepisy nie powinny określać cezury wieku, kiedy to zgoda małoletniego na zabieg medyczny jest wymagana. To, czy jego zdanie nabierze znaczenia prawnego, powinno zawsze zależeć od stopnia dojrzałości młodego pacjenta.

Sąd opiekuńczy decyduje o zabiegu, gdy małoletni nie zgadza się z rodzicem

Zdaniem prof. Teresy Lipowicz, rzecznik praw obywatelskich, ustawodawca dodatkowo postępuje niekonsekwentnie, posługując się kryterium wieku dla określenia uprawnienia do współdecydowania o wykonaniu zabiegu leczniczego. Wskazuje, że zgodnie z obowiązującymi przepisami 13-latek jest decydentem w sprawie oddania szpiku, ale nie ma już kompetencji nawet do współdecydowania w sprawie ekstrakcji zęba czy badania stetoskopem. Zdaniem rzecznik trudno znaleźć racjonalne uzasadnienie dla takiego stanowiska. Wydaje się bowiem, że skoro osoba jest uprawniona do współdecydowania o działaniu medycznym o wysokim stopniu zagrożenia, jak oddanie szpiku, to tym bardziej powinna mieć możliwość decydowania w odniesieniu do czynności, które takiego zagrożenia nie stwarzają.

Opinia dziecka

Trybunał nie podzielił poglądu rzecznika. Zdaniem sędziów art. 48 ust. 1 zd. 2 i art. 72 ust. 3 konstytucji oraz art. 12 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka wprawdzie nakazują zapoznać się z opinią dziecka w jego własnych sprawach oraz uszanować zajęte przez nie stanowisko, ale nie wymagają, aby ze zdaniem tym wiązać jakiekolwiek bezpośrednie skutki prawne.
Konstytucja, jak i konwencja nie przewidują sankcji za naruszenie ustanowionego w nich obowiązku. Nie zakazują one również wprowadzenia formalnej cezury wieku, czy różnorodnych cezur które stosuje zresztą także konstytucja, przyznając czynne prawo wyborcze z ukończeniem 18 lat, czy zakazując stałego zatrudniania dzieci do lat 16.
Wprowadzenie kryterium dojrzałości pacjenta, jako miarodajnego do uznania, że ma prawo skutecznie wyrażać zgodę na zabieg medyczny jest zdaniem TK zbyt trudne do ocenienia. Jego zastosowanie mogłoby wprowadzić opóźnienia w udzieleniu pomocy lekarskiej. Personel medyczny przed rozpoczęciem badania musiałby bowiem najpierw sprawdzić, czy małoletni jest na tyle dojrzały, by móc samodzielnie wyrazić zgodę na zabieg.

Różne cezury wiekowe

Odrębnego rozważenia zdaniem TK wymaga podniesiony przez rzecznik zarzut niekonsekwencji systemowej ustawodawcy w określaniu praw osób małoletnich. Chodzi o różnicowanie prawa do współdecydowania o zabiegu medycznym raz od osiągnięcia wieku 13 lat (pobranie szpiku), a kolejnym razem od wieku 16 lat (umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym).
Zdaniem trybunału niejednorodność rozwiązań w aktach hierarchicznie równych sama przez się nie może stanowić podstawy stwierdzenia niekonstytucyjności któregoś z przyjętych unormowań. Rozstrzyganie w tym przedmiocie wykracza również poza kognicję Trybunału Konstytucyjnego, powołanego do orzekania o zgodności przepisów rangi niższej z przepisami rangi wyższej.

Okoliczności wyjątkowe

Jednakże trybunał dostrzegł racjonalne względy, które uzasadniają odmienne unormowania. Przede wszystkim trzeba podkreślić, że zaskarżone przepisy odnoszą się do okoliczności, które mają charakter ogólny i normują sytuacje typowe, natomiast akty prawne, przyznające dziecku szerszy zakres decyzji, odnoszą się do okoliczności wyjątkowych. Przypadek taki jak pobranie szpiku w stosunku do osób małoletnich występuje niezwykle rzadko i nie dotyczy sytuacji nagłych. Już te względy wystarczą jako uzasadnienie do ich odrębnego unormowania. W ocenie TK ustawodawca nie ma konstytucyjnego obowiązku przeniesienia tych szczególnych rozwiązań na grunt ustaw regulujących udzielanie podstawowych, wykonywanych masowo, świadczeń zdrowotnych.
Podstawa prawna
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 października 2011 r., sygn. akt K 16/10