Prowadzę aptekę w mieście liczącym zaledwie 12 tys. mieszkańców. Rada powiatu przyjęła uchwałę w sprawie obowiązkowych całodobowych dyżurów naszych placówek. Jednak z realizacją tego obowiązku łączą się problemy, m.in. nie ma wystarczającej liczby personelu do obsady apteki w trakcie nocnych dyżurów. Ponadto koszty zatrudnienia farmaceutów są całkowicie nieadekwatne do znikomego zainteresowania świadczeniami apteki podczas dyżurów. Bywa że nie pojawia się ani jeden pacjent. Koszty zapewnienia dyżurów nocnych w tej sytuacji powodują zmniejszenie rentowności apteki. Czy zatem taka uchwała nie narusza wolności prowadzenia działalności gospodarczej?

Nie, gdyż ograniczenie swobody działalności gospodarczej, polegające na ustaleniu harmonogramu godzin pracy apteki ogólnodostępnej, nie narusza istoty tej wolności. Podmiot prowadzący taką aptekę w godzinach określonych w rozkładzie uchwalonym przez radę powiatu nie jest pozbawiony możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, a jedynie dotykają go pewne ograniczenia w zakresie czasu funkcjonowania apteki (tak m.in. orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z 19 kwietnia 2017 r., sygn. akt III SA/Łd 1/17).

Rozkład godzin

Problematyka rozkładu godzin pracy aptek była wielokrotnie przedmiotem kontroli sądów administracyjnych. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 9 grudnia 2011 r. (sygn. akt II GSK 1338/10) stwierdził, że z art. 94 ust. 1 prawa farmaceutycznego (dalej: p.f.) wynika, że rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych powinien być dostosowany do potrzeb ludności oraz zapewniać dostępność świadczeń w porze nocnej, w niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy.

Z kolei WSA w Krakowie w wyroku z 22 maja 2018 r. (sygn. akt III SA/Kr 168/18) podał, że wszyscy mieszkańcy powiatu powinni mieć możliwość uzyskania świadczenia w postaci zakupu lekarstwa w aptece także w porze nocnej, w niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy, a różnica pomiędzy liczbą aptek pracujących w ciągu dnia i w ciągu nocy wynika z częstotliwości korzystania z nich przez kupujących lekarstwa.

Zdaniem krakowskiego WSA trzeba brać pod uwagę, że choroba może się pojawić lub jej objawy mogą się nasilić już po zakończeniu pracy apteki w porze dziennej i oczekiwanie na zakup oraz podanie leku do otwarcia apteki następnego dnia może narazić chorego na skutki związane z brakiem zażywania (aplikowania) leku. Sąd stwierdzi także, że rada powiatu ustalając terminy i godziny pracy aptek, powinna uwzględnić takie czynniki jak:

- liczba mieszkańców potencjalnie korzystających z apteki w porze nocnej i w dni ustawowo wolne od pracy,
- podział miejscowości na określone jednostki osadnicze,
- liczba i rozkład placówek aptecznych na danym obszarze,
- komunikacyjna dostępność placówek w porze nocnej i w dni ustawowo wolne od pracy.


Analiza nieobowiązkowa

W innym wyroku WSA w Krakowie z 26 marca 2019 r. (sygn. akt III SA/Kr 1245/18) sąd podał, że dyżury aptek rozumiane jako świadczenie usług także w porze nocnej, niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy należy traktować jako realizację ustawowego obowiązku zapewnienia dostępności usług farmaceutycznych w tych porach dnia oraz w dni wolne od pracy. Ponadto zapewnienie dostępu społeczności lokalnej do świadczeń farmaceutycznych mieści się w pojęciu promocji i ochrony zdrowia, która zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o samorządzie powiatowym jest obowiązkiem każdego powiatu. Na argument aptekarza, który zarzucał radzie powiatu brak przeprowadzania analiz potrzeb ludności w zakresie dostępności do świadczeń apteki ogólnodostępnej, sąd stwierdził, że ustawodawca nie nałożył na organy powiatu takiego obowiązku. Ustawodawca nałożył za to obowiązek uzyskania, zgodnie z art. 94 ust. 2 p.f., opinii wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) gmin z terenu powiatu i samorządu aptekarskiego. To właśnie obowiązek zasięgania powyższych opinii stanowi podstawę oceny potrzeb mieszkańców w zakresie godzin pracy aptek.

Małe obroty to nie argument

Krakowski sąd podkreślił, że zadaniem apteki jako miejsca świadczenia usług farmaceutycznych jest kompleksowa obsługa pacjentów w celu bieżącego zaspokajania ich potrzeb w zakresie dostępu do produktów leczniczych i innych preparatów sprzedawanych w aptece. Dostęp ten powinien być nieprzerwany, aby umożliwić pacjentom zakup produktów leczniczych, w szczególności tych, których zażycie jest konieczne w celu zapobieżenia zagrożenia zdrowia lub życia. Sąd dodał, że rolą aptek jako placówek ochrony zdrowia publicznego jest świadczenie pełnego zakresu usług farmaceutycznych wymienionych w szczególności w art. 86 ust. 1‒4 p.f. Każdy podmiot decydujący się na prowadzenie regulowanej działalności aptekarskiej powinien mieć świadomość, że należy ją prowadzić również zgodnie z przepisami prawa miejscowego, w tym uchwałami podejmowanymi na podstawie art. 94 ust. 2 p.f. Jednym z takich obowiązków może być obowiązek pełnienia dyżurów w porze nocnej lub w dni wolne od pracy. Z obowiązku nie mogą zwolnić szczególne warunki pracy konkretnej apteki, np. liczba zatrudnionych w niej osób lub kwestia osiąganego wyniku ekonomicznego.

Rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych na danym terenie określa w drodze uchwały rada powiatu po zasięgnięciu opinii wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) gmin z terenu powiatu i samorządu aptekarskiego.

Podstawa prawna

Art. 86 i 94 ustawy z 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 499).