Władzy odpowiada upolityczniona służba cywilna

Tylko w teorii

„Zasada neutralności politycznej korpusu służby cywilnej wynika z Konstytucji RP i jest jednym z filarów funkcjonowania tej służby. Musi być więc bezwzględnie przestrzegana” – tyle teorii. Cytat ten pochodzi ze strony internetowej kancelarii premiera.

Strażnikami tej neutralności politycznej, a także apolityczności, powinni być dyrektorzy generalni urzędów. Problem w tym, że najczęściej wymienia się ich, gdy dochodzi do wymiany ministrów na innych. Nie tylko wtedy, gdy zmienia się rząd, ale nawet przy okazji rekonstrukcji rządu w ramach tej samej koalicji rządzącej.

Tak stało się ostatnio w resorcie zdrowia, a także w Ministerstwie Rolnictwa. W tym ostatnim 28 lipca Bogusław Wijatyk został odwołany ze stanowiska dyrektora generalnego. Nowym dyrektorem od 29 lipca został Marek Cieśliński. W resorcie zdrowia dyrektor generalna Marta Maciążek została odwołana przez nową minister.

– Niestety, politycy nie rozumieją, że dyrektor generalny ma dbać o ciągłość funkcjonowania administracji i zatrudnianie oraz zwalnianie pracowników. Zasadą miało być, że dyrektorzy trwają mimo zmiany władzy, a okazuje się, że jest inaczej – mówi prof. Stefan Płażek, adwokat i adiunkt z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

– Jeśli politycy nie porozumieją się ponad podziałami, że korpus urzędniczy ma się składać z ekspertów, a nie polityków, tak jak teraz próbuje się budować Ministerstwo Zdrowia, to wciąż neutralność i apolityczność służby cywilnej będzie tylko pustym hasłem – dodaje.

Zgodnie z art. 25 ust. 4 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 409 ze zm.) dyrektor generalny urzędu m.in. zapewnia funkcjonowanie i ciągłość pracy urzędu, warunki jego działania, a także organizację pracy. Dokonuje tego przez sprawowanie nadzoru nad komórkami organizacyjnymi urzędu w zakresie prawidłowego wykonywania przez nie zadań określonych przez kierownika urzędu, a także nadzorowanie prac nad terminowym przygotowaniem projektu budżetu i układu wykonawczego do budżetu w części dotyczącej urzędu.

– Dyrektorzy generalni powinni być apolityczni, a tymczasem mamy tak, że przychodzi nowy minister, nawet z tego samego układu politycznego, i okazuje się, że osoba, która była dyrektorem generalnym, nie nadaje się do tego. Dodatkowo w styczniu 2016 r. zaorano służbę cywilną poprzez likwidację konkursów na dyrektorskie stanowiska, a kolejny rząd przez dwa lata nie zrobił nic, aby je przywrócić – mówi Marek Reda, były dyrektor generalny Warmińsko-Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego.

– Jednak nawet gdy były konkursy i zakaz czasowego pełnienia obowiązków na stanowiskach dyrektorskich, wyznaczano na te miejsca koordynatorów i też obsadzano je swoimi ludźmi. Choć oczywiście było to znacznie trudniejsze niż obecnie – podkreśla Marek Reda.

Swoi ze swoimi

Również z liczb wynika, że nie mylą się zbytnio ci, którzy twierdzą, że każdy minister, wojewoda i inny szef instytucji rządowej chce mieć w swoim kręgu zaufane osoby w postaci dyrektorów generalnych. Pokazuje to poziom fluktuacji na tych stanowiskach.

Wymieniani są też dyrektorzy departamentów i biur poszczególnych urzędów oraz ich zastępcy. Z raportu o stanie służby cywilnej wynika, że w 2024 r. było 3790 wyższych stanowisk w służbie cywilnej (w 2023 r. – 3664). W pierwszym roku rządów nowej ekipy doszło do 1544 powołań (w 2023 r. – 717) i 1406 odwołań (w 2023 r. – 774). Pierwsza wymiana dyrektorów rozpoczęła się po 13 grudnia 2023 r. Niemal połowę ludzi na tych stanowiskach wymieniono w ciągu nieco ponad roku.

– Z pewnością nowi ministrowie i wojewodowie mieli wątpliwości co do kompetencji niektórych dyrektorów powołanych za PiS, a do części nie mieli zaufania i dlatego skorzystano z rozwiązania wprowadzonego przez poprzednią ekipę rządzącą i wymieniono ich na nowe osoby – komentuje prof. Krzysztof Kiciński z Uniwersytetu Warszawskiego, były wiceprzewodniczący Rady Służby Cywilnej.

Powierzanie znajomym wyższych stanowisk w służbie cywilnej jest też dobrym prezentem z uwagi na to, że zarobki dyrektorów często są wyższe od dochodów osób kierujących urzędami.

Na koniec 2015 r. etatów dyrektorów i wicedyrektorów było niespełna 1,6 tys., a obecnie jest ich już ok. 3,7 tys. Średnie wynagrodzenie na wyższych stanowiskach (czyli dyrektorów i ich zastępców) wynosiło 10 lat temu 13,1 tys. brutto, a obecnie ta kwota wzrosła do 22,4 tys. zł brutto. Średnia płaca w całym korpusie w 2015 r. wynosiła 5 tys. zł brutto, a w 2024 r. już 11,3 tys. zł. Zarobki pracowników średniego szczebla, czyli np. naczelników czy kierowników wydziałów, również w tym okresie wzrosły – z 9,8 tys. zł brutto do 15,3 tys. zł brutto.

– Wszyscy dyrektorzy w całej administracji zarabiają co do zasady znacznie więcej od osób zajmujących kluczowe stanowiska w państwie. Dodatkowo bywają przypadki, że po jakimś czasie uciekają do spółek Skarbu Państwa. Różnica w zarobkach na korzyść urzędników była widoczna już od wielu lat, ale to, z czym mamy do czynienia teraz, jest szokujące – mówi Marek Reda.

Jego zdaniem ten obraz służby cywilnej pokazuje, że nie jest ona apolityczna i wymaga głębokiej reformy.

– Dodatkowo wszystkich polityków od lewej do prawej strony nie interesują zmiany systemowe, lecz zatrudnianie zaufanych ludzi – ubolewa Marek Reda. ©℗