W przyszłym roku obywateli państw trzecich, którzy posiadają prawo do legalnego pobytu w Polsce, czekają spore zmiany w zasadach korzystania z świadczeń na dzieci. Ich wprowadzenie przewiduje rządowy projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu weryfikacji prawa do świadczeń na rzecz rodziny dla cudzoziemców oraz o warunkach pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Jest on odpowiedzią na zawetowanie przez prezydenta ostatniej nowelizacji tzw. specustawy ukraińskiej, ale w praktyce będzie dotyczył też obcokrajowców z innych krajów.

Bez szkoły nie ma prawa do 800+

Projekt ustawy zakłada nowelizację m.in. ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1576 ze zm.). Zgodnie z zaproponowanymi do niej zmianami, jedną z przesłanek uzyskania świadczenia wychowawczego przez obcokrajowców – z wyjątkiem obywateli UE, Wielkiej Brytanii i państw, z którymi Polska ma podpisane umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym – będzie to, aby dziecko realizowało obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny lub nauki, chyba że jest w wieku, w którym go one nie obejmują. Do tej pory taki wymóg był stawiany wyłącznie uciekinierom wojennym na mocy przepisów specustawy ukraińskiej (począwszy od okresu świadczeniowego, który zaczął się 1 czerwca br.), ale teraz ma zostać nałożony na pozostałe grupy rodziców-cudzoziemców.

- Szkoła w przypadku dzieci obcokrajowców pełni ważną rolę opiekuńczą i integracyjną, więc takie powiązanie jest z tego względu krokiem w dobrym kierunku. Wydaje się jednak, że pozostawanie poza polskim system edukacji było problemem dotykającym głównie dzieci obywateli Ukrainy, którzy znaleźli schronienie w Polsce po wybuchu wojny i został on już rozwiązany w wyniku poprzedniej zmiany przepisów – mówi dr Jędrzej Witkowski, prezes Centrum Edukacji Obywatelskiej.

Cudzoziemcy mają być aktywni zawodowo

Drugim, już całkowicie nowym warunkiem, który będzie musiał spełnić cudzoziemiec, aby mógł dalej korzystać ze świadczenia 800+ na dzieci jest bycie osobą aktywną zawodowo. Jednocześnie do przepisów ustawy dodana zostanie definicja takiej aktywności. Pod tym pojęciem rozumiane będzie m.in. podleganie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu zatrudnienia, wykonywanie działalności gospodarczej, świadczenie usług na umowie zleceniu, od podstawy wymiaru składek stanowiącej nie mniej niż 75 proc. najniższego wynagrodzenia. Świadczenie wychowawcze na podstawie nowych regulacji będą mogli otrzymywać również obcokrajowcy z prawem do zasiłku dla bezrobotnych, przebywający na urlopach macierzyńskich i wychowawczych oraz emeryci i renciści, bo będą traktowani jak osoby aktywne zawodowo. Co więcej w projekcie znalazł się przepis, który pozwoli uzyskiwać 800+ cudzoziemcom, którzy nie będą posiadać takiego statusu, o ile podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu jako osoby bezrobotne. Przy czym świadczenie będzie im wtedy przysługiwać tylko przez okres trzech miesięcy lub sześciu miesięcy, gdy mają troje i więcej dzieci, w trakcie jednego okresu świadczeniowego.

To czy cudzoziemcy spełniają wymóg aktywności zawodowej ZUS będzie sprawdzał co miesiąc i w związku z tym, 800+ dla tej grupy rodziców będzie wypłacał w terminie do 10 dnia miesiąca za poprzedni miesiąc.

- Tworzymy dość skomplikowany system przyznawania i weryfikowania prawa do świadczenia wychowawczego dla obcokrajowców. Jego zasadność pozostaje jednak pod znakiem zapytania biorąc pod uwagę dane dotyczące ich udziału w rynku pracy, pokazujące, że większość z nich pracuje – podkreśla dr Marta Jaroszewicz z Ośrodka Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego.

Nowe przepisy w sprawie 800+ dla obywateli państw trzecich mają wejść w życie od następnego okresu świadczeniowego, który ruszy 1 czerwca 2026 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji szacuje, że uszczelnienie systemu jego przyznawania spowoduje zmniejszenie wydatków budżetu państwa na jego wypłatę dla cudzoziemców o ok. 10 proc. Z kolei zbudowanie odpowiednich połączeń między różnymi państwowymi rejestrami w celu automatycznej weryfikacji określonych danych i zmian w systemie teleinformatycznym ZUS będzie łącznie kosztować prawie 30 mln zł.

Świadczenia rodzinne bez zmian

Inną formą pomocy finansowej na dziecko, do której dostęp będzie uzależniony od aktywności zawodowej rodzica-cudzoziemca będzie świadczenie z programu „Dobry start”, czyli 300 zł na wyprawkę szkolną, które jest wypłacane raz w roku. W projekcie ustawy zapisano, że przy jego przyznawaniu obcokrajowcom będą miały zastosowanie przepisy ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. I tak jak w przypadku 800+, również w odniesieniu do świadczenia 300+ zmiany zaczną obowiązywać dopiero w przyszłym roku, gdy rodzice będą wnioskować o jego wypłatę na rok szkolny 2026/2027.

Wspomniane zmiany nie będą natomiast dotyczyć świadczeń rodzinnych, do których zalicza się m.in. zasiłek na dziecko, świadczenie pielęgnacyjne, zasiłek pielęgnacyjny czy becikowe. Korzystać z nich mogą zarówno obywatele Ukrainy na mocy przepisów specustawy jak i pozostali obcokrajowcy, a przygotowany przez resort administracji projekt ustawy nie przewiduje nowelizacji ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 323 ze zm.). To oznacza, że ich otrzymywanie nie będzie uzależnione od aktywności zawodowej.

Podstawa prawna

Etap legislacyjny Projekt ustawy skierowany na stały komitet Rady Ministrów