Nowe standardy w noclegowniach, schroniskach i w ogrzewalniach dla osób bezdomnych – co trzeba zmienić

Uwaga! Zwiększone wymogi mogą oznaczać konieczność poniesienia zwiększonych wydatków przez jednostki samorządu terytorialnego, które będą musiały dostosować funkcjonujące obiekty do minimalnych standardów przewidzianych w przepisach zmieniających. Dotyczy to zarówno tych gmin i powiatów, które prowadzą obiekty własnymi zasobami, jak i tych JST, które zlecają zadanie z pomocy społecznej na zewnątrz. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej (dalej: u.p.s.), do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym. Ze względu na obowiązkowy charakter tych zadań, nawet zwiększone koszty nie mogą stanowić uzasadnienia dla rezygnacji przez gminę ze świadczenia pomocy osobom w kryzysie bezdomności.

Poniżej wskazuję, jakie zmiany muszą wprowadzić jednostki samorządu terytorialnego w schroniskach, noclegowniach oraz ogrzewalniach i na co powinny zwrócić uwagę przy zlecaniu usług prowadzenia tych obiektów.

Zmiany w noclegowniach

Nowela doprecyzowała przepisy dotyczące personelu noclegowni. Podwyższyła też wymogi związane z wyposażeniem pomieszczeń i standardem usług.

Noclegownia, tak jak do tej pory, ma być czynna cały rok, przez siedem dni w tygodniu:

• od 1 października do 31 marca – w godz. 18.00–8.00,
• od 1 kwietnia do 30 września – w godz. 19.00–7.00.

Tak jak dotychczas tego typu obiekt ma oferować m.in.: możliwość spożycia posiłku i gorącego napoju, skorzystania z prysznica oraz wymiany odzieży, a w przypadku braku takiej możliwości – jej dezynfekcję i dezynsekcję.

Dostęp do informacji

Dodatkowo ministerstwo wpisało do zakresu wymaganych w noclegowni usług „zapewnienie informacji o dostępnych formach pomocy, rozmów wspierających i motywujących”. Jest to dość ogólne sformułowanie, wskazujące na otwarty katalog środków, które można wdrożyć w celu realizacji tego obowiązku. Jego spełnienie może polegać na przykład na opublikowaniu w widocznym i dostępnym miejscu informacji o tym, gdzie można zgłosić się po pomoc finansową lub podaniu danych kontaktowych do pracownika socjalnego zatrudnionego w ośrodku pomocy społecznej. Stosownie do art. 119 ust. 1 pkt 3 u.p.s., do zakresu kompetencji pracownika socjalnego należy m.in. udzielanie informacji, wskazówek, porad i pomocy w zakresie rozwiązywania spraw życiowych osobom, rodzinom, grupom i społecznościom, które dzięki tej pomocy będą zdolne samodzielnie rozwiązywać problemy będące przyczyną ich trudnej sytuacji lub zaspokajać niezbędne potrzeby życiowe. Opublikowane informacje mogą dotyczyć również instytucji udzielających wsparcia w innym zakresie, np. możliwości ubiegania się o lokal socjalny czy dostępnych na terenie gminy ośrodków zdrowia.

Przepisy dotyczące opiekunów

Nowe standardy doprecyzowują wymogi dotyczące opiekunów w noclegowniach. Do tej pory rozporządzenie wymagało, by opieka w tych obiektach była zapewniona przez co najmniej jednego opiekuna na nie więcej niż 50 osób przebywających w placówce. Po zmianach konieczne będzie „zapewnienie opieki przez co najmniej jedną osobę, o której mowa w art. 48a ust. 3a u.p.s., na nie więcej niż 50 osób przebywających w placówce”. Jest to formalne doprecyzowanie przepisów i dostosowanie ich do brzmienia nowelizacji ustawy o pomocy społecznej z 15 kwietnia 2021 r., która już wcześniej wprowadziła wymóg, by w noclegowniach do wykonywania czynności w zakresie usług świadczonych noclegownie zatrudnione były osoby, które posiadają:

1) wykształcenie zasadnicze branżowe lub zasadnicze zawodowe, co najmniej roczne doświadczenie w pracy z osobami bezdomnymi oraz ukończone szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy lub

2) wykształcenie co najmniej średnie lub średnie branżowe oraz ukończone szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy.

Jednocześnie wprowadzono możliwość niewielkiego przekroczenia liczby osób przypadających na jednego opiekuna. „W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się krótkotrwałe, nie dłuższe niż 7 dni, przekroczenie powyższej normy o nie więcej niż 10 proc.” – wskazuje załącznik do rozporządzenia.

Wprowadzenie tej regulacji jest odpowiedzią na wyzwania na rynku pracy szeroko rozumianej pomocy społecznej, w tym w podmiotach udzielających schronienia osobom bezdomnym. Jednym z powodów jest to, że praca w sektorze pomocowym jest obciążająca i stresująca, a mimo wysokich wymagań wobec opiekunów nie otrzymują oni odpowiednio atrakcyjnego wynagrodzenia.

Dodatkowo rozporządzenie dopuściło wykonywanie świadczeń (w noclegowniach, w schroniskach) przez wolontariuszy „w obecności osoby zatrudnionej w placówce”. Przy czym rozporządzenie jednoznacznie wskazuje, że „wolontariusz musi mieć ukończone szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy”. Dotychczas również możliwe było udzielanie wsparcia przez wolontariuszy w noclegowniach, od których oczekiwano posiadania przeszkolenia z zakresu pierwszej pomocy, ale nie wynikało to z przepisów. Korzystanie ze wsparcia tych osób było szczególnie praktykowane w organizacjach pozarządowych prowadzących różne formy schronienia dla osób bezdomnych na zlecenie gminy. Wprowadzenie formalne tego wymogu bezpośrednio do załącznika w rozporządzeniu rozwiewa jednak wszelkie wątpliwości, że również wolontariusz, a nie tylko opiekun, musi posiadać przeszkolenie z pierwszej pomocy.

Liczba miejsc

Bez zmian pozostały wymogi dotyczące miejsc w placówce – tak jak do tej pory placówki mogą mieć 100 miejsc. O ile do tej pory rozporządzenie wymagało, by „w jednym pomieszczeniu” było nie więcej niż 20 osób, to po zmianach pozostał wymóg nie więcej niż 20 osób „w pomieszczeniu”. To zmiana o charakterze porządkowym. Nadal na osobę powinno przypadać nie mniej niż 3 mkw., a w pomieszczeniach z łóżkami piętrowymi nie mniej niż 2 mkw./osobę.

Wyposażenie sanitarne

Rozporządzenie zmieniające modyfikuje wymogi wobec pomieszczeń higienicznosanitarnych. Do tej pory jedna miska ustępowa mogła przypadać na 10 kobiet oraz jedna na 20 mężczyzn, zaś pisuar – jeden dla 20 mężczyzn. Po zmianach wymagane są: jedna miska ustępowa dla 10 osób zarówno dla kobiet i dla mężczyzn. Z tym zastrzeżeniem, że w przypadku placówek, w których zamieszkują wyłącznie mężczyźni oraz w przypadku wydzielonych toalet męskich w placówkach koedukacyjnych dopuszcza się zastąpienie nie więcej niż połowy misek ustępowych pisuarami. W uzasadnionych przypadkach (np. remont, uszkodzenie) dopuszcza się krótkotrwałe, do 30 dni, odstępstwo od norm o nie więcej niż 10 proc.

Tak jak do tej pory jedno urządzenie natryskowe miało przypadać na 15 osób, a jedna umywalka – na 5 osób. Pomieszczenia higienicznosanitarne zapewniać muszą stały dostęp do bieżącej ciepłej i zimnej wody oraz gwarantować możliwość przeprowadzenia zabiegów higienicznych.

Pokoje do spania

Bez zmian pozostało wyposażenie pomieszczeń noclegowych. Muszą one mieć co najmniej 1 otwierane okno lub wentylację przewidzianą dla pomieszczeń mieszkalnych bez otwieranych okien. Trzeba zapewnić swobodny dostęp do łóżek, a miejsca do spania należy wyposażyć w materac i komplet pościeli (tj. poduszkę, koc, prześcieradło i pokrycie na koc).

Pomieszczenia biurowe i magazynowe

► Nowela dodała, że pomieszczenie biurowe musi mieć dostęp do internetu. Tak jak do tej pory ma ono służyć do prac biurowych oraz indywidualnych rozmów z osobami bezdomnymi.

► Zmodyfikowano wymogi dotyczące magazynów odzieży, bielizny i pościeli. Tak jak do tej pory pomieszczenia muszą być wyposażone w regały, szafy i inne meble umożliwiające wymianę ubrań. Nowe rozporządzenie zastrzega jednak, że szafy muszą zapewniać „odpowiednią indywidualną przestrzeń”. Ustawodawca nie wskazał jednak, w jaki sposób należy ją zapewnić, co daje gminom pewną swobodę w dostosowaniu tego wymogu. Wydaje się, kierując się też zasadą racjonalności przepisów, że zapewnienie oddzielnej półki w szafie zapewni ten wymóg. Można domniemywać, że celem wprowadzenia „indywidualnej przestrzeni” jest zapewnienie prawa do godności i prywatności osobom korzystającym z tej formy pomocy.

► Zmiany dotyczą też magazynów środków chemicznych. Do tej pory rozporządzenie wymagało, by w pomieszczeniu znajdowały się środki czystości i higieny, a w nowej wersji – „środki higieny osobistej, środki czystości, przybory toaletowe i inne przedmioty niezbędne do higieny osobistej”.

Pralnie: suszarki teraz w standardzie

► Nowością jest obowiązek zainstalowania w pralni suszarek. Do tej pory to wydzielone pomieszczenie miało być wyposażone co najmniej w jedną pralkę dla 30 osób. Po zmianach trzeba zapewnić: pralkę dla 30 osób i jedną suszarkę dla 30 osób. Dodano ponadto zdanie, że w przypadku gdy noclegownia nie posiada suszarni, zapewnia dostęp do co najmniej jednej suszarki elektrycznej na 30 osób. W tym dodanym zdaniu mowa jest o suszarce elektrycznej, zatem można sądzić, że jeśli jest suszarnia – wystarczająca jest tradycyjna suszarka.

modyfikacje w schroniskach

Przypomnijmy: skierowanie do schroniska, w przeciwieństwie do noclegowni, odbywa się na podstawie wydanej decyzji administracyjnej. Pobyt w schronisku dla bezdomnych wiąże się też z odpłatnością, natomiast pobyt w noclegowni jest nieodpłatny. Schronisko świadczy usługi przez cały rok, przez 7 dni w tygodniu. Daje możliwość całodobowego, dłuższego przebywania, w tym musi zapewniać miejsca do spania w ogrzewanym pomieszczeniu, którego temperatura nie jest niższa niż 20°C.

Istotnym nowym wymogiem jest zapewnienie w tych placówkach pomocy w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych przysługujących na podstawie odrębnych przepisów.

Personel

Nowością jest również to, że w uzasadnionych przypadkach dopuszcza się krótkotrwałe, nie dłuższe niż 7 dni, przekroczenie normy obsady personelu o nie więcej niż 10 proc. Tak jak do tej pory rozporządzenie wymaga, by schronisko zapewniło opiekę przez co najmniej jednego opiekuna na nie więcej niż 50 osób przebywających w schronisku. Dodatkowo w placówce zatrudnić trzeba nie mniej niż jednego pracownika socjalnego na nie więcej niż 50 osób. Nie zmienił się też wymóg, że w porze nocnej powinna być zapewniona opieka przez co najmniej jednego opiekuna.

Podobnie jak w przypadku noclegowni – w przypadku schronisk minister też zapisał wprost w rozporządzeniu, że dopuszcza się wykonywanie świadczeń przez wolontariuszy w placówce schroniska – na podobnych zasadach jak w noclegowni (wolontariat musi być świadczony w obecności pracownika i/lub opiekuna w placówce i wolontariusz musi mieć ukończone szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy).

Warunki bytowe

Utrzymano wymóg, że liczba miejsc w tego typu placówce nie może być większa niż 80. W jednym pomieszczeniu nie może mieszkać więcej niż 10 osób, przy czym na jedną musi przypadać nie mniej niż 4 mkw., a w pokojach z łóżkami piętrowymi – nie mniej niż 3 mkw.

Pomieszczenia mieszkalne muszą mieć co najmniej jedno okno. Trzeba zapewnić swobodny dostęp do łóżek wyposażonych w materac i komplet pościeli (tj. poduszkę, koc, prześcieradło i pokrycie na koc) oraz dostęp do szafy. Nowym wymogiem jest, by szafa zapewniała „odpowiednią indywidualną przestrzeń”. Wydaje się, że tak jak w przypadku noclegowni, kierując się też racjonalnością przepisów, wydzielenie oddzielnej półki w szafie dla każdego podopiecznego będzie wystarczające.

Zmodyfikowano wymogi dotyczące sanitariatów. Tak jak wcześniej jedno urządzenie natryskowe musi przypadać na 15 osób, a umywalka na pięć osób. Natomiast jedna miska ustępowa ma przypadać na 10 osób. Przy czym jest zastrzeżenie: w przypadku placówek, w których zamieszkują wyłącznie mężczyźni oraz w przypadku wydzielonych toalet męskich w placówkach koedukacyjnych dopuszcza się zastąpienie nie więcej niż połowy misek ustępowych pisuarami. Tutaj zatem resort tylko nieznacznie zmodyfikował regulacje, bo do tej pory załączniki do rozporządzenia wymagały, aby na 20 mężczyzn przypadał jeden pisuar oraz jedna miska ustępowa.

Dodano też zastrzeżenie, że uzasadnionych przypadkach (np. remont, uszkodzenie) dopuszcza się krótkotrwałe, do 30 dni, odstępstwo od norm o nie więcej niż 10 proc. A także wprowadzono wymóg, że pomieszczenia higienicznosanitarne zapewniają stały dostęp do bieżącej ciepłej i zimnej wody oraz gwarantują możliwość przeprowadzenia zabiegów higienicznych.

Nieznacznie zmiany dotyczą też magazynu środków chemicznych. Ma być to wydzielone pomieszczenie na środki higieny osobistej, środki czystości, przybory toaletowe i inne przedmioty niezbędne do higieny osobistej (wcześniej była tylko mowa o środkach czystości i higieny).

Nie zmieniły się natomiast wymogi co do kuchni, jadalni, pralni, suszarni (tutaj już wcześniej suszarka miała być standardem).

co nowego w schroniskach z usługami opiekuńczymi

W tego typu placówce nadal będzie wymagane zapewnienie opieki przez co najmniej jednego opiekuna na nie więcej niż 15 osób przebywających w schronisku. Ponadto trzeba zatrudnić w schronisku nie mniej niż jednego pracownika socjalnego na nie więcej niż 50 osób. Przy czym nowością jest formalne dopuszczenie wykonywania świadczeń przez wolontariuszy, którzy przeszli szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy – ale w obecności pracownika i/lub opiekuna w placówce.

Tak jak do tej pory w porze nocnej powinna być w schronisku z usługami opiekuńczymi zapewniona opieka przez co najmniej jednego opiekuna na nie więcej niż 40 osób. Ale zostało dodane zastrzeżenie, że w uzasadnionych przypadkach dopuszcza się krótkotrwałe, nie dłuższe niż 7 dni, przekroczenie powyższej normy o nie więcej niż 10 proc.

Nowe wymogi w ogrzewalniach

Wydłużono czas, zakres i standard usług świadczonych przez ogrzewalnie. Do tej pory ogrzewalnia miała świadczyć usługi w okresie od 1 października do 30 kwietnia, przez 7 dni w tygodniu, w godzinach 18.00–8.00, a po zmianach – od godz. 16.00 do 8.00. Dodatkowo „w okresie zimy, a szczególnie podczas niskich temperatur zewnętrznych, tj. gdy najniższa temperatura zmierzona w przedziale godzin 8.00-19.00 jest niższa niż 0°C, lub sytuacji kryzysowych, ogrzewalnia powinna być czynna przez 24 godziny na dobę”.

Nie tylko napoje

O ile do tej pory w zakresie usług leżało zapewnienie gorącego napoju, o tyle po zmianach oprócz niego ogrzewalnia musi zapewnić bezdomnemu spożycie posiłku. Ponadto tak jak wcześniej ma umożliwić wymianę odzieży, a w przypadku braku tej możliwości – zadbać o jej dezynfekcję i dezynsekcję. Nowością w standardzie ogrzewalni będą: zapewnienie informacji o dostępnych formach pomocy, rozmowy wspierające i motywujące.

Podobnie jak w innych typach placówek, resort wpisał wprost w rozporządzeniu wymogi wobec kwalifikacji personelu wynikające z ustawy. Konieczne będzie zapewnienie opieki przez co najmniej jedną osobę, o której mowa w art. 48a ust. 4a u.p.s. (czyli posiadającą odpowiednie kwalifikacje – takie same jak w przypadku pracowników noclegowni – patrz wyżej) na nie więcej niż 50 osób przebywających w ogrzewalni. W uzasadnionych przypadkach dopuszczalne będzie krótkotrwałe, nie dłuższe niż 7 dni, przekroczenie powyższej normy o nie więcej niż 10 proc. Resort dopuścił wykonywanie świadczeń przez wolontariuszy (z przeszkoleniem z zakresu udzielania pierwszej pomocy, w obecności osoby zatrudnionej w placówce).

Sanitariaty

Co najmniej jedna umywalka i miska ustępowa mają przypadać na 20 osób. osób. W przypadku placówek przeznaczonych wyłącznie dla mężczyzn oraz w przypadku wydzielonych toalet męskich w placówkach koedukacyjnych dopuszcza się zastąpienie nie więcej niż połowy misek ustępowych pisuarami. To również oznacza podniesienie poprzeczki, bo do tej pory były wymagane: jedna miska ustępowa – dla 20 kobiet oraz dla 30 mężczyzn, a pisuar – dla 30 mężczyzn, zaś umywalka – dla 20 osób. Przy czym w uzasadnionych przypadkach (np. remont, uszkodzenie) dopuszcza się krótkotrwałe, do 30 dni, odstępstwo od norm o nie więcej niż 10 proc. Wprost wpisano wymóg, że pomieszczenia higienicznosanitarne zapewniają stały dostęp do bieżącej ciepłej i zimnej wody oraz gwarantują możliwość przeprowadzenia zabiegów higienicznych. ©℗