Prawie 32 mld zł na ochronę ludności w dwa lata. W tym roku samorządy muszą się spieszyć

Fundusze na ochronę ludności w 2025 r. jeszcze nie są dostępne dla samorządów, a będzie je można wydać tylko do końca roku. Gminy chcą wiedzieć, kiedy i na jakich zasadach je dostaną, a MSWiA apeluje, żeby już teraz ustaliły priorytetowe inwestycje.

W gestii lokalnych władz ma być w tym roku ok. 5 mld zł z puli ponad 15,7 mld zł – wynika z Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej na lata 2025–2026, do którego dotarł DGP. W przyszłym roku wydatki z budżetu państwa na ten cel łącznie mają sięgnąć ponad 16,1 mld zł. Dziś rano przedstawiciele samorządów po raz kolejny spotykają się na rozmowach z MSWiA w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Podczas tych poniedziałkowych zgłoszono wątpliwości dotyczące m.in. tego, na co ostatecznie gminy będą mogły dostać dofinansowanie, jak będzie ono dzielone i kiedy będzie można rozpisać przetargi.

Lista priorytetów ochrony ludności

Budowa i remonty obiektów zbiorowej ochrony ze szczególnym uwzględnieniem obszarów „Tarczy Wschód”, tworzenie i uzupełnianie zapasów magazynowych, opracowanie i dostarczenie do każdego gospodarstwa domowego poradnika kryzysowego, przeprowadzenie szkoleń, rozbudowa bazy medycznej, stworzenie systemów: Ewidencji Obrony Cywilnej, Ewidencji Obiektów Zbiorowej Ochrony oraz Centralnej Ewidencji Zasobów Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej – to priorytety zawarte w programie na ten rok. Ta ostatnia – jak tłumaczy Wiesław Leśniakiewicz, wiceminister spraw wewnętrznych i administracji – ma wskazywać, jaki rodzaj sprzętu czy technologii można wykorzystać w przypadku zagrożenia.

W dwa lata wydatki mają łącznie sięgnąć ponad 30 mld zł (patrz: infografika). Pierwsza tura rozmów o programie odbyła się w poniedziałek podczas posiedzenia Zespołu ds. Administracji Publicznej i Bezpieczeństwa Obywateli KWRiST. Lokalni włodarze zwrócili uwagę, że brakuje w nim konkretnego harmonogramu udzielenia dofinansowania. Minister finansów będzie miał 60 dni na uruchomienie środków po zatwierdzeniu programu i wniosku szefów MSWiA i MON.

– Gdyby nabór ruszył teraz i gdyby przyjąć, że rozstrzygnięcia będą w czerwcu i wtedy, albo najpóźniej w lipcu, dostaniemy pieniądze, to jest szansa, że coś zrobimy. Musimy mieć przynajmniej pół roku – mówi Marek Wójcik, ekspert ds. legislacyjnych Związku Miast Polskich i sekretarz strony samorządowej KWRiST.

– Jest szansa, że pieniądze będą dostępne już w maju, ale warunkujemy to koniecznością uzgodnienia z MON i uzyskania opinii KWRiST – zapewnia Wiesław Leśniakiewicz, wiceminister spraw wewnętrznych i administracji.

Podział pieniędzy na ochronę ludności

Rozmowy toczą się również wokół sposobu podziału pieniędzy. Samorządom podoba się, że cały proces ma być zdecentralizowany i koordynowany przez wojewodów. Ich zdaniem brakuje jednak jasnych wytycznych. W programie mowa jest o takich wskaźnikach, jak: ogólna liczba mieszkańców w województwach czy wskaźnik urbanizacji (czyli liczba mieszkańców miast do ogólnej liczby mieszkańców). Oddzielnie traktowana ma być Warszawa. Więcej pieniędzy trafi też do wschodnich województw w ramach wskaźnika zwiększonego bezpieczeństwa – chodzi o regiony objęte „Tarczą Wschód”, a więc województwa: lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie oraz część mazowieckiego. Dodatkowo uwzględniono również województwo podkarpackie.

„Zapis w programie jest bardzo lakoniczny. Nie wiadomo, jaką wagę będą miały poszczególne kryteria, w konsekwencji jaka pula środków zostanie skierowana do poszczególnych województw” – ocenia Związek Powiatów Polskich, domagając się wskazania algorytmu przekazania pieniędzy.

– My ten algorytm mamy stworzony i przyjęte założenia do podziału tych środków na poszczególne województwa. Prawdopodobnie uzupełnimy program o ten algorytm – odpowiada Wiesław Leśniakiewicz.

Te wydatki pokryje rząd

Chociaż ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1907) zapewnia samorządom dofinansowanie ich zadań do 100 proc. kosztów, to program nie wskazuje, które z nich będą uwzględniane.

– Chcemy, żeby katalog kosztów kwalifikowanych był jak najszerszy. Jak będziemy znali ten katalog, to będziemy mogli w tym roku rozpocząć przygotowanie dokumentacji, co będzie kosztowało niemało. Chcemy wiedzieć, czy dostaniemy w tym roku pieniądze na jej sporządzenie. A w przyszłym roku zaczniemy budować. To musi być jednoznacznie wpisane – ocenia Marek Wójcik.

MSWiA przekonuje, że w przypadku inwestycji związanych np. z budownictwem sporządzenie odpowiedniej dokumentacji będzie podlegało dofinansowaniu. – Nie zapisaliśmy tego wprawdzie, ale być może na wniosek samorządów uzupełnimy program – mówi wiceminister Leśniakiewicz. Dodaje, że kosztami kwalifikowanymi będą na pewno ekspertyzy dotyczące np. spełniania przez dawne schrony nowych wymogów. Nie będzie można natomiast doliczyć kosztów sporządzania dokumentacji do zakupu zasobów magazynowych – to mają robić urzędnicy w ramach swojej pracy.

Obie strony mają świadomość, że w tym roku czasu na wydanie pieniędzy będzie mało. Trzeba pamiętać, że niewykorzystane środki nie będą przenoszone na kolejne lata.

– Samorządy mają określone w ustawie zadania, wskazujemy, w jakich obszarach należy zainwestować. Już dzisiaj powinny się zastanawiać nad priorytetami i nie czekać, aż przyjdą pieniądze. Pamiętajmy o tym, że ustawa umożliwia również uruchomienie własnych środków – podkreśla Wiesław Leśniakiewicz.