Budżety samorządów na 2025 r. pod lupą RIO. Jest lepiej, ale wyzwań nie brakuje

Regionalne izby obrachunkowe coraz rzadziej negatywnie opiniują projekty budżetów i wieloletnich prognoz finansowych samorządów. Wyzwaniem może być powrót za kilka lat do sztywniejszych zasad dotyczących zadłużenia.

Mniej negatywnych opinii RIO o budżetach samorządów

Projekt budżetu powiatu kołobrzeskiego nie zapewniał wystarczającego finansowania na prowadzenie szkół, Ząbkowice Śląskie zaplanowały zbyt wysokie zadłużenie, a Sanok nie uchwalił budżetu w terminie, więc ustaliła go rzeszowska RIO. To przykłady problemów, z jakimi borykają się samorządy. Jednak spośród ponad 3 tys. opiniowanych projektów budżetów na 2025 r. tylko w 11 przypadkach RIO zdecydowały się na wydanie negatywnych opinii. W poprzednich latach było ich odpowiednio 13 i 17. Podobną tendencję widać przy wieloletnich prognozach finansowych przygotowywanych przez samorządy. Liczba negatywnych opinii spadła z 23 dwa lata temu do 14 obecnie. Zmniejsza się też łączna liczba wszystkich negatywnych opinii w skali kraju (patrz: infografika).

– Jeśli patrzymy na wyniki opiniowania projektów budżetów i WPF na 2025 r., to są one lepsze, niż się spodziewaliśmy. Liczba opinii negatywnych jest niewielka, a nawet nieco niższa niż w latach poprzednich. Oczywiście należy pamiętać, że opiniowanie odbywa się w oparciu o poluzowane reguły ostrożnościowe, co oznacza, na przykład, że samorządy mogą planować deficyty operacyjne – czyli mieć wyższe wydatki bieżące niż dochody bieżące. To niepokojące zjawisko, ale przejściowo zalegalizowane przez ustawodawcę – komentuje Grzegorz Czarnocki, zastępca przewodniczącego Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych, prezes Regionalnej Izby Obrachunkowej w Opolu.

RIO przyjrzały się budżetom

Przypomnijmy, że na ten rok samorządy po raz pierwszy przygotowywały budżety na nowych zasadach. Lokalni włodarze przyznają, że pieniędzy jest więcej, ale odczuwane są jeszcze skutki obcięcia dochodów przez Polski Ład, ale też pandemii czy kryzysu energetycznego. Przedstawiciele RIO i samorządów zgodnie przyznają, że jednym z największych wyzwań w najbliższych latach będzie finansowanie oświaty. Zaczyna być to dominujący element w lokalnych budżetach. Utrzymanie szkół jest coraz większym problemem również dlatego, że uczęszcza do nich coraz mniej dzieci.

W ocenie RIO pieniędzy na oświatę nie zabezpieczył powiat kołobrzeski. Urzędników zdziwiło zmniejszenie wydatków na ten cel rok do roku z ponad 93,8 mln zł do niecałych 71,3 mln zł. Znacząco miało też spaść finansowanie wynagrodzeń w szkołach z prawie 80 mln zł do 65,7 mln zł.

– Należało skorygować projekt budżetu tak, aby zabezpieczyć wydatki na zadania oświatowe. Wszystkie zalecenia zostały zastosowane i uzgodnione z RIO oraz wprowadzone do projektu uchwały w sprawie uchwalenia budżetu powiatu kołobrzeskiego na 2025 r. – mówi Marta Chorchos, skarbniczka powiatu.

Po uwagach ze strony RIO budżet i WPF poprawiły również Ząbkowice Śląskie. Chodziło m.in. o nieprawidłową klasyfikację budżetową czy niezaplanowanie dochodów z tytułu opłaty za hurtową sprzedaż napojów alkoholowych. Przede wszystkim znacząco udało się obniżyć planowany deficyt.

– Na obecną sytuację finansową gminy miały wpływ przede wszystkim zasady finansowania samorządów wynikające z Polskiego Ładu oraz drastyczne podniesienie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego. Zmiana finansowania samorządów od 2018 r. przełożyła się na ubytek dochodów gminy Ząbkowice Śląskie w wysokości 12 mln zł rocznie – tłumaczy Szymon Radziszewski, kierownik Wydziału Strategii i Rozwoju w Urzędzie Miejskim w Ząbkowicach Śląskich. Dodaje, że odpływ młodych, wykształconych mieszkańców do większych aglomeracji przekierował działania władz na inwestycje. I tak w latach 2019–2024 wydano m.in. ponad 106 mln zł na Strefę Inwestycyjną EuroPark, 12,5 mln zł na niskoemisyjny tabor autobusowy czy prawie 6,5 mln zł na infrastrukturę przeznaczoną dla przedsiębiorców.

Ze względu na trudną sytuację finansową program naprawczy jest realizowany w Sanoku. Władze miasta – podobnie jak w innych samorządach – podkreślają, że lokalna kasa ucierpiała głównie przez inflację, wzrost płacy minimalnej, cen energii i paliw oraz zmiany podatkowe. W tym przypadku duże znaczenie mają jednak również problemy wewnętrzne – konflikt burmistrza z radnymi. Doprowadziło to ostatecznie do nieuchwalenia budżetu i interwencji RIO.

– Obecnie realizujemy program naprawczy. Staramy się, aby odbywało się to jak najmniejszym kosztem mieszkańców. Redukujemy stanowiska w sytuacji naturalnych odejść pracowników urzędu i podległych jednostek na emeryturę. Dokonaliśmy drakońskich cięć wydatków przeznaczonych dla instytucji kultury, wprowadzamy oszczędności w oświacie, opracowując zasady dotyczące m.in. liczebności klas i podziałów uczniów na grupy – wskazuje burmistrz Tomasz Matuszewski. Zawieszono też miejskie becikowe czy zrezygnowano z wydatków na promocję.

Ostrożny optymizm w sprawie finansów JST

RIO stabilizacji lokalnych finansów upatruje w rządowej pomocy i zmianie zasad naliczania dochodów samorządów. Wiele będzie jednak zależeć od tego, jakie efekty reforma przyniesie w przyszłości.

– Wydaje się, że zarówno 10 mld zł kroplówki przekazanej w końcówce zeszłego roku, jak i nowe zasady naliczania udziałów w podatkach bezpośrednich, ustabilizowały sytuację samorządów, przynajmniej w bieżącym roku. Myślę jednocześnie, że trudno już mówić o efektach nowych mechanizmów finansowania, bo wiemy, że w zakresie 2025 r. były one częściowo „ręcznie” korygowane w Ministerstwie Finansów tak, by żaden z polskich samorządów na reformie nie stracił. Dopiero w 2026 r. dane mają być wyliczane systemowo – podkreśla Grzegorz Czarnocki.

Dodaje, że problemem może być utrzymywanie poluzowanych reguł ostrożnościowych (np. możliwość planowania deficytu operacyjnego), ponieważ pozwala ono na odwlekanie w czasie niepopularnych decyzji – takich jak np. ograniczenie wydatków czy podwyżki podatków i opłat. Ocenia jednak, że większość skarbników do planowania budżetów podchodzi odpowiedzialnie.