Dyrektorzy szkół muszą się nauczyć liczyć wynagrodzenie za nauczycielskie nadgodziny

Włodarze i dyrektorzy szkół zaczynają szacować, ile muszą przeznaczyć na roszczenia nauczycieli po wyroku Sądu Najwyższego z lutego br. Ponadto zastanawiają się, jak organizować pracę, by nie ponosić wyższych wydatków niż pozwalają budżety. Nikt nie ma wątpliwości, że wielu pedagogów wystąpi o wypłacenie zaległych wynagrodzeń. Pokazujemy, jak się liczy wynagrodzenie za nauczycielskie godziny ponadwymiarowe oraz za nadgodziny.

Niedawna uchwała SN, w której sąd stwierdził, że nauczyciele powinni dostać wynagrodzenie za nadgodziny, wywołała poruszenie w gminach i powiatach. Przypomnijmy: 26 lutego 2025 r. Sąd Najwyższy w uchwale w składzie siedmiu sędziów (sygn. akt III PZP 3/24), która zapadła w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, ostatecznie rozstrzygnął, że do pracy nauczycieli mają zastosowanie przepisy kodeksu pracy odnoszące się do pracy w godzinach nadliczbowych. A to oznacza, że za pracę przekraczającą tygodniowo 40 godzin pedagogom przysługuje wynagrodzenie ze stosownym dodatkiem.

►Czy nauczyciel może wnioskować za nadgodziny z lat poprzednich?

Tak, wynagrodzenia za nadgodziny można dochodzić przez okres trzech lat od dnia, w którym powinno być wypłacone (a wypłaca się je z dołu w ostatnim dniu miesiąca, jeżeli ostatni dzień miesiąca jest dniem wolnym od pracy, wynagrodzenie – to w dniu następnym). Co istotne – skierowanie sprawy na drogę sądową powoduje przerwanie biegu przedawnienia.

Związki nawołują do składania pozwów przez nauczycieli

Związek Nauczycielstwa Polskiego na swojej stronie internetowej (www.znp.edu.pl) opublikował wzór wezwania do zapłaty wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. W komunikacie na stronie internetowej wskazuje, że jeśli w danym tygodniu nauczyciel przepracował ponad 40 godzin, ma on prawo do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Z wzoru wynika, że za nadgodziny może zostać uznane odpowiadanie na e-maile od rodziców, sprawdzanie kartkówek, przygotowywanie się do lekcji, udział w posiedzeniu rady pedagogicznej, prowadzenie zebrania, wyjazd na wycieczkę.

ZNP zaleca, aby w przypadku braku wypłaty wynagrodzenia w terminie siedmiu dni od dnia złożenia ww. wezwania poinformować właściwego miejscowo prezesa oddziału ZNP, który skieruje wystąpienie do Państwowej Inspekcji Pracy, a ta wyda dyrektorowi nakaz wypłaty wynagrodzenia albo skontaktować się z prawnikiem, który pomoże wnieść pozew do sądu pracy.

Problemy z ustaleniem czasu pracy nauczyciela

Problematyczne jest policzenie, ile faktycznie dany pedagog pracował. Wiadomo, że nauczyciele świadczą tzw. pracę przy tablicy, co reguluje ustalone dla danego stanowiska pensum, ale poza tym wykonują inne czynności wynikające z zadań statutowych jednostki oświatowej, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, a także zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym. Ustalono to w art. 42 Karty nauczyciela. W tygodniowym limicie 40 zegarowych godzin pracy mieszczą się zatem godziny pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej prowadzone bezpośrednio z uczniami albo na ich rzecz oraz inne czynności, np. posiedzenia rady pedagogicznej, przeprowadzanie zebrań dla rodziców, sprawdzanie prac pisemnych uczniów, udział w wycieczkach klasowych, szkoleniu wyjazdowym czy przygotowanie się do zajęć (co odbywa się zazwyczaj poza terenem szkoły).

Natomiast kwestie związane z ewidencjonowaniem czasu pracy nauczycieli reguluje art. 42 ust. 7a Karty nauczyciela. Zgodnie z jego treścią w dziennikach lekcyjnych rejestrowane i rozliczane są tylko zajęcia realizowane w ramach pensum, zaś nie rozlicza się pozostałych zajęć i czynności. Trudno zatem oszacować realny nakład pracy pedagogów.

Godziny ponadwymiarowe

W zawiłościach rozliczania czasu pracy nauczycieli sprawę komplikują godziny ponadwymiarowe. Zgodnie z art. 35 ust. 1 Karty nauczyciela, w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością. Ich liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.

Jeżeli zatem nauczyciel przedmiotu jest zatrudniony w wymiarze 18/18 etatu, to maksymalnie można mu przydzielić 9 godzin ponadwymiarowych, co sprawi, że sama praca z uczniami wynosi do 27 godzin dydaktycznych. Bibliotekarz zatrudniony w 30-godzinnym pensum może otrzymać w arkuszu organizacyjnym do 15 dodatkowych godzin i daje to sumę 35 godzin w szkole. Ponadto nauczyciele mogą mieć przydzielane godziny doraźnych zastępstw za innych nieobecnych pedagogów.

Stawkę osobistego zaszeregowania natomiast oblicza się według norm wskazanych w par. 2 rozporządzenia w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Wskazano w nim, że „wysokość stawki wynagrodzenia zasadniczego za jedną godzinę przeliczeniową dla nauczycieli realizujących tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin, o którym mowa w art. 42 ust. 4a Karty Nauczyciela, oblicza się, dzieląc odpowiednią minimalną stawkę wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela wynikającą z tabeli, o której mowa w ust. 1, przez miesięczną liczbę godzin będącą wynikiem pomnożenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin, o którym mowa w art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela, przez 4,16 – z zaokrągleniem do pełnych godzin, w ten sposób, że czas zajęć do 0,5 godziny pomija się, a co najmniej 0,5 godziny liczy się za pełną godzinę”.

Inne składniki wynagrodzenia nauczycieli

Wynagrodzenie zasadnicze i za godziny ponadwymiarowe nie są jedynymi składnikami wynagrodzenia. Pedagodzy otrzymują ponadto:

• dodatek za wysługę lat (w wysokości od 3 do 20 procent pensji zasadniczej),
• dodatki funkcyjne,
• dodatki motywacyjne,
• za warunki pracy (niektórzy z nich).

Ponadto, gdy przydzielono im doraźne zastępstwa – również za nie otrzymują stosowne wynagrodzenie. Powyższe mieścić ma się jednak w 40-godzinnej normie czasu pracy.

Godziny nadliczbowe

Natomiast, jak podnosi Sąd Najwyższy w ostatniej uchwale, każda dodatkowa godzina ponad 40 godzin – jest pracą w ramach godzin nadliczbowych, niestety nieuregulowaną przepisami Karty nauczyciela. Kwestii tej bowiem nie rozstrzygają przepisy dotyczące wynagrodzenia za pracę ponadwymiarową i za godziny doraźnych zastępstw, ponieważ mają one całkowicie inny charakter i dotyczą dodatkowych obowiązków (dodatkowo płatnych) w ramach czasu pracy. Ustanowienie zatem w przepisach tygodniowej normy czasu pracy jako maksymalnej ilości godzin powinno wiązać się z koniecznością rekompensaty za jej przekroczenie.

►Jak policzyć nauczycielowi za pracę w godzinach nadliczbowych?

Trzeba sięgnąć do definicji pracy nadliczbowej, zawartej w art. 151 kodeksu pracy. Jest nią praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Jest ona dopuszczalna tylko w dwóch przypadkach: w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii albo w przypadku szczególnych potrzeb pracodawcy.

Jak wspomniano, przepisy oświatowe określają tylko szczegółowe zasady obliczania wynagrodzenia za pracę ponadwymiarową i doraźnych zastępstw. Jeśli zgodnie z uchwałą w zakresie pracy nadliczbowej sięgniemy do przepisów kodeksu pracy, to w zakresie obliczania wynagrodzenia za każde przekroczenie norm czasu pracy znajdzie zastosowanie art. 1511 par. 1, w myśl którego: „Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:

• 1) 100 proc. wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
• a) w nocy,
• b) w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
• c) w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
• 2) 50 proc. wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt 1”.

Są to całkowicie odmienne zasady ustalania wynagrodzenia za godzinę pracy. Przede wszystkim przez „normalne wynagrodzenie', o którym mowa w art. 1511 par. 1 kodeksu pracy, należy rozumieć takie wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, a więc obejmujące zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących w zakładzie pracy przepisów płacowych pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników (por. postanowienie SN z 26 września 2018 r., sygn. akt III PK 119/17). Wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania obejmuje zatem oprócz wynagrodzenia zasadniczego również dodatek funkcyjny (por. uchwała SN z 30 grudnia 1986 r., sygn. akt III PZP 42/86).

Do normalnego wynagrodzenia nauczyciela mogą być więc wliczone np.:

• dodatek funkcyjny,
• dodatek stażowy,
• dodatek za trudne warunki,
• dodatek motywacyjny.

Inaczej jednak się oblicza dodatki: 50 proc. i 100 proc. – one z kolei zależą tylko od kwoty wynagrodzenia zasadniczego.

Problematyczne wycieczki

Nie ulega wątpliwości, że w czasie wycieczek klasowych, podczas wyjazdu z uczniami każdy nauczyciel sprawuje opiekę nad uczniami przez pełny okres jej trwania, co oznacza, że wykonuje pracę niekiedy 24 godziny na dobę. Zwiększanie liczby opiekunów wydaje się nierealne. Także udzielenie czasu wolnego w zamian za pracę nadliczbową przy specyficznej organizacji pracy jednostek oświatowych jest niemożliwe. Wydaje się zatem, że w rozliczaniu takiej aktywności będzie największy problem, bo jeśli nauczyciele faktycznie zaczną upominać się o należne im wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, szkoły nie będzie stać na organizację tego rodzaju aktywności. ©℗