Nie tylko kuratorzy oświaty, lecz także włodarze mają sprawdzać, czy szkoły, przedszkola i inne placówki prawidłowo wdrożyły lex Kamilek,która ma chronić dzieci przed przestępczością na tle seksualnym. Jednak przepisy nie precyzują, kiedy i jak mają to robić
rozwiń ›

Regulacje dotyczące standardów ochrony małoletnich zaczęły obowiązywać od 15 lutego 2024 r., a wraz z nimi weszły w życie przepisy rozdziału 4e ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 560; dalej: ustawa o ochronie małoletnich), które określają zasady kontroli realizacji tego obowiązku oraz innych wymienionych w art. 21 i art. 22b ustawy. Chodzi m.in. o obowiązki weryfikacji nowo zatrudnianych pracowników mających kontakt z dziećmi w rejestrach karnych i rejestrach sprawców przestępstw na tle seksualnym. [ramka] Na wprowadzenie standardów ochrony małoletnich placówki miały pół roku – do 15 sierpnia br.

Co może sprawdzić włodarz

Ustawa o ochronie małoletnich nałożyła dodatkowe obowiązki na pracodawców lub innych organizatorów, zatrudniających osoby, których obowiązki w ramach stosunku pracy lub danej działalności są związane z kontaktami z dziećmi (wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, ze świadczeniem porad psychologicznych, z rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi). Do najważniejszych należą:

► Sprawdzanie informacji o zatrudnianych osobach w rejestrach. Zgodnie z art. 21 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie małoletnich dyrektor placówki, której działalność wiąże się z kontaktami z dziećmi, musi weryfikować każdą osobę przed nawiązaniem z nią stosunku pracy lub przed dopuszczeniem jej do innej działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem i ww. dyrektor ma obowiązek uzyskać informacje, czy dane osoby są umieszczone w rejestrze z dostępem ograniczonym lub w rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja ds. przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w rejestrze. Wymienione w tej regulacji dwa rejestry wchodzą w skład Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym.

► Wymaganie przedstawienia informacji z Krajowego Rejestru Karnego. Obowiązek ten wynika z art. 21 ust. 3 ustawy o ochronie małoletnich, zgodnie z którym „osoba, o której mowa w ust. 1, przedkłada pracodawcy lub innemu organizatorowi informację z Krajowego Rejestru Karnego w zakresie przestępstw określonych w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2023 r. poz. 172 oraz z 2022 r. poz. 2600), lub za odpowiadające tym przestępstwom czyny zabronione określone w przepisach prawa obcego”. Osoba, o której mowa w ust. 1, to oczywiście przyszły pracownik lub osoba niebędąca pracownikiem, ale dopuszczona do działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, ze świadczeniem porad psychologicznych itd.

► Żądanie informacji od zatrudnianych cudzoziemców. Zgodnie z art. 21 ust. 4 ustawy o ochronie małoletnich osoba, o której mowa w ust. 1, mająca obywatelstwo innego państwa niż Rzeczpospolita Polska, przedkłada pracodawcy lub innemu organizatorowi informację z rejestru karnego państwa obywatelstwa uzyskiwaną do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi. Zadaniem pracodawcy jest odebranie od przyszłego pracownika informacji z odpowiednika KRK, działającego w państwie obywatelstwa osoby zatrudnianej lub dopuszczanej do działalności z małoletnimi.

► Odbieranie oświadczeń i informacji od zatrudnianych osób, które powróciły z zagranicy. Artykuł 21 ust. 5 ustawy o ochronie małoletnich stanowi, że przyszły pracownik „składa pracodawcy lub innemu organizatorowi oświadczenie o państwie lub państwach, w których zamieszkiwał w ciągu ostatnich 20 lat, innych niż Rzeczpospolita Polska i państwo obywatelstwa, oraz jednocześnie przedkłada pracodawcy lub innemu organizatorowi informację z rejestrów karnych tych państw uzyskiwaną do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi”. Tak więc jeśli przyszły pracownik mieszkał w ciągu ostatnich 20 lat za granicą, musi dostarczyć pracodawcy oświadczenia o państwach zamieszkania, a także informacje uzyskane z rejestrów, które w tych krajach są odpowiednikami KRK. Zgodnie z art. 21 ust. 7 ustawy o ochronie małoletnich wyjątek stanowi sytuacja, gdy dane państwo nie prowadzi rejestru karnego – wówczas wystarczy samo oświadczenie na ten temat złożone wraz z oświadczeniem, że dana osoba nie była prawomocnie skazana w tym państwie„za czyny zabronione odpowiadające przestępstwom określonym w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii oraz nie wydano wobec niej innego orzeczenia, w którym stwierdzono, iż dopuściła się takich czynów zabronionych, oraz że nie ma obowiązku wynikającego z orzeczenia sądu, innego uprawnionego organu lub ustawy stosowania się do zakazu zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, z rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi”.

► Wprowadzenie standardów ochrony małoletnich. Obowiązek ten wynika z art. 22b ustawy o ochronie małoletnich. W standardach, w sposób dostosowany do charakteru i rodzaju placówki lub działalności, określa się w szczególności:

1) zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki lub organizatora, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich;

2) zasady i procedurę podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego;

3) procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz w przypadku instytucji, które mają takie uprawnienia, osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury Niebieskie karty;

4) zasady przeglądu i aktualizacji standardów. ©℗

Od pewnego czasu głośno jest o kontrolach prowadzonych przez kuratoria oświaty. Jednak nie tylko one mogą kontrolować podmioty objęte regulacjami lex Kamilek.

Organy kontrolne

Zgodnie z art. 22x–22z ustawy o ochronie małoletnich organami kontrolującymi realizację obowiązków z art. 21 i 22b są:

  • wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta oraz marszałek województwa,
  • organ sprawujący nadzór pedagogiczny – kurator oświaty,
  • Państwowa Inspekcja Pracy,
  • prezes Narodowego Funduszu Zdrowia.

Przy czym zgodnie z art. 22x wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta oraz marszałek województwa sprawują kontrolę wykonywania obowiązków, o których mowa w art. 21 i art. 22b, w zakresie objętym właściwością rzeczową i miejscową tych organów. Zatem powyższe organy kontrolują zarówno wprowadzenie standardów, jak i to, czy dyrektor szkoły lub innej jednostki oświatowej bada przeszłość swoich przyszłych pracowników przed zatrudnieniem.

Ochrona zdrowia wciąż ma problem z lex Kamilek
Ochrona zdrowia wciąż ma problem z lex Kamilek

Zobacz również

►Jak należy rozumieć sformułowanie „w zakresie objętym właściwością rzeczową i miejscową tych organów” z art. 22x ustawy o ochronie małoletnich?

Zakres właściwości rzeczowej, jaka została przyznana organom kontrolnym, czyli wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta, staroście oraz marszałkowi województwa, został ustalony w art. 21 i 22b ustawy o ochronie małoletnich i obejmuje badanie wdrożenia standardów oraz badanie realizacji obowiązków związanych z uzyskiwaniem informacji z KRK czy Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. Właściwość miejscowa obejmuje badanie jednostek oświatowych prowadzonych przez daną jednostkę oświatową.

Kategoryczny nakaz

Należy przy tym zwrócić uwagę, że art. 22x ust. 1 ustawy o ochronie małoletnich, na podstawie którego kontrola wykonania obowiązków jest prowadzona, ma charakter kategoryczny, a więc nie tyle daje możliwość sprawowania kontroli przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta, starostę, marszałka województwa), ile nakazuje prowadzenie takiej kontroli. Jednocześnie jednak przepis ten nie ustala w wyczerpujący sposób zasad prowadzenia kontroli, a więc nie zobowiązuje organów kontrolnych np. do sprawdzania w ciągu roku wszystkich jednostek oświatowych prowadzonych przez daną jednostkę samorządu terytorialnego, nie wskazuje również terminów takiej kontroli. Nie można również na jego podstawie wskazać żadnego organu nadrzędnego, który miałby badać wykonywanie np. przez wójta obowiązków kontrolnych z ustawy o ochronie małoletnich.

Ministerstwo Sprawiedliwości w odpowiedzi na pytania DGP poinformowało, że Zespół do Spraw Ochrony Małoletnich przygotowuje wskazówki do wykorzystania podczas przeprowadzania kontroli, ale nie będą one miały charakteru wiążącego. „Zespół pochyli się nad tym zagadnieniem na posiedzeniu 28 listopada. Będą to ogólne wskazówki, które zostaną umieszczone na stronie Zespołu” – poinformowała Milena Domachowska, naczelnik Wydziału Prasowego w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Zgodnie z art. 22x ust. 2 ustawy o ochronie małoletnich wójt oraz pozostałe organy samorządowe wymienione w ust. 1 mogą upoważnić do wykonywania funkcji kontrolnych pracowników podległych im urzędów marszałkowskich, powiatowych, miejskich lub gminnych lub funkcjonariuszy straży gminnych. Jest zatem dopuszczalne, aby kontrolę wprowadzenia standardów ochrony małoletnich czy badanie rejestrów realizowali np. strażnicy gminni.

Nakładające się kompetencje

Podobny zakres kontroli jak wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta oraz marszałek województwa ma również organ sprawujący nadzór pedagogiczny (co wynika z art. 22x ust. 3 ustawy o ochronie małoletnich). Organ ten również bada realizację wszystkich obowiązków z art. 21 i art. 22b ustawy o ochronie małoletnich. Jest to dokładnie ten sam zakres kontroli, który został przyznany organom samorządowym. Przynajmniej teoretycznie może się zatem zdarzyć, że w tym samym czasie kontrolę będą wykonywać pracownicy urzędu gminy oraz wizytatorzy działający w imieniu kuratora oświaty. Nie będzie to jednak stanowić przeszkody w przeprowadzeniu czynności kontrolnych. Ustawa nie wymaga od różnych organów kontrolnych żadnego współdziałania w zakresie prowadzonych czynności, zatem wójt nie musi informować kuratora o wykrytych nieprawidłowościach. Zawsze jednak w takim przypadku organy kontrolne muszą powiadomić policję lub prokuraturę (omawiam ten obowiązek niżej).

Uprawnienia

Kontrolujący jest uprawniony do:

  • wstępu wraz z niezbędnym sprzętem na teren kontrolowanego podmiotu w godzinach od 8 do 18,
  • żądania pisemnych lub ustnych informacji niezbędnych dla przeprowadzenia kontroli,
  • żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z zakresem kontroli.

Z czynności kontrolnych kontrolujący sporządza protokół, którego jeden egzemplarz doręcza kierownikowi kontrolowanego podmiotu lub kontrolowanej osobie fizycznej wraz z zaleceniami pokontrolnymi.

Obowiązujące przepisy nie wymagają obecności dyrektora kontrolowanej jednostki podczas przeprowadzania kontroli.

Ustawa nie określa też wymaganej treści protokołu kontroli. Powinien on jednak zawierać co najmniej:

  • wskazanie kontrolowanej jednostki,
  • imię, nazwisko, stanowisko służbowe kontrolera,
  • datę rozpoczęcia i zakończenia kontroli,
  • określenia przedmiotu kontroli,
  • opis stanu faktycznego ustalonego w toku kontroli.

Szczegółowe zasady sporządzania protokołu kontroli mogą określać np. zarządzenia w sprawie zasad przeprowadzania kontroli, przyjmowane przez organy kontrolne. Z nich będzie wynikać również prawo wniesienia zastrzeżeń do protokołu.

Także PIP i NFZ

Organem kontrolnym jest również Państwowa Inspekcja Pracy. Ma ona jednak ustalony znacznie mniejszy zakres obowiązków niż organy samorządowe oraz organ nadzoru pedagogicznego. Zgodnie z art. 22y ustawy o ochronie małoletnich PIP jest uprawniona wyłącznie do kontroli wykonywania przez pracodawcę obowiązku, o którym mowa w art. 21 ust. 2, a zatem do badania, czy dyrektor zbadał Rejestr Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. PIP nie sprawdza zatem, czy osoba przewidziana do zatrudnienia składała oświadczenie o państwie lub państwach, w których zamieszkiwała w ciągu ostatnich 20 lat, oraz czy przedkładała informację z rejestrów karnych tych państw lub ewentualnie informację, że dane państwo takich rejestrów nie prowadzi. Ponadto inspekcja nie kontroluje, czy zostały w danej jednostce wprowadzone standardy ochrony małoletnich.

Ostatnim wskazanym w ustawie organem kontrolnym jest prezes NFZ, który zgodnie z art. 22z ustawy o ochronie małoletnich jest uprawniony do kontroli wykonywania obowiązku, o którym mowa w art. 21 ust. 2 (a więc tak jak PIP), a dodatkowo kontroluje realizację obowiązku wprowadzenia standardów ochrony małoletnich.

Zawiadamianie

Każdy z organów kontroli ma obowiązek zawiadomienia policji lub prokuratora, jeżeli w wyniku kontroli

  • zostanie stwierdzone naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów lub
  • występuje uzasadnione podejrzenie, że takie naruszenie mogło nastąpić.

Co istotne, organy kontrolne muszą zawiadomić policję lub prokuratora niezależnie od ewentualnych zaleceń przekazanych podmiotowi kontrolowanemu.

Warto również zauważyć, że organy kontroli mają obowiązek zawiadomienia policji lub prokuratora niezwłocznie. Jeżeli zatem stwierdzą naruszenie lub występuje uzasadnione podejrzenie, że do naruszenia doszło, to muszą to zrobić możliwie szybko. Z tego wniosek, że regulacje te nie dopuszczają możliwości odstąpienia od ukarania dyrektora i poprzestania wyłącznie na sformułowaniu zaleceń.

Sankcje

Przewidziane w ustawie o ochronie małoletnich kary grzywny, aresztu czy ograniczenia wolności może nałożyć wyłącznie sąd. Ustawodawca nie przyznał organom kontrolnym prawa samodzielnego nakładania jakichkolwiek kar. Mają one jedynie obowiązek powiadomienia policji lub prokuratora o naruszeniu przepisów i dopiero te organy podejmują dalsze działania.

Sankcje przewidziane w ustawie o ochronie małoletnich są dotkliwe.

► Zgodnie z art. 23 ust. 2 ustawy o ochronie małoletnich „kto dopuszcza do pracy lub do innej działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi, osobę bez uzyskania informacji, o których mowa w art. 21 ust. 2, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny nie niższej niż 1000 zł”.

► Zgodnie z art. 23 ust. 3 ustawy o ochronie małoletnich „kto przed nawiązaniem stosunku pracy lub dopuszczeniem do działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi, nie wypełnia obowiązku przedłożenia informacji lub oświadczenia, o których mowa w art. 21 ust. 3‒7, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny nie niższej niż 1000 zł”. ©℗