Wszystkie koła gospodyń wiejskich mogą sięgnąć po wsparcie z budżetu

Te i inne zmiany wprowadziła ustawa z 11 października 2024 r. o zmianie ustawy o kołach gospodyń wiejskich oraz ustawy o społeczno-zawodowych organizacjach rolników (Dz.U. 1560; dalej: nowelizacja), która weszła w życie 22 października. Zmiany dotyczą wszystkich kół gospodyń wiejskich, jednak są najbardziej istotne dla tych spośród nich, które do tej pory nie mogły się zarejestrować w Krajowym Rejestrze Kół Gospodyń Wiejskich (KR KGW).

Zrównanie praw

Najważniejszą informacją jest to, że ustawa zrównuje prawa wszystkich kół gospodyń wiejskich, zwłaszcza w zakresie uzyskania pomocy finansowej z budżetu państwa. Dotyczy więc nie tylko tych kół wpisanych do rejestru.

Przypomnijmy, że koła gospodyń wiejskich mogą powstawać i działać na podstawie różnych regulacji prawnych, w tym:

• ustawy z 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1179; dalej: ustawa o KGW),
• ustawy z 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 263; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 1560; dalej: u.s.z.o.r.) lub
• ustawy z 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2261; dalej: u.p.s.).

Choć wszystkie koła miały właściwie podobne zadania i programy działania, to jednak dotacje z budżetu państwa mogły dostać jedynie te, które były zarejestrowane we wspomnianym KR KGW (prowadzonym przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa). W nim zaś mogły się zarejestrować jedynie te, które działały na podstawie ustawy o KGW; pozostałe nie miały takiej możliwości. Przez to, mimo że tak naprawdę wszystkie organizacje działały na rzecz lokalnych społeczności i wykonywały takie same zadania, ich sytuacja finansowa mogła być skrajnie różna. Biorąc pod uwagę, że majątek koła gospodyń wiejskich powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku koła oraz z ofiarności publicznej, sytuacja finansowa tych, które nie dostawały żadnej pomocy finansowej od państwa, zdecydowanie odbiegała od sytuacji beneficjentów tej formy wsparcia.

Bez porzucania związku

Po zmianach do wspomnianego rejestru mogą zostać wpisane wszystkie koła – pod warunkiem że ich statuty będą zgodne z przepisami prawa (znowelizowany art. 34 ust. 4b ustawy o KGW). Co istotne – rejestrować będą się mogły również te koła, które działają na terenie miast (zgodnie z nowym brzmieniem art. 34a ustawy o KGW).

Dzięki rejestracji koła działające na podstawie ustawy o społeczno-zawodowych organizacjach rolników uzyskają osobowość prawną i prawo do ubiegania się o pomoc finansową od państwa. Dla tych kół ważne jest to, że pomimo rejestracji w KR KGW nie utracą statusu społeczno-zawodowej organizacji rolników. Zatem nadal będą mogły się zrzeszać w związkach rolników, kółek i organizacji rolniczych. Dzięki takiemu rozwiązaniu nie stracą swojego charakteru i będą mogły współpracować ze związkami, co będzie służyć ich rozwojowi i współdziałaniu na rzecz lokalnych społeczności.

W trakcie prac nad nowelizacją w przestrzeni publicznej zaczęła się pojawiać informacja, że znowelizowane przepisy zezwalają na rejestrację kół gospodyń wiejskich na terenie miast. Ta informacja jest nieścisła. Nowelizacja nie wprowadza żadnych nowych rozwiązań w tym zakresie: zgodnie z art. 4 ustawy o KGW koło gospodyń wiejskich może mieć swoją siedzibę i działać także na terenach sołectw położonych w granicach administracyjnych miast lub w miastach do 5 tys. mieszkańców. Natomiast nowością jest wspomniana wyżej możliwość zarejestrowania w KR KGW kół, które działają na podstawie ustawy o stowarzyszeniach bądź o społecznych organizacjach rolników (w tym także tych z terenów miejskich).

Dwa w jednej miejscowości?

Ustawodawca naprawił również problem związany z funkcjonowaniem dwóch kół w jednej miejscowości. Kłopot wynikał z tego, że część pierwotnie funkcjonujących we wsiach kół (działających na podstawie przepisów ustawy o społeczno-zawodowych organizacjach rolników) nie zgłosiła w wyznaczonym czasie chęci rejestracji w KR KGW. Koła miały taką możliwość jedynie w terminie miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy o KGW z 9 listopada 2018 r. (wtedy takie koło miało pierwszeństwo przed innymi kołami). Niestety te, które z możliwości nie skorzystały, tym samym ograniczyły sobie możliwość uzyskania środków na rozwój i działalność. Co więcej, jeżeli tymczasem we wsi zarejestrowano nowe koło, działające na podstawie ustawy o KGW, to staremu kołu na przeszkodzie w rejestracji stawał art. 4 ust. 1 ustawy o KGW, zgodnie z którym na terenie jednej wsi może mieć siedzibę jedno koło gospodyń wiejskich. Problem ten był wielokrotnie sygnalizowany Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Za sprawą nowelizacji takie stare koła uzyskały ponowną możliwość rejestracji w KR KGW, dzięki czemu będą mogły skutecznie się ubiegać o dofinansowanie z budżetu państwa. To nie wszystko. Te koła, które utraciły status społeczno-zawodowych organizacji rolników po wpisie do KR KGW, a są zrzeszone w Krajowym Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych – odzyskają ten status i będą mogły się zrzeszać w ramach związku na zasadach dobrowolności. Dzięki temu będzie można kontynuować formalnie współpracę koła z organizacją, w ramach której zostało utworzone i w ramach której działało do czasu rejestracji w KR KGW.

Nie, chociaż informacja, że w jednej wsi będzie mogło działać więcej niż jedno koło pojawia się w wielu mediach, to nie jest ona ścisła. Ustawodawca nie zdecydował się na zmianę art. 4 ust. 1 ustawy o KGW – nadal tylko jedno koło będzie mogło mieć siedzibę w danej wsi. Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest właśnie wyżej opisane koło działające na podstawie u.s.z.o.r., przy czym musiało ono działać w dniu wejścia w życie ustawy o KGW, czyli 29 listopada 2018 r. (art. 34 ust. 4a i 4c ustawy o KGW w wersji od 22 października).

Reorganizacja nadzoru i wsparcia

Jednym z powodów uchwalenia nowelizacji było też zniesienie instytucji pełnomocnika rządu ds. lokalnych inicjatyw społecznych. Dotychczas pełnomocnik zajmował się (we współpracy z prezesem ARiMR) zadaniami związanymi z nadzorem nad kołami gospodyń wiejskich oraz promowaniem i wspieraniem kół oraz ich związków. Zadania te w znowelizowanej ustawie zostały podzielone między prezesa ARiMR (który będzie zajmował się zadaniami z zakresu nadzoru nad kołami) a ministra właściwego ds. rozwoju wsi (w zakresie promowania i wspierania kół i ich związków). Dodatkowo, w celu aktywizacji wspólnot i społeczności lokalnych na obszarach wiejskich, minister właściwy ds. rozwoju wsi może powołać wojewódzkich koordynatorów wspierania KGW, będących przedstawicielami wojewódzkich ośrodków doradztwa rolniczego.

Nowelizacja dotyczy również kwestii budżetowych. Określa maksymalny limit wydatków budżetu państwa na wsparcie kół gospodyń wiejskich na lata 2024‒2033, który wynosi łącznie 1 mld 750 tys. zł (157 mln zł w 2024 r. oraz po 177 mln zł w kolejnych latach).

Ważne przepisy przejściowe

Nowelizacja weszła w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, czyli 22 października. W przypadku trwających postępowań w sprawie wpisu do KR KGW, które nie zakończyły się wydaniem decyzji ostatecznej przed dniem wejścia w życie ustawy, będzie się stosować już nowe przepisy.

Koła muszą natomiast pamiętać, aby w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy przekazać kierownikowi biura powiatowego ARiMR właściwemu ze względu na siedzibę tego koła informację o swoim zrzeszeniu w związku rolników, kółek i organizacji rolniczych, o których mowa w u.s.z.o.r. – zgodnie z art. 4 ustawy o KGW. ©℗