Czy miasto może wydać pieniądze na leczenie bocianów, saren czy dzików?

Nie ma wątpliwości co do tego, że aby jednostka samorządu terytorialnego mogła ponieść określony wydatek, w przepisach musi istnieć do tego podstawa materialnoprawna.

Wynika to z podstawowych reguł dotyczących dyscypliny budżetowej, w tym przede wszystkim z art. 44 ust. 2–3 ustawy o finansach publicznych. Zgodnie z ust. 2 jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. Z kolei ust. 3 mówi, że wydatki publiczne powinny być dokonywane:

1) w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:

a) uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,

b) optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów;

2) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;

3) w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

Zadania dotyczące zwierząt

By odpowiedzieć na pytanie, należy ustalić, czy w przepisach występuje podstawa do przekazania przez miasto pieniędzy dla fundacji na leczenie dzikich zwierząt. Zadania gmin (a więc m.in. miast) dotyczące opieki nad zwierzętami reguluje ustawa o ochronie zwierząt (dalej: u.o.z.). W myśl art. 11 tej ustawy do zadań własnych gmin należy zapobieganie bezdomności zwierząt i zapewnienie opieki bezdomnym zwierzętom oraz ich wyłapywanie. Z kolei z art. 11a u.o.z. wynika m.in., że rada gminy wypełniając obowiązek, o którym mowa w art. 11 ust. 1, określa w drodze uchwały, corocznie do 31 marca, program opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt.

W myśl zaś art. 11a ust. 2 u.o.z. program ten obejmuje w szczególności:

• zapewnienie bezdomnym zwierzętom miejsca w schronisku dla zwierząt;
• opiekę nad wolno żyjącymi kotami, w tym ich dokarmianie;
• odławianie bezdomnych zwierząt;
• obligatoryjną sterylizację albo kastrację zwierząt w schroniskach;
• poszukiwanie właścicieli dla bezdomnych zwierząt;
• usypianie ślepych miotów;
• wskazanie gospodarstwa rolnego w celu zapewnienia miejsca dla zwierząt gospodarskich;
• zapewnienie całodobowej opieki weterynaryjnej w przypadkach zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt.

Ponadto z kolejnych przepisów zawartych w art. 11a u.o.z. wynika, że program opieki nad zwierzętami może też obejmować:

• plan znakowania zwierząt w gminie,
• plan sterylizacji lub kastracji zwierząt w gminie, przy pełnym poszanowaniu praw właścicieli zwierząt lub innych osób, pod których opieką zwierzęta pozostają.

W myśl zaś art. 11a ust. 5 u.o.z. program wskazuje wysokość środków finansowych przeznaczonych na jego realizację oraz sposób wydatkowania tych środków. Koszty realizacji programu ponosi gmina. Dodać warto, że sam projekt programu przygotowuje wójt (burmistrz, prezydent miasta).

Nie wszystkie stworzenia

Pojęcie bezdomnych zwierząt definiuje art. 4 pkt 16 u.o.z. Zgodnie z nim są to zwierzęta domowe lub gospodarskie, które uciekły, zabłąkały się lub zostały porzucone przez człowieka, a nie ma możliwości ustalenia ich właściciela lub innej osoby, pod której opieką trwale dotąd pozostawały. Zatem wynika z tego, że do kategorii bezdomnych zwierząt nie zaliczają się zwierzęta wolno żyjące (dzikie).

Na kanwie przytoczonych przepisów użyteczne będzie stanowisko RIO w Gdańsku zawarte w piśmie z 16 września 2024 r. (znak RP.63.84.46.1.2024). Zakwestionowała ona wydatki z budżetu gminy na sfinansowanie leczenia bociana – również dziko żyjącego zwierzęcia. RIO wskazała m.in.: „Z konstrukcji przywołanych przepisów ustawy należy wnioskować, że choć katalog spraw (objętych ww. programem opieki nad zwierzętami) ma otwarty charakter, to nie stanowi wyliczenia przykładowego i dowolnego. Ustawodawca nałożył na prawodawcę lokalnego obowiązek odpowiedniego uszczegółowienia w drodze uchwały programu, który ma status aktu prawa miejscowego”.

Ponadto izba dodała, że przepisy u.o.z. „wskazują na elementy obligatoryjne, jakie ma zawierać program, oraz na możliwość wprowadzenia regulacji innych niż wymienione w art. 11a ust. 2 ustawy, co oznacza, że poza katalogiem wymienionym w tym przepisie, przedmiotem regulacji zawartej w uchwale (rady gminy) mogą być także inne kwestie (związane z zakresem rzeczowym programu), ale nie aspekty dowolne. Należy przy tym zauważyć, że poza zakresem upoważnienia ustawowego dla rady gminy są kwestie zapewnienia opieki nad zwierzętami wolno żyjącymi (dzikimi), a w konsekwencji w tym zakresie gmina nie ma również podstawy materialnoprawnej do dokonywania wydatku, bowiem ta podstawa istnieje wyłącznie w zakresie, w jakim program dotyczy zwierząt domowych lub gospodarskich”.

Kto może pomóc

Podsumowując: miasto nie może przekazać pieniędzy z budżetu na leczenie weterynaryjne sarny lub opiekę nad innym zwierzęciem dziko żyjącym. Nie ma bowiem przepisów materialnoprawnych, które legalizowałyby tego rodzaju wydatek. Fundacja musi więc poszukać innych sposobów uzyskania pomocy od podmiotów publicznych. Przede wszystkim może porozumieć się z najbliższym ośrodkiem rehabilitacji zwierząt. Zgodnie z art. 5 pkt 13 ustawy o ochronie przyrody (dalej: u.o.p.) ośrodek rehabilitacji zwierząt to „miejsce, w którym jest prowadzone leczenie i rehabilitacja zwierząt dziko występujących, wymagających okresowej opieki człowieka w celu przywrócenia ich do środowiska przyrodniczego”. Z kolei zgodnie z art. 76 ust. 3 u.o.p. regionalny dyrektor ochrony środowiska może dofinansowywać z własnych środków budżetowych leczenie i rehabilitację zwierząt w ośrodkach. ©℗