Kontrola pieców grzewczych. Na jakie przepisy się powołać? [Poradnia z klasyfikacji budżetowej]

W październiku chcemy rozpocząć kontrole pieców grzewczych mieszkańców, których celem jest sprawdzenie, czy nie są w nich palone odpady. Na jakie przepisy powinniśmy się powołać, by móc wejść na teren prywatnych posesji? Jak zakwalifikować wydatki na zbadanie próbek popiołu przez zewnętrzną firmę? Czy można je zaklasyfikować do ogólnego paragrafu usługowego 430?

Podstawy do prowadzenia kontroli przez gminę w zakresie spalania odpadów wynikają zasadniczo z przepisów ustawy z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Na uwagę zasługuje tu art. 379, w tym ust. 1 oraz ust. 3 i 4. Z podanych przepisów wynika, że minister właściwy do spraw klimatu, marszałek województwa, starosta oraz wójt, burmistrz lub prezydent miasta sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów. Ponadto kontrolujący, wykonując kontrolę, jest uprawniony do:

1) wstępu wraz z rzeczoznawcami i niezbędnym sprzętem przez całą dobę na teren nieruchomości, obiektu lub ich części, na których prowadzona jest działalność gospodarcza, a w godzinach od 6 do 22 – na pozostały teren;

2) przeprowadzania badań lub wykonywania innych niezbędnych czynności kontrolnych;

3) żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego;

4) żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli.

Należy przy tym pamiętać, że wójt, burmistrz lub prezydent miasta, starosta, marszałek województwa, minister właściwy do spraw klimatu lub osoby przez nich upoważnione są uprawnieni do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciw przepisom o ochronie środowiska.

Sprawdzenie miejsc spalania często wymaga zlecenia przez gminę usługi zbadania zastanego popiołu lub pobrania jego próbek, czym zajmują się zewnętrzne, profesjonalne podmioty. To z kolei wiąże się ściśle z wydatkowaniem środków budżetowych, a to determinuje konieczność stosowania rozporządzenia ministra finansów z 2 marca 2010 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych. W ramach tego aktu prawnego dla zakupu usług przewidziano m.in. specjalną podziałkę klasyfikacyjną, czyli paragraf 430 oznaczony: „Zakup usług pozostałych”. Z opisu tego paragrafu wynika, że obejmuje on „wydatki funduszu operacyjnego, którego przeznaczenie jest niejawne, oraz wydatki na zakup usług (z wyjątkiem: usług świadczonych przez osoby fizyczne, objętych paragrafami: 401 do 403, 405, 406, 408 do 410 i 417, oraz usług wymienionych w paragrafach: 426 do 429, 432 do 440, 461 do 463 i 470), a w szczególności – usługi transportowe związane z przewozem rzeczy; opłaty za usługi pocztowe i telegraficzne, usługi w zakresie utrzymania dróg, usługi reklamowe, usługi dotyczące ogłoszeń, obwieszczeń, rozprowadzania czy inne”. W każdym razie warto zauważyć, że ww. paragraf 430 będzie miał zastosowanie o tyle, o ile nie będą stosowane wymienione wyżej inne szczególne podziałki, a taką jest par. 439 „Zakup usług obejmujących wykonanie ekspertyz, analiz i opinii”. Zgodnie z opisem obejmuje on wydatki na usługi świadczone na rzecz jednostki przez przedsiębiorcę, o którym mowa w art. 4 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, z wyłączeniem ekspertyz, analiz, opinii i innych materiałów sporządzanych i opłacanych w ramach realizowanych przez jednostkę remontów i inwestycji.

W kontekście zadanego pytania pomocne jest stanowisko zawarte w wystąpieniu pokontrolnym Regionalnej Izby Obrachunkowej w Rzeszowie z 7 czerwca 2023 r. (znak WK.610.16/4/2023). Izba kontrolowała budżet jednej z gmin, która w latach 2021–2022 postanowiła zakwalifikować wydatki budżetowe dotyczące pobrania i badania odpadu, tj. popiołu i wełny mineralnej, do paragrafu 430 „Zakup usług pozostałych” zamiast do paragrafu 439 „Zakup usług obejmujących wykonanie ekspertyz, analiz i opinii”. Zdaniem izby takie działanie było niezgodne z prawem w ramach wniosku pokontrolnego nakazano jednostce, aby ww. wydatki budżetowe klasyfikować do paragrafu 439 „Zakup usług obejmujących wykonanie ekspertyz, analiz i opinii” zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu ministra finansów z 2 marca 2010 r.

Podsumowanie: Wydatki dotyczące badania popiołu pobranego z pieców grzewczych trzeba ujmować w paragrafie 439, bowiem w nim ujmuje się usługi związane z weryfikacją pobranych próbek. ©℗

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych gmina w ramach realizacji zadania własnego, jakim jest ochrona przeciwpożarowa, m.in. zapewnia – stosownie do posiadanych sił i środków – ochotniczym strażom pożarnym:

1) obiekty, tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony indywidualnej, umundurowanie, w tym umundurowanie wyjściowe, i środki łączności oraz ich utrzymanie;

1a) finansowanie szkoleń innych niż wskazane w art. 11 ust. 1 oraz szkoleń z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy;

2) ubezpieczenie strażaków ratowników OSP i kandydatów na strażaków ratowników OSP oraz członków i opiekunów młodzieżowych drużyn pożarniczych i dziecięcych drużyn pożarniczych, w tym ubezpieczenie grupowe, od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, podczas wykonywania powierzonych zadań.

Zgodnie zaś z art. 32 ust. 1 ww. ustaw koszty funkcjonowania ochotniczych straży pożarnych są pokrywane w szczególności z:

1) budżetów jednostek samorządu terytorialnego;

2) środków z budżetu państwa przekazywanych komendantowi głównemu Państwowej Straży Pożarnej;

3) wpływów instytucji ubezpieczeniowych, o których mowa w art. 38 i art. 39 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej;

4) środków pochodzących od osób fizycznych i osób prawnych przekazywanych w szczególności w formie dobrowolnych składek lub darowizn;

5) środków pochodzących ze zbiórek publicznych;

6) środków własnych.

W ust. 5 postanowiono zaś, że JST mogą przekazywać ochotniczym strażom pożarnym dodatkowe środki pieniężne również w formie dotacji. Może ona być przeznaczona w szczególności na zakup pojazdów i sprzętu specjalistycznego.

Oczywiście tego rodzaju wydatki muszą mieć odpowiednie umocowanie w przepisach dotyczących klasyfikacji budżetowej, czyli gmina, decydując się na nie, musi uwzględnić wymogi rozporządzenia ministra finansów z 2 marca 2010 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych. W ramach tego aktu prawnego przewidziano m.in. podziałkę klasyfikacyjną, czyli paragraf 606 „Wydatki na zakupy inwestycyjne jednostek budżetowych”. Z jego opisu wynika, że jest on dedykowany do szeroko pojętych wydatków majątkowych.

W kontekście podanej problematyki szczególnie użyteczne będzie stanowisko zawarte w wystąpieniu pokontrolnym Regionalnej Izby Obrachunkowej w Kielcach z 19 lipca 2024 r. (znak WK.60.4.2024). W podanym dokumencie RIO stwierdziła, że: „wydatek z tytułu dotacji celowej przekazanej z budżetu Gminy na rzecz OSP w (….) na dofinansowanie zakupu średniego samochodu ratowniczo gaśniczego w kwocie 692.670,00 zł ujęto do par.6060 „Wydatki na zakupy inwestycyjne jednostek budżetowych”, zamiast par. 6230 „Dotacja celowa z budżetu na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji i zakupów inwestycyjnych jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych”. RIO podważyła więc stosowanie paragrafu 606 do ujęcia wydatku w celu udzielenia dotacji dla jednostki ochotniczej straży pożarnej, a jednocześnie nakazała stosowanie paragrafu 623, który jest oznaczony jako „Dotacja celowa z budżetu na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji i zakupów inwestycyjnych jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych”.

Podsumowanie: Wydatek na dotację celową dla jednostki straży pożarnej należy ująć w paragrafie 606, który jest dla podmiotów spoza sektora finansów publicznych. Do takiego kręgu bowiem należy m.in. straż pożarna. ©℗

Podany stan faktyczny należy identyfikować przez pryzmat zadania własnego powiatu, który ma związek z mieniem samorządowym powiatowym. W tym miejscu wypada przypomnieć, że zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 6 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie transportu zbiorowego i dróg publicznych. Ze stanu faktycznego wynika, że powiat uzyskał od gminy środki tytułem pomocy finansowej na budowę zatoki autobusowej, co wymaga ujęcia w budżecie zarówno po stronie dochodowej jak i wydatkowej. Trzeba przy tym oczywiście uwzględnić rozporządzenie ministra finansów z 2 marca 2010 r.

I tak, jeśli chodzi o sferę dochodową, to istnieją podstawy do zastosowania działu 600 oznaczonego: „Transport i łączność”, rozdziału 60014 oznaczonego: „Drogi publiczne powiatowe” oraz paragrafu 630 oznaczonego: „Dotacja celowa otrzymana z tytułu pomocy finansowej udzielanej między jednostkami samorządu terytorialnego na dofinansowanie własnych zadań inwestycyjnych i zakupów inwestycyjnych”.

Natomiast co do sfery wydatkowej to podziałki klasyfikacyjne będą odmienne rodzajowo. Wskazówkę w tym zakresie stanowi uchwała Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Poznaniu z 24 lipca 2024 r. (nr 15/864/2024). W podanym rozstrzygnięciu nadzorczym KRIO m.in. stwierdziło, że: „stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 513, z późn. zm.) od 1 stycznia 2022 r. wydatki związane z funkcjonowaniem zarządzanych przez jednostkę samorządu terytorialnego przystanków komunikacyjnych, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. z 2023 r. poz. 2778, z późn. zm.), należy klasyfikować w rozdziale 60020 – »Funkcjonowanie przystanków komunikacyjnych«.” Dodatkowo KRIO nie podważył ujęcia wydatku na podany cel w paragrafie 605. Sugerowany zaś przez RIO rozdział 60020 posiada oznaczenie: „Funkcjonowanie przystanków komunikacyjnych”. Z jego opisu wynika, że ten obejmuje dochody i wydatki z tytułu funkcjonowania zarządzanych przez jednostkę samorządu terytorialnego przystanków komunikacyjnych, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 13 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym.

Podsumowanie: Po stronie dochodowej w budżecie powiatu środki otrzymane od gminy trzeba ująć w dziale 600, rozdziale 60016 i paragrafie 630. Natomiast po stronie wydatkowej należy zastosować dział 600, rozdział 60020 oraz paragraf 605. ©℗

Z kontekstu podanego zapytania należy wnioskować, że zapewne chodzi o wykonanie prac w pomieszczeniach urzędowych. Co jednak istotne, należy zauważyć, że wydatki te dotyczyły jedynie zakupu materiałów potrzebnych do wykonania tych prac, a nie zakupu towarzyszącej im usługi, gdyż prace remontowe wykonywał pracownik urzędu zatrudniony na stanowisku konserwator. Powyższe ma istotne znaczenie w kontekście wyboru klasyfikacji budżetowej, co wymaga uwzględnienia przepisów rozporządzenia ministra finansów z 2 marca 2010 r. I tak, podany w zapytaniu paragraf 427 posiada zaś oznaczenie: „Zakup usług remontowych”. Z opisu tego paragrafu wynika m.in., że obejmuje on „wydatki na zakup usług remontowych (z wyjątkiem wydatków na zakup usług świadczonych przez osoby fizyczne, objętych paragrafami: 401 do 403, 405, 406, 408 do 410, 417 i 434), w szczególności usługi obce o charakterze przemysłowym, polegające głównie na przywracaniu wartości użytkowej wyrobów przemysłowych, między innymi usługi konserwacyjne i naprawcze wyrobów przemysłowych, np. maszyn, środków transportu, urządzeń, sprzętu, czy usługi budowlano-montażowe, w zakresie remontów i konserwacji pomieszczeń i budynków, a także koszty zleconego opracowania dokumentacji oraz założeń projektowych”.

W kontekście zakresu wydatków należy uznać, że regionalna izba obrachunkowa słusznie zakwestionowała stosowanie wspomnianego paragrafu 427. Nie odpowiada on bowiem istocie zaciąganego zobowiązania. Z racji charakteru wydatku adekwatnym paragrafem będzie paragraf 421 oznaczony jako: „Zakup materiałów i wyposażenia”. Z opisu tego paragrafu wynika, że ujmuje się w nim zakup materiałów i wyposażenia związanych z utrzymaniem i funkcjonowaniem jednostek, w tym także m.in.: leków i środków opatrunkowych na wyposażenie apteczek, prasy. Nie zalicza się do tego paragrafu zakupów dóbr przekazywanych osobom fizycznym w ramach deputatów i innych świadczeń w naturze dokonywanych z wydatków osobowych oraz zakupu środków żywności.

Warto tu przytoczyć ustalenia z wystąpienia pokontrolnego Regionalnej Izby Obrachunkowej w Kielcach z 9 maja 2024 r. (znak WK.60.32.2023). W dokumencie tym czytamy, że izba stwierdziła nieprawidłowość polegającą na tym, że: „wydatki w kwocie co najmniej 4.136,74 zł tytułem zakupionych przez Urząd materiałów (farba, wałek, kolanka, pędzle, wiertła, zaklasyfikowano w § 4270 »Zakup usług remontowych«, zamiast w § 4210 »Zakup materiałów i wyposażenia«.”

Podsumowanie: Wydatek na zakup rzeczy niezbędnych do przeprowadzenia remontu w postaci farby i urządzeń należy ująć w paragrafie 421, a nie w paragrafie 427. ©℗