Reforma dochodów samorządowych oznacza duże zmiany w finansach oświaty [OPINIA]

Na początku września do Sejmu trafił projekt nowelizacji ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 356). Ma ona wprowadzić największe od ponad 20 lat zmiany w strukturze dochodów samorządów.

Za mało pieniędzy

W zakresie finansowania oświaty ma być zlikwidowana część oświatowa subwencji ogólnej i dotacja przedszkolna. W zamian za to w projekcie przepisów pojawia się pojęcie potrzeb oświatowych. Wysokość związanych z tym wydatków została zaplanowana na 2025 r. na prawie 103 mld zł. Kwota ta jest zbyt niska w stosunku do prawdziwych potrzeb w zakresie kształcenia, wychowania i opieki. Wydatki oświatowe w 2025 r. przekroczą 150 mld zł. Kwota przeznaczona na potrzeby oświatowe określona w projekcie pokryje więc około dwóch trzecich realnych wydatków w oświacie. Nowy system nie różni się więc istotnie w tej kwestii od obecnych regulacji.

Do przedstawionego projektu ustawy dołączono projekt podziału potrzeb oświatowych. Jego istota w odniesieniu do samorządów jest taka sama jak w przypadku podziału subwencji. Są one dzielone na uczniów szkół i przedszkoli. W projekcie zawarto również wagi zwiększające kwoty przypadające na ucznia ze względu na niektóre jego cechy (np. orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego) oraz cechy szkół czy przedszkoli, w których uczą się ci uczniowie (np. usytuowanie na wsi, typ szkoły, rodzaj oddziału). Nie ma tam rewolucji. Zasady są bardzo podobne do tych stosowanych w przypadku subwencji. Większość wag pozostaje bez zmian. Są jednak nieoczywiste zmiany w niektórych obszarach.

Finansowy standard A (to pojęcie pozostaje w przepisach) na 2025 r. ma wynieść 9477 zł. W stosunku do 2024 r. wzrośnie o 5,4 proc. Ta różnica odpowiada w przybliżeniu wartości średniego wzrostu wydatków w szkołach i przedszkolach. Wynagrodzenia nauczycieli mają wzrosnąć o 5 proc. Inflacja planowana przez rząd to również 5 proc. Minimalne wynagrodzenie za pracę ma wzrosnąć o ponad 8 proc. Średnio, po uwzględnieniu udziału poszczególnych rodzajów wydatków w typowej jednostce oświatowej, wydatki wzrosną o 5,6 proc., co w przybliżeniu odpowiada zwyżce finansowego standardu A.

Jeszcze starsze dane

Ważną zmianą będzie ta dotycząca terminu pobierania danych do podziału potrzeb oświatowych. Do tej pory w przypadku subwencji był to 30 września roku poprzedzającego rok, na który liczona była subwencja. Począwszy od 2025 r., dane będą pobierane z 15 maja roku poprzedzającego. Będą więc jeszcze bardziej historyczne.

Z tego powodu rozporządzenie przewiduje wiele wskaźników zwiększających lub zmniejszających liczbę uczniów przyjętych w odniesieniu do odpowiednich wag, tak aby jak najlepiej oddać rzeczywistość następnego roku budżetowego (w tym dwóch różnych lat szkolnych). Przykładowo liczbę uczniów w szkołach podstawowych zwiększa się o 7,65 proc. Liczbę uczniów liceów ogólnokształcących zmniejsza się o 6,84 proc., a liczbę uczniów z autyzmem lub zespołem Aspergera w szkołach ogólnodostępnych powiększa się o 25 proc. Wskaźników tych jest dużo więcej.

Kolejną zmianą – tę można uznać za rewolucyjną – jest zróżnicowanie wysokości dodatkowego wsparcia w postaci wag dla uczniów z autyzmem, zespołem Aspergera oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Wysokość wag nie będzie zależała wyłącznie od rodzaju orzeczenia. W przypadku szkół i przedszkoli ogólnodostępnych (nie licząc oddziałów integracyjnych) ma ona zależeć od liczby godzin wsparcia realizowanych dla konkretnego ucznia wpisanej do systemu informacji oświatowej.

Jeśli liczba godzin wsparcia będzie wyższa niż 10, wartość wagi pozostaje bez zmian, tj. 9,5. Licząc według prognozowanego finansowego standardu A, będzie to ok. 90 tys. zł. Jeśli liczba godzin wsparcia wynosi więcej niż 5, ale nie więcej niż 10, to waga spada do 7,1, co oznacza ok. 67 tys. zł. W przypadku gdy liczba godzin wsparcia przekroczy 2, ale nie będzie większa niż 5, waga zmniejsza się do 3,6, czyli przekłada się na ok. 34 tys. zł. Na koniec, jeśli liczba godzin wsparcia będzie nie większa niż 2 (ale nie zerowa), to waga obniża się do 1,5, co daje 14 tys. zł.

Dzieci z autyzmem, zespołem Aspergera i z niepełnosprawnościami sprzężonymi jest najwięcej. Z danych Systemu Informacji Oświatowej wynika, że tylko 38 proc. z nich ma poziom wsparcia większy niż 10 godzin. Obniżenie poziomu finansowania dotknie więc większość przypadków. Rozporządzenie zakłada też, że jeśli nie ma żadnego wsparcia, to wagi nie będą naliczane.

Wartości wag są tak ustalone, że zawsze wystarczą na najwyższy poziom wsparcia określony w wadze. Na przykład waga o wartości 3,6 (przedział więcej niż 2 i nie więcej niż 5 godzin) pokrywa 5,5 typowej godziny nauczycielskiej. W związku z tymi zmianami wyjątkowo ważne jest odpowiednie wprowadzanie danych dla SIO w zakresie poziomów wsparcia dla uczniów. Błędy w tym zakresie mogą być bardzo kosztowne.

W przypadku uczniów z autyzmem, zespołem Aspergera i z niepełnosprawnościami sprzężonymi w oddziałach integracyjnych waga pozostaje na poziomie 9,5. Dla uczniów oddziałów specjalnych wzrasta do 10.

Nowe wagi dla przedszkolaków

W związku z likwidacją dotacji przedszkolnej do podziału potrzeb oświatowych włączono wszystkich uczniów objętych wychowaniem przedszkolnym. Od 2025 r. w odniesieniu do nich zostaną wprowadzone takie same wagi jak dla sześciolatków. Będą one jednak nieco mniejsze ze względu na wyższe pensa nauczycielskie obowiązujące w przypadku młodszych dzieci.

Waga przypisana do sześciolatka w przedszkolu pozostaje na poziomie 0,75. Dla młodszych dzieci w przedszkolu będzie ona wynosiła 0,68. Waga odnosząca się do sześciolatka w oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub innej formie wychowania przedszkolnego pozostaje na poziomie 0,66. Dla młodszych dzieci będzie wynosiła 0,60. Dodatkowo waga wiejska dla przedszkolaków młodszych ma być równa 0,14.

Kolejną istotną zmianą jest zwiększenie wagi na pomoc psychologiczno-pedagogiczną dla szkół podstawowych z poziomu 0,025 do 0,053. Do tej pory waga ta finansowała ponadwymiarową godzinę nauczycielską w przypadku każdego typowego oddziału szkoły miejskiej. Po zmianach będą to już dwie godziny.

Pojawiła się nowa waga na pomoc psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolach. Wynosić będzie 0,034. Jest to poziom odpowiadający wsparciu w wymiarze 1,5 godziny na typowy oddział w przedszkolu, jeśli kwota ta byłaby płacona według stawek za godzinę ponadwymiarową.

Rozporządzenie zawiera też kilka mniej istotnych, technicznych rozwiązań. Projekt zakłada zwiększenie wag odnoszących się do specjalistów w związku ze skutkami wzrostu minimalnych poziomów zatrudnienia od września 2024 r. Przewidziane są też niewielkie zmiany w wagach dla szkół policealnych, jako konsekwencja zaleceń Najwyższej Izby Kontroli. Wprowadzone ma być również finasowanie dla branżowych centrów umiejętności. ©℗

Reforma dochodów samorządowych oznacza duże zmiany w finansach oświaty