W regulaminie jednostki budżetowej nie można wprowadzić dodatku za godziny nadliczbowe

Czy w regulaminie wynagradzania zakładu komunalnego lub innej jednostki budżetowej gminy można ustalić dodatek za pracę w godzinach nad liczbowych, którego wysokość wynosiłaby odpowiedni odsetek wynagrodzenia (np. 50 proc. za pracę w godzinach nadliczbowych w dni robocze lub 100 proc. za pracę w dni świąteczne)?

Nie, jednostka budżetowa gminy nie może wprowadzać w regulaminie wynagradzania zapisów, które przewidują dodatek do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Nie pozwalają na to przepisy ustawy o pracownikach samorządowych (dalej: u.p.s.). Jednostka, która wprowadziłaby takie dodatki, naruszyłaby też dyscyplinę finansów publicznych.

Co jest dozwolone

Podstawowe zasady ustalania wynagrodzenia osób zatrudnionych w jednostkach budżetowych urzędu gminy, w tym m.in. zakładach komunalnych, określa m.in. w art. 39 u.p.s. W myśl ust. 1 postanowiono, że pracodawca w regulaminie wynagradzania określi, dla pracowników samorządowych, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3 u.p.s. (czyli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę):

• wymagania kwalifikacyjne pracowników samorządowych;
• szczegółowe warunki wynagradzania, w tym maksymalny poziom wynagrodzenia zasadniczego.

Zgodnie z ust. 2 pracodawca w powyższym regulaminie wynagradzania może określić:

• warunki przyznawania oraz warunki i sposób wypłacania premii i nagród innych niż nagroda jubileuszowa;
• warunki i sposób przyznawania dodatków, o których mowa w art. 36 ust. 4 i 5, oraz innych dodatków.

Przytoczony wyżej pkt 2 ust. 2 nawiązuje do art. 36 ust. 4 i 5 u.p.s., z którego wynika, że pracownikowi samorządowemu może zostać przyznany dodatek funkcyjny. Ponadto z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków służbowych lub powierzenia dodatkowych zadań może mu zostać przyznany dodatek specjalny.

Wynagrodzenie za czas pracy

W odpowiedzi na pytanie postawione na wstępie znaczenie ma także art. 42 u.p.s. Z jego ustępu 2 wynika, że „jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, w której pracownik samorządowy jest zatrudniony, na polecenie przełożonego wykonuje on pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedziele i święta”.

Regulamin pracy takiej jednostki musi określać porządek wewnętrzny i rozkład czasu pracy w sposób zapewniający obywatelom załatwianie spraw w dogodnym dla nich czasie (art. 42 ust. 1 u.p.s.). Pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje, według jego wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że wolny czas, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu (art. 42 ust. 4).

Orzecznictwo potwierdza

W orzecznictwie podkreśla się, że ww. przepisy nie pozwalają określać w regulaminie wynagradzania pracowników samorządowych dodatkowych składników w postaci dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Wyjaśnia to szczegółowo Regionalna Izba Obrachunkowa w Kielcach w wystąpieniu pokontrolnym z 17 maja 2024 r. (znak WK.60.31.2023). W trakcie kontroli w jednej z gmin izba stwierdziła nieprawidłowość polegającą na tym, że w regulaminie wynagradzania pracowników zakładu budżetowego wprowadzono zapisy przewidujące dodatek do wynagrodzenia (w wysokości 100 proc. podstawowej stawki) za pracę w godzinach nadliczbowych. Dodatek był wypłacany oprócz podstawowego wynagrodzenia za pracę. Strona samorządowa argumentowała, że takie dodatki są analogiczne do tych, które wynikają z kodeksu pracy (dalej: k.p.). Chodzi tutaj m.in. o art. 1511 k.p., który stanowi, że „za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:

1) 100 proc. wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:

• w nocy,
• w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
• w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;

2) 50 proc. wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt 1”.

Ponadto, zgodnie z par. 2 art. 1511 k.p., dodatek w wysokości określonej w par.1 pkt 1 przysługuje także „za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w par. 1”.

W ocenie RIO wprowadzenie w regulaminie jednostki samorządowej regulacji wzorowanych na przepisach kodeksu pracy narusza jednak art. 42 ust. 4 u.p.s. Zdaniem izby ten przepis stanowi bowiem lex specialis w stosunku do przepisów k.p. Ustala szczególne zasady wynagradzania m.in. dla pracowników sfery samorządu terytorialnego, a jednocześnie nie przewiduje dodatków ani 50 proc., ani 100 proc. za godziny nadliczbowe. RIO wskazała przy tym jednoznacznie: „brak jest jakichkolwiek podstaw, aby określać w regulaminie wynagradzania dodatkowe składniki w postaci dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych dla pracownika samorządowego”. RIO podkreśliła też, że pracodawca samorządowy nie ma prawa do wprowadzania takiego dodatku, który by kształtował w sposób bardziej korzystny świadczenia już uregulowane w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, tj. w ww. art. 42 ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych. Dlatego w ramach wniosku pokontrolnego RIO nakazała, aby dokonać zmiany regulaminu wynagradzania i usunąć z niego zapisy dotyczące dodatku do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.

Naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Podsumowując, przepisy ustawy o pracownikach samorządowych dotyczące wynagrodzenia pracowników samorządowych nie pozwalają stosować dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych. Przewidują jedynie wybór pomiędzy wynagrodzeniem albo czasem wolnym w tym samym wymiarze. Zatem wprowadzanie takich zapisów w regulaminie jest niedozwolone. Trzeba mieć też na uwadze, że dokonywanie wydatków w ramach planu finansowego na tego typu dodatki byłoby również sprzeczne z podstawowymi regułami wydatkowymi z ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.). Chodzi tu przede wszystkim o art. 44 ust. 2 u.f.p., z którego wynika, że jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. ©℗