Wójt ustąpi, ale jego zastępca nie straci mandatu. Ciągłość władzy będzie zachowana

28 maja wejdą w życie przepisy, które mają zapobiegać takim sytuacjom, gdy na skutek nagłych lub niespodziewanych wydarzeń gmina pozostawała przez pewien czas bez organu zarządzającego. Jeśli włodarz zdobędzie np. mandat posła albo senatora, jego obowiązki, do czasu kolejnych wyborów, przejmie zastępca.

Mowa o ustawie z 26 kwietnia 2024 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw, którą 13 maja 2024 r. opublikowano w Dzienniku Ustaw (poz. 721; dalej: nowelizacja). Wprowadzi ona zmiany, których celem jest m.in.:

• zapewnienie prawidłowego i niezakłóconego funkcjonowania samorządu gminnego w przypadku wyboru wójta, burmistrza, prezydenta miasta na posła na Sejm albo senatora,
• doprecyzowanie kompetencji prezesa Rady Ministrów w zakresie powoływania i odwoływania osoby pełniącej funkcję wójta (lub odpowiednio burmistrza albo prezydenta miasta).

odwołanie zastępcy tylko w określonych przepisami sytuacjach

Nowelizacja jest odpowiedzią na problemy występujące w praktyce, gdy np. z uwagi na nagle pojawiające się okoliczności dochodzi do wygaśnięcia mandatu wójta oraz do zmiany osoby piastującej ten urząd. W takiej sytuacji zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 28e ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 609; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 721; dalej: u.s.g.) wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji było równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy lub zastępców. Natomiast według art. 28f ust. 1 u.s.g. w obecnym brzmieniu w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełniła osoba wyznaczona przez prezesa Rady Ministrów.

W praktyce, z uwagi na różne okoliczności zdarzały się opóźnienia w wyznaczeniu przez prezesa Rady Ministrów osoby mającej pełnić obowiązki wójta, a to z kolei prowadziło do paraliżu w funkcjonowaniu gminy. Dlatego oba przepisy u.s.g odpowiednio zmieniono.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 28e u.s.g. wygaśnięcie mandatu wójta (burmistrza, prezydenta) przed upływem kadencji skutkować będzie odwołaniem jego zastępcy (zastępców) tylko wtedy, gdy przyczyną wygaśnięcia mandatu są przesłanki określone w art. 492 par. 1 pkt 8 lub 9 ustawy z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2408; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 721; dalej: k.w.), czyli wówczas gdy:

• wójt został odwołany w drodze referendum albo
• wójta odwołał prezes Rady Ministrów ze względu na powtarzające się naruszanie Konstytucji i ustaw.

W konsekwencji oznacza to, że pozostałe przyczyny wygaśnięcia mandatu wójta określone w art. 492 par. 1 k.w. takiego skutku nie wywołają.

Objęcie urzędu

Ale to nie wszystko. Dopełnieniem regulacji jest zmieniony art. 28f u.s.g., który stanowi, że w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełnił będzie jego zastępca, a w gminie, w której powołano więcej niż jednego zastępcę – pierwszy zastępca wójta. I dopiero w przypadku, gdy w gminie nie powołano zastępcy wójta albo został on odwołany, funkcję wójta pełniła będzie osoba wyznaczona przez prezesa Rady Ministrów.

Inaczej mówiąc, powyższe zmiany spowodują płynne, niejako automatyczne przejęcie funkcji wójta przez jego zastępcę w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta (lub odpowiednio burmistrza albo prezydenta) przed upływem kadencji.

Nowy obowiązek przewodniczącego

Ustawa w powyższej sytuacji przejęcia obowiązków przez zastępcę nakłada obowiązek informacyjny na przewodniczącego rady gminy. Będzie on musiał w ciągu 7 dni od dnia wygaśnięcia mandatu wójta poinformować pisemnie wojewodę o:

• objęciu funkcji wójta przez zastępcę albo pierwszego zastępcę, albo
• konieczności wyznaczenia przez prezesa Rady Ministrów osoby pełniącej funkcję wójta (art. 28f ust. 2 u.s.g.).

Wprowadzone regulacje należy ocenić pozytywnie, wyeliminują bowiem sytuacje, w których nie ma osoby wykonującej kompetencje wójta w okresie przejściowym.

formalne odwołanie osoby pełniącej obowiązki

Ustawodawca uregulował też sytuację gdy:

• zastępca wójta, który pełni obowiązki wójta, zrzeknie się tego mandatu lub
• wystąpi jedna z przyczyn skutkujących wygaśnięciem mandatu, o których mowa w art. 492 par. 1 pkt 2, 4–7 i 10 k.w. w czasie pełnienia funkcji wójta albo wykonywania zadań i kompetencji wójta przez zastępcę wójta (np. zostanie wybrany prezydentem RP, posłem, senatorem lub europarlamentarzystą, a także gdy umrze, straci prawo wybieralności albo zostanie uznany za niezdolnego do pracy lub samodzielnej egzystencji).

W powyższych sytuacjach w myśl art. 28i ust. 1 u.s.g. jest to równoznaczne z odwołaniem ze stanowiska zastępcy. Wówczas wojewoda stwierdza odwołanie ze stanowiska zastępcy wójta w drodze zarządzenia (nowo dodany art. 28i ust. 2 u.s.g.).

Przepisy przewidują jego sądową weryfikację. W tej kwestii służy skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie 7 dni. WSA ma na rozpoznanie sprawy 14 dni. Tyle też wynosi okres na wniesienie skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który ma 30 dni na rozstrzygnięcie sprawy (art. 28i ust. 3 i 4 u.s.g.).

porządki w terminach ślubowań

Doprecyzowano również przepisy dotyczące składania ślubowania przez wójta. Pozostawiono zasadę, że wójt składa ślubowanie podczas pierwszej sesji nowo wybranej rady. Natomiast w przypadku wyboru wójta:

1) w ponownym głosowaniu – ślubowanie odbywa się podczas pierwszej sesji nowo wybranej rady zwołanej po dniu ogłoszenia obwieszczenia komisarza wyborczego o wynikach wyborów wójta w wojewódzkim dzienniku urzędowym,

2) w wyborach przedterminowych albo ponownych – ślubowanie odbywa się podczas pierwszej sesji rady przypadającej po dniu ogłoszenia obwieszczenia komisarza wyborczego o wynikach wyborów wójta w wojewódzkim dzienniku urzędowym

– jednak nie później niż w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia wyników tych wyborów.

Dopiero w sytuacji, gdyby sesja zwołana w trybie określonym powyżej nie odbyła się albo upłynął powyżej wskazany 14-dniowy termin, wójt będzie składał ślubowanie przed właściwym terytorialnie komisarzem wyborczym. Złożenie ślubowania wójt potwierdzi podpisem pod treścią ślubowania, a akt ślubowania komisarz wyborczy prześle niezwłocznie przewodniczącemu rady. Ponadto w takich sytuacjach komisarz wyborczy podaje do publicznej wiadomości mieszkańców gminy informację o dacie złożenia ślubowania – w formie komunikatu w Biuletynie Informacji Publicznej, publikowanego w terminie 14 dni od dnia złożenia ślubowania.

zmiany w ustawie o pracownikach samorządowych

Nowelizacja doprecyzowuje również kwestie związane z nawiązaniem stosunku pracy z osobami wyznaczonymi przez prezesa Rady Ministrów do pełnienia funkcji albo przejęcia zadań i kompetencji organów JST oraz z komisarzami rządowymi powołanymi w związku z ustanowieniem zarządu komisarycznego w JST. W tym celu wprowadzono zmiany w ustawie z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 530; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 721; dalej: u.p.s.).

Jednoznacznie uregulowano, że osoby wyznaczone przez prezesa Rady Ministrów do pełnienia funkcji albo przejęcia zadań i kompetencji organów JST oraz komisarze rządowi powołani w związku z ustanowieniem zarządu komisarycznego w JST są zatrudniani w urzędzie JST na podstawie powołania na czas pełnienia funkcji albo wykonywania zadań i kompetencji (nowo dodany od 28 maja br. ust. 3 w art. 4 u.p.s.). W odniesieniu do ww. osób stosuje się odpowiednio przepisy o pracownikach samorządowych dotyczące wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty albo marszałka województwa, z tym że wynagrodzenie tych osób ustala prezes Rady Ministrów (nowo dodany ust. 4 w art. 4 u.p.s.).

Wprowadzone przepisy dopełniają zatem regulacje zawarte w art. 97 ust. 1 u.s.g. dotyczące ustanowienia zarządu komisarycznego, zgodnie z którym to przepisem w razie nierokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy, Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, może zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny na okres do 2 lat, nie dłużej jednak niż do wyboru rady oraz wójta na kolejną kadencję.

Podstawową przesłankę podjęcia rozstrzygnięcia nadzorczego o zawieszeniu organów gminy i ustanowieniu zarządu komisarycznego stanowi brak skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych, który jest konsekwencją naruszania prawa i płynących z niego obowiązków przez organy gminy (wyrok WSA w Warszawie z 10 października 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 1329/12).

Zmiana ma charakter porządkujący i rozstrzyga mogące się dotychczas pojawiać wątpliwości co do kompetencji prezesa RM. Dodane przepisy rozstrzygają wprost o dodatkowych kompetencjach prezesa RM w obszarze zarządzania funkcjonowaniem danej JST, ale regulują także sytuację prawną osób zaangażowanych w sprawowanie ustanowionego zarządu komisarycznego, nie pozostawiając wątpliwości, że wynagrodzenie ustala prezes Rady Ministrów oraz że zatrudnienie następuje w urzędzie gminy na podstawie powołania.

W art. 4 omawianej nowelizacji znalazły się także regulacje przejściowe dotyczące osoby wyznaczonej przez prezesa RM do pełnienia funkcji wójta. Stanowią one, że osoba taka, wyznaczona przed dniem wejścia w życie ustawy, tj. przed 28 maja 2024 r., pełni tę funkcję do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta. Zastosowanie znajdują już jednakże przepisy nowego art. 4 ust. 3–4 u.p.s.

zmiany w kodeksie wyborczym

Nowelizacja wprowadza też niżej wymienione zmiany w kodeksie wyborczym.

► Skrócono termin, w jakim komisarz wyborczy stwierdza wygaśnięcie mandatu radnego wskutek: śmierci radnego, pisemnego zrzeczenia się mandatu, objęcia urzędu prezydenta RP, wyboru na wójta, posła na Sejm, senatora albo posła do Parlamentu Europejskiego. Komisarz wyborczy jedynie potwierdza fakt wygaśnięcia mandatu, ale w świetle nowego uregulowania czyni to niezwłocznie (zmieniony art. 383 k.w.). Do tej pory miał na to 14 dni.

► Doprecyzowano, w którym momencie dochodzi do wygaśnięcia mandatu radnego wybranego do pełnienia funkcji posła lub senatora (czyli funkcji, o których mowa w art. 383 par. 2b k.w.). Następuje to z chwilą ogłoszenia przez Państwową Komisję Wyborczą wyników wyborów do Sejmu, Senatu, Parlamentu Europejskiego albo wydania postanowienia przez marszałka Sejmu o obsadzeniu mandatu posła lub posła do PE.

► Skrócono czas, jaki komisarz wyborczy ma na wydanie postanowienia o stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu wójta z powodu: pisemnego zrzeczenia się mandatu, objęcia urzędu prezydenta RP, naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, określonych w odrębnych przepisach, wyboru na posła na Sejm, senatora albo posła do Parlamentu Europejskiego, orzeczenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na okres co najmniej do końca kadencji oraz śmierci. Zmieniony art. 492 k.w. nakazuje, by komisarz wyborczy wydał postanowienie bezzwłocznie (podczas gdy obecnie termin ten wynosi 14 dni).

► Precyzyjnie wskazano, w jakiej dacie dochodzi do wygaśnięcia mandatu wójta (z dniem wystąpienia przyczyny) – zastosowano regulację tożsamą z rozwiązaniem dotyczącym mandatu radnego (art. 492 par. 2b k.w.). Zgodnie z dotychczas wypracowaną praktyką komisarze wyborczy w wydawanych postanowieniach wygaszali mandaty wójtów z dniem przeprowadzenia głosowania. Dotychczasowe regulacje prawne wprowadzały fikcję prawną, która de facto wójtowi wybranemu w wyborach parlamentarnych na posła odbierała kompetencje już następnego dnia po wyborach, kiedy to wójt uzyskał – choćby jeszcze nieoficjalną – informację o wyborze. ©℗