Praca w komisji wyborczej. Jakie zadania ma przewodniczący? Kiedy włodarz wkracza do gry?

Ostatnie dni przed wyborami samorządowymi niosą ogrom zadań dla przewodniczących obwodowych komisji wyborczych i dla włodarzy. Chodzi tu m.in. o przygotowanie lokali do dnia wyborów i organizację pracy samej komisji, aby głosowanie przebiegało zgodnie z prawem, a jednocześnie sprawnie i bez zakłóceń.

Tymczasem od ostatnich wyborów samorządowych mieliśmy liczne modyfikacje przepisów kodeksu wyborczego. Między innymi nowelizacja z 2023 r. zlikwidowała podział obwodowej komisji wyborczej na dwie odrębne, tj. do spraw głosowania i do spraw liczenia głosów. Tak jak przed 2018 r., jest to obecnie jedna komisja, która po przeprowadzeniu głosowania ustali jego wyniki. A zatem znów pierwsze skrzypce podczas wyborów będzie grać przewodniczący tej komisji. Do niego należy obowiązek przeglądu przygotowanych przez gminę lokali i sprawdzenie, czy spełniają one niezbędne wymogi. Z kolei podczas głosowania przewodniczący odpowiada za utrzymanie porządku i spokoju, czuwa nad zachowaniem zasady tajności, przestrzeganiem zakazu prowadzenia w lokalu wyborczym agitacji i właściwego toku czynności. Przewodniczący komisji może żądać od komendanta właściwego miejscowo komisariatu policji zapewnienia koniecznej pomocy. Na pewno, aby w dniu głosowania wszystko przebiegło bez zakłóceń, potrzebna jest sprawna współpraca między obwodową komisją wyborczą, gminną komisją i organami porządkowymi. Opisujemy zatem najważniejsze obowiązki przewodniczącego komisji i włodarza, a także odpowiadamy na wybrane pytania, przytaczając wskazówki z orzecznictwa i Państwowej Komisji Wyborczej zawartych w jej uchwałach i wyjaśnieniach.

USTALENIA Z KOMENDANTEM POLICJI

Nie później niż na siedem dni przed terminem wyborów włodarz (wójt, burmistrz lub prezydent miasta) powinien skontaktować się z komendantem powiatowym (miejskim, rejonowym), który w ramach pomocy w zabezpieczeniu wyborów jest zobowiązany poinstruować urzędników samorządowych co do ochrony lokali wyborczych podczas przerwy w głosowaniu spowodowanej nadzwyczajnymi wydarzeniami. W szczególności komendant policji powinien zapoznać samorządowca z występującymi zagrożeniami, mogącymi mieć wpływ na zabezpieczenie lokali w czasie przerwy w głosowaniu spowodowanej nadzwyczajnymi wydarzeniami. Włodarz i komendant policji powinni również uzgodnić procedurę zwracania się do policji o pomoc przez osoby odpowiedzialne za ochronę zamkniętego lokalu wyborczego w czasie przerwy w głosowaniu spowodowanej wspomnianymi okolicznościami.

Ustalenia te mają na celu odpowiednie przygotowanie na ewentualne utrudnienia, mogące wystąpić w dniu wyborów i w razie potrzeby szybkie ich wyeliminowanie, aby możliwe było sprawne dokończenie głosowania. W ekstremalnych sytuacjach ustalone działania mają gwarantować właściwe zabezpieczenie kart do głosowania, urny wyborczej i materiałów komisji obwodowej znajdujących się w lokalu, by wyeliminować zarzuty nieuczciwego przeprowadzenia wyborów.

posiedzenie komisji przed godziną zero

Nie później niż w przeddzień głosowania przewodniczący komisji obwodowej musi zwołać jej posiedzenie poświęcone organizacji jej pracy przed i w dniu głosowania. W czasie tego posiedzenia komisja ustala w szczególności godziny rozpoczęcia swojej pracy w dniu głosowania i podaje ją do publicznej wiadomości – przede wszystkim przez jej wywieszenie w budynku, w którym mieści się lokal wyborczy, i w urzędzie gminy (w sposób umożliwiający zapoznanie się z tą informacją także, gdy budynki te są zamknięte). Informacja ta jest przeznaczona dla mężów zaufania, obserwatorów społecznych i obserwatorów międzynarodowych w celu umożliwienia im obecności przy wszystkich czynnościach komisji poprzedzających otwarcie lokalu. Komisja współdziała w tym zakresie z wójtem i urzędnikiem wyborczym.

• Jakie czynności powinna podjąć obwodowa komisja wyborcza w dniu poprzedzającym wybory?

W przeddzień wyborów zadania komisji sprowadzają się głównie do wielu czynności sprawdzających. Przede wszystkim musi ona odebrać i dokładnie sprawdzić liczbę otrzymanych kart do głosowania. Weryfikuje to poprzez ich przeliczenie, odrębnie w wyborach do poszczególnych rad oraz w wyborach włodarza. Trzeba przy tym mieć na uwadze, że:

• w gminach, z wyjątkiem miast na prawach powiatu, komisje wyborcze otrzymują cztery rodzaje kart: do głosowania w wyborach do rady gminy, w wyborach do rady powiatu, w wyborach do sejmiku województwa i w wyborach wójta. Jeśli obwód głosowania obejmuje więcej niż jeden okręg wyborczy do rady gminy, wówczas dla każdego okręgu są odrębne karty do głosowania;
• w miastach na prawach powiatu (z wyjątkiem m.st. Warszawy) komisje obwodowe otrzymują trzy rodzaje kart do głosowania: w wyborach do rady miasta, w wyborach do sejmiku województwa i w wyborach prezydenta miasta;
• w m.st. Warszawie komisje obwodowe otrzymują cztery rodzaje kart do głosowania: w wyborach do rady dzielnicy, w wyborach do Rady m.st. Warszawy, w wyborach do Sejmiku Województwa Mazowieckiego i w wyborach prezydenta m.st. Warszawy.

Komisja sprawdza też, czy karty do głosowania:

• w wyborach do rad:

− dotyczą właściwego okręgu wyborczego,

− nie zawierają błędów i usterek drukarskich,

− są kompletne, tj. czy zawierają wszystkie listy kandydatów na radnych zarejestrowane w okręgu i dane wszystkich kandydatów na tych listach (sprawdzenia dokonuje się na podstawie obwieszczenia właściwej terytorialnej komisji wyborczej),

• w wyborach wójta:

− dotyczą właściwej gminy,

− nie zawierają błędów i usterek drukarskich,

− są kompletne, tj. czy zawierają dane wszystkich kandydatów na wójta zarejestrowanych w danej gminie (sprawdzenia dokonuje się na podstawie obwieszczenia gminnej komisji wyborczej).

W przeddzień wyborów komisja sprawdza również, czy przygotowane zostały potrzebne materiały biurowe, tj. m.in. poduszka do stempli, przybory do pisania, papier, sznurek, taśma klejąca, plomby (np. jednorazowe plomby – nalepki foliowe), worki, pudełka itp. To nie wszystkie obowiązki sprawdzające, które muszą przeprowadzić członkowie na dzień przed głosowaniem. Katalog tych czynności jest bardzo bogaty. Ponadto komisja sprawdza, czy przekazano:

• właściwą liczbę (po pięć egzemplarzy) formularzy protokołów głosowania w wyborach do poszczególnych rad i w wyborach wójta;
• właściwą pieczęć komisji, tj. właściwą dla wyborów z napisem określającym nazwę i siedzibę komisji oraz jej numer);
• właściwy spis wyborców oraz dodatkowe formularze spisu (część A i część B), na których komisja dopisuje wyborców w dniu głosowania;
• listę wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa do głosowania;
• osłony na spis wyborców zapewniające ochronę danych osobowych osób ujętych w spisie;
• nakładki na karty do głosowania sporządzone w alfabecie Braille’a dla wyborów do poszczególnych rad oraz dla wyborów wójta;
• formularz ewidencji czasu przebywania mężów zaufania w lokalu wyborczym;
• formularze zaświadczeń dla:

– wyborców – potwierdzających wzięcie udziału w głosowaniu,

– członków komisji – usprawiedliwiających nieobecność w pracy,

– mężów zaufania: niezbędnych do wypłaty diety, potwierdzających, że obserwowali oni głosowanie przez co najmniej pięć godzin i obserwowali cały przebieg ustalania wyników głosowania do momentu podpisania protokołu głosowania, usprawiedliwiających nieobecność w pracy wykonywaniem zadań męża zaufania.

Komisja ustala także, w uzgodnieniu z włodarzem i urzędnikiem wyborczym, sposób i miejsce przechowywania do dnia głosowania odebranych materiałów. Miejsce to musi być należycie zabezpieczone.

• Jak należy rozumieć wymaganie dotyczące wykonywania czynności sprawdzających w możliwie pełnym składzie?

Jak wskazała Państwowa Komisja Wyborcza w wyjaśnieniach czynności sprawdzające powinny być dokonywane w obecności co najmniej 1/2 pełnego składu komisji (w tym przewodniczący komisji lub jego zastępca). Jeżeli wskutek obliczeń okaże się, że 1/2 liczby pełnego składu komisji jest liczbą ułamkową, wówczas należy dokonać zaokrąglenia w górę. I przykładowo: komisja powołana w liczbie:

• 5/6 osób – wszystkie czynności do czasu zakończenia głosowania musi wykonywać w składzie nie mniejszym niż trzy osoby;
• 7 osób – musi wykonywać w składzie nie mniejszym niż cztery osoby (patrz: Wytyczne dla obwodowych komisji wyborczych dotyczących zadań i trybu przygotowania oraz przeprowadzenia głosowania w wyborach do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw i rad dzielnic m.st. Warszawy oraz wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast zarządzonych na dzień 7 kwietnia 2024 r., stanowiące załącznik do uchwały nr 102/2024 PKW z 4 marca 2024 r., dalej uchwała nr 102/2024).

Wymóg stałego przebywania

Wskazać należy, że nie tylko czynności sprawdzające komisja musi wykonywać w możliwie pełnym składzie. Zgodnie z art. 42 par. 3 ustawy z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2023 r. poz. 2408; dalej: k.w.) od chwili rozpoczęcia głosowania do czasu jego zakończenia komisja wykonuje swoje zadania w składzie zapewniającym wyborcom udział w głosowaniu bez zakłóceń przy wydawaniu kart do głosowania, lecz nie mniejszym niż co najmniej 1/2 pełnego składu, w tym z udziałem przewodniczącego komisji bądź jego zastępcy. Wymaganie to oznacza stałe przebywanie tych osób w pomieszczeniu, w którym znajduje się urna.

Opuszczanie lokalu wyborczego np. przez zastępcę przewodniczącego obwodowej komisji wyborczej pod nieobecność jej przewodniczącego stanowi naruszenie art. 42 par. 3 k.w. (postanowienie SN z 26 listopada 2015 r., sygn. akt III SW 150/15, por. też postanowienie SN z 17 czerwca 2014 r., sygn. akt III SW 6/14).

tuż przed otwarciem lokalu

W dniu głosowania komisja zbiera się w lokalu wyborczym na tyle wcześnie, aby wykonać wszystkie czynności związane z przygotowaniem głosowania, lecz nie później niż o godz. 6.00. Przed rozpoczęciem głosowania komisja dokonuje czynności przygotowawczych:

• sprawdza dostarczone jej dokumenty oraz swoją pieczęć;
• ponownie przelicza karty do głosowania (odrębnie w wyborach do poszczególnych rad i w wyborach wójta). Ustalone liczby komisja wpisuje w punkcie 1 protokołów głosowania. Tylko staranne wykonanie tej czynności umożliwi prawidłowe rozliczenie kart do głosowania po jego zakończeniu;
• rozkłada spis wyborców wraz z osłoną oraz karty do głosowania w sposób ułatwiający prowadzenie głosowania;
• sprawdza, czy w lokalu wyborczym w widocznym miejscu wywieszone są urzędowe obwieszczenia i informacje, sprawdza również, czy dodatkowo są one umieszczone na wysokości umożliwiającej ich odczytanie z wózka inwalidzkiego; komisja podejmuje niezwłocznie działania w celu usunięcia ewentualnych nieprawidłowości.

Ostemplowanie kart

Istotną czynnością jest ostemplowanie kart do głosowania pieczęcią komisji. PKW w uchwale 102/2024 zaleca ostemplowanie wszystkich kart do głosowania w wyborach przed otwarciem lokalu, tj. przed godziną 7. Jak argumentuje PKW, ma to na celu uniknięcie wydania wyborcy karty nieważnej. Przed rozpoczęciem wykonywania tej czynności komisja jest zobowiązana do ponownego sprawdzenia, czy otrzymana pieczęć jest właściwa.

Po ostemplowaniu wszystkich kart pieczęcią komisji należy je wraz z pieczęcią komisji odpowiednio zabezpieczyć.

• Jak należy postąpić, jeśli komisja nie zdąży ostemplować wszystkich kart przed godz. 7?

W tej kwestii wypowiedział się SN w postanowieniu rozstrzygającym jeden z protestów wyborczych złożonych w poprzednich wyborach do Parlamentu Europejskiego. Jak wyjaśnił SN w postanowieniu z 10 lipca 2019 r. (sygn. akt I NSW 32/19) w razie, gdy tej czynności komisja nie zdąży zrealizować przed rozpoczęciem głosowania, to należy kontynuować stemplowanie kart bezpośrednio po godz. 7.00, pamiętając, że przybyłym w tym czasie wyborcom należy wydawać ostemplowane egzemplarze kart. Oczywiście po zakończeniu stemplowania wszystkich kart należy je wraz z pieczęcią komisji odpowiednio zabezpieczyć, a przed rozpoczęciem wykonywania tych czynności komisja jest zobowiązana do ponownego sprawdzenia, czy otrzymana pieczęć jest właściwa. SN przypomniał, że zgodnie z art. 42 par. 3 k.w. w ostemplowywaniu kart do głosowania – podobnie jak w toku innych czynności w dniu wyborów – powinien uczestniczyć możliwie pełny skład komisji, nie mniejszy jednak niż 2/3 jej pełnego składu, w tym przewodniczący komisji lub jego zastępca.

• Jakie zadania ma strażnik urny?

Strażnik urny to członek komisji, który został wyznaczony przez przewodniczącego komisji. PKW w uchwale nr 102/2024 wyjaśnia, że jest to osoba, która przebywa w bezpośredniej bliskości urny wyborczej, zapewnia jej nienaruszalność oraz przestrzeganie przez wyborców zasad dotyczących tajności głosowania, tj. czuwa, aby wyborcy wrzucali karty do urny wyborczej w taki sposób, aby strona zadrukowana była niewidoczna.

Sprawdzenie materiałów agitacyjnych

Kolejnym ważnym obowiązkiem komisji jest sprawdzenie, czy w lokalu wyborczym oraz wewnątrz i na zewnątrz budynku, w którym mieści się lokal, nie znajdują się materiały agitacyjne (plakaty, ulotki, napisy). W razie umieszczenia takich materiałów komisja usuwa je. W przypadku gdyby nie mogła tego uczynić sama, zwraca się o pomoc do włodarza oraz informuje urzędnika wyborczego. Kontrolę w tym zakresie należy przeprowadzać również w toku głosowania.

Jeżeli na terenie sąsiadującym z terenem budynku, w którym mieści się lokal wyborczy, uprzednio, tj. przed rozpoczęciem ciszy, zostały umieszczone materiały agitacyjne komitetów wyborczych, komisja je pozostawia.

Weryfikacja osób uprawnionych

Poza członkami komisji w lokalu mogą stale być obecni także mężowie zaufania (przedstawiciele komitetów wyborczych), obserwatorzy międzynarodowi i społeczni.

► Mężowie zaufania. Przed przystąpieniem do swoich czynności przedstawiają przewodniczącemu komisji:

• dokument tożsamości;
• zaświadczenie podpisane przez pełnomocnika wyborczego lub upoważnioną przez niego osobę. Jeżeli zaświadczenie wystawiła osoba upoważniona przez pełnomocnika, mąż zaufania okazuje również kserokopię tego upoważnienia. Zaświadczenie powinno zostać sporządzone według wzoru ustalonego przez Państwową Komisję Wyborczą uchwałą nr 65/2023 Państwowej Komisji Wyborczej z 17 sierpnia 2023 r. w sprawie wzoru zaświadczenia dla męża zaufania (M.P. poz. 929).

Osoby te muszą nosić w widoczny sposób identyfikator z imieniem, nazwiskiem, funkcją oraz nazwą komitetu wyborczego, który reprezentują. Identyfikatory nie mogą zawierać elementów kampanii wyborczej.

Przewodniczący komisji informuje mężów zaufania o przysługujących im prawach i wskazuje miejsce w lokalu, z którego będą mogli obserwować przebieg czynności wykonywanych przez komisję.

► Obserwatorzy społeczni. Podobnie jak mężowie zaufania przed przystąpieniem do swoich czynności przedstawiają przewodniczącemu komisji:

• dokument tożsamości;
• zaświadczenie podpisane przez osobę działającą w imieniu organu uprawnionego do reprezentowania na zewnątrz stowarzyszenia/fundacji, sporządzone według wzoru ustalonego przez PKW uchwałą nr 66/2023 Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 17 sierpnia 2023 r. w sprawie wzoru zaświadczenia dla obserwatora społecznego (M.P. poz. 899).

► Obserwatorzy międzynarodowi. Przy wszystkich czynnościach komisji mogą być również obecni obserwatorzy międzynarodowi zaproszeni przez PKW. Dla uwierzytelnienia powinni przedstawić komisji zaświadczenie wydane przez ww. organ.

► Dziennikarze. W czasie głosowania w lokalu wyborczym mogą przebywać dziennikarze posiadający ważną legitymację dziennikarską lub inny dokument potwierdzający reprezentowanie redakcji. Muszą oni zgłosić swoją obecność przewodniczącemu komisji oraz stosować się do zarządzeń mających na celu zapewnienie powagi i tajności głosowania.

Przedstawiciele mediów nie mogą przeprowadzać wywiadów w lokalu, w którym odbywa się głosowanie. Dopuszczalne jest natomiast (po uzyskaniu zgody przewodniczącego komisji oraz osób, których wizerunek jest utrwalany) filmowanie i fotografowanie przebiegu głosowania.

Dziennikarze nie mogą przebywać w lokalu wyborczym przed rozpoczęciem głosowania oraz po jego zakończeniu.

otwarcie lokalu i przebieg głosowania

O godz. 7 komisja otwiera lokal. Głosowanie odbywa się bez przerwy od godz. 7 do godz. 21.

• Jakie czynności powinna podjąć komisja przed wydaniem karty wyborcy?

Przed wydaniem kart do głosowania komisja sprawdza tożsamość wyborcy na podstawie dowodu osobistego lub każdego innego dokumentu ze zdjęciem, pod warunkiem że ustalenie tożsamości wyborcy na jego podstawie nie budzi wątpliwości (art. 52 par. 1 k.w.). Sprawdzenia tożsamości wyborcy należy dokonać w sposób minimalizujący ryzyko ujawnienia danych osobowych wyborcy osobom trzecim.

Następnie komisja ustala, czy wyborca jest uprawniony do głosowania w tym obwodzie – poprzez sprawdzenie, czy jego nazwisko jest ujęte w spisie wyborców. Obywatele polscy umieszczeni są w części A spisu wyborców, natomiast pozostali obywatele Unii Europejskiej oraz obywatele Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w części B spisu wyborców. Ponadto trzeba też skontrolować, czy danej osobie nie dostarczono już pakietu wyborczego. W przypadku umieszczenia w spisie informacji o jego dostarczeniu – komisja odmawia wydania kart do głosowania.

• Czy dokument ze zdjęciem, który utracił ważność może być użyty dla potwierdzenia tożsamości wyborcy?

Wyborca może okazać komisji dowolny dokument ze zdjęciem (np. paszport, prawo jazdy, legitymacja studencka), w tym również dokument, który utracił ważność, pod warunkiem że ustalenie tożsamości na jego podstawie nie budzi wątpliwości.

• Czy komisja może dopisać osobę do spisu wyborców, która została pominięta na skutek pomyłki?

Tak, komisja może wyjątkowo dopisać do spisu wyborców osobę, która została w oczywisty sposób w nim pominiętą (na skutek pomyłki). Członek komisji, który otrzymał potwierdzenie z urzędu gminy, dopisując wyborcę na dodatkowym formularzu spisu, musi za każdym razem w rubryce „Uwagi”, umieścić swoją parafę. Poza tym członek komisji sporządza dodatkowo, na oddzielnej kartce, notatkę w tej sprawie, z której musi wynikać, że dopisany wyborca nie został ujęty w spisie wyborców z powodu omyłki, a także że zostało to potwierdzone w dziale ewidencji ludności danej gminy. W notatce podaje się m.in. imię i nazwisko pracownika urzędu gminy potwierdzającego omyłkę oraz godzinę tego zdarzenia. Notatkę – po podpisaniu jej przez członka komisji wraz z jej przewodniczącym lub zastępcą – dołącza się do spisu wyborców (por. postanowienie SN z 12 grudnia 2023 r., sygn. akt I NSW 355/23). Po zakończeniu głosowania dodatkowy formularz spisu wyborców powinien zostać opatrzony pieczęcią komisji oraz podpisany przez przewodniczącego komisji lub jego zastępcę.

• Czy można sprawdzić tożsamość wyborcy na podstawie aplikacji mObywatel?

Komisja może potwierdzić tożsamość wyborcy na podstawie aplikacji mObywatel. PKW wskazała w uchwale nr 102/2024 elementy, które potwierdzają, że wyświetlane na ekranie urządzenia dane są wiarygodne, bezpieczne i aktualne:

• na górze pośrodku pod napisem „mDowód” powinna znajdować się aktualna i stale zmieniająca się godzina oraz aktualna data;
• z lewej strony pod zdjęciem falująca, a nie statyczna, flaga Rzeczypospolitej Polskiej,
• hologram pod falującą flagą w postaci zmieniającego natężenie barw godła Rzeczypospolitej Polskiej.

W przypadku gdy okazany na smartfonie dokument nie budzi żadnych wątpliwości, nie ma konieczności podejmowania innych kroków weryfikujących jego autentyczność. Natomiast w przypadku stwierdzenia wątpliwości w zakresie autentyczności aplikacji członek komisji sprawdzający mObywatel powinien poprosić wyborcę o wykonanie sprawdzenia w usłudze mObywatel, w szczególności poprzez wyjście z aplikacji i ponowne zalogowanie się.

• Jak ma postąpić komisja, gdy wyborca twierdzi, że nie otrzymał pakietu wyborczego?

Jeżeli wyborca poinformuje komisję, że nie otrzymał pakietu wyborczego, wówczas przewodniczący komisji lub jego zastępca telefonicznie potwierdza w dziale ewidencji ludności urzędu gminy, czy urząd posiada informację o niedoręczeniu temu wyborcy pakietu. W przypadku potwierdzenia przez urząd niedoręczenia pakietu dwóch członków komisji, w tym przewodniczący lub jego zastępca, skreśla adnotację w spisie o wysłaniu pakietu, a w to miejsce wpisuje adnotację „pakiet niedoręczony” i opatruje ją parafami (członka i przewodniczącego komisji lub jego zastępcy). Jeżeli w rubryce „Uwagi” nie ma również informacji, że w imieniu tego wyborcy głosował pełnomocnik, to komisja wydaje wyborcy karty do głosowania (tak PKW w uchwale nr 102/2024).

wydawanie kart

Wyborcom – obywatelom polskim (wyborcy ujęci w części A spisu wyborców) wydaje się po jednej karcie do głosowania w wyborach do każdej z wybieranych rad oraz w wyborach wójta. A pozostałym obywatelom Unii Europejskiej (wyborcy ujęci w części B spisu wyborców) wydaje się wyłącznie karty do głosowania w wyborach do rady gminy oraz w wyborach wójta. W m.st. Warszawie ta grupa wyborców otrzymuje karty do głosowania w wyborach do Rady m.st. Warszawy, rady dzielnicy i prezydenta m.st. Warszawy. Przy wydawaniu kart do głosowania komisja sprawdza, czy są one ostemplowane jej pieczęcią. Ponadto musi ona zwrócić uwagę, czy wyborca potwierdził własnoręcznym podpisem – w przeznaczonej na to rubryce spisu wyborców – fakt otrzymania kart (możliwe jest składanie podpisu bez odwracania spisu).

Na wniosek wyborcy komisja jest obowiązana wyjaśnić mu sposób głosowania w wyborach do poszczególnych rad i na wójta oraz warunki ważności głosu, zgodnie z informacjami umieszczonymi na karcie do głosowania. Wyjaśnienie to nie może zawierać elementów agitacyjnych.

Ponadto komisja jest obowiązana, na prośbę wyborcy niepełnosprawnego, do przekazania mu ustnie treści obwieszczeń wyborczych w zakresie informacji o komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych kandydatach i listach kandydatów.

Czynności te wykonuje przewodniczący komisji lub zastępca przewodniczącego w obecności innego członka tego gremium.

• Jak ma postąpić komisja, gdy wyborca odebrał karty, po czym oddalił się od komisji, a następnie wrócił do niej w celu zwrócenia co najmniej jednej karty?

PKW w uchwale nr 102/20324 zaleca, by w tej sytuacji komisja bezwzględnie odmówiła przyjęcia kart (lub karty). Gdyby wyborca mimo wszystko pozostawił kartę lub karty w lokalu wyborczym, komisja nie jest uprawniona do wrzucenia jej do urny wyborczej. W takim przypadku tej oddanej do głosowania karty nie uwzględnia się w obliczeniach. Należy zapakować ją w odrębny pakiet, opieczętować go i opisać. Informację o oddaniu karty do głosowania należy odnotować w punkcie 23 właściwego protokołu głosowania.

Na co zwracać uwagę

W czasie głosowania komisja zwraca uwagę, by wyborcy głosowali osobiście i w taki sposób, aby nie została naruszona tajność głosowania, a także aby głosowanie nie zostało wykorzystane przez wyborców do prowadzenia agitacji wyborczej. Warto zatem pamiętać, że:

• niedopuszczalne jest głosowanie za członka rodziny lub za inną osobę. Zakaz ten nie dotyczy osób posiadających pełnomocnictwo do głosowania;
• osobie niepełnosprawnej, na jej prośbę, może pomagać w głosowaniu inna osoba, w tym także niepełnoletnia;
• dopuszczalne jest, aby osoba udzielająca pomocy na życzenie osoby niepełnosprawnej przebywała z nią w miejscu zapewniającym tajność głosowania. Pomoc ta może mieć tylko techniczny charakter. Nie może ona polegać na sugerowaniu wyborcy sposobu głosowania lub oddanie z niego głosu.

Uruchomienie kart z rezerwy: udział wójta

Komisja ma obowiązek na bieżąco sprawdzać w spisie liczbę podpisów wyborców, którzy potwierdzili otrzymanie karty do głosowania. W przypadku gdy liczba ta przekroczy 70 proc. liczby kart otrzymanych przez komisję, komisja musi powiadomić właściwe terytorialne komisje wyborcze (za pośrednictwem włodarza współdziałającego z urzędnikiem wyborczym) o możliwej potrzebie uruchomienia dla niej kart z rezerwy. Natomiast gdy liczba ta przekroczy 80 proc. liczby otrzymanych kart do głosowania, komisja występuje do terytorialnych komisji wyborczych (za pośrednictwem włodarza) o wydanie kart z rezerwy.

Wójt zadba o dodatkową urnę

Komisja czuwa, aby w trakcie głosowania nie doszło do przepełnienia urny wyborczej. Jeżeli stwierdzi, że jest ona pełna, to powinna zakleić oraz opieczętować daną urnę i wykorzystać drugą, o ile została dostarczona przed rozpoczęciem głosowania. Natomiast jeżeli nie ma rezerwowej urny, komisja musi się niezwłocznie zwrócić do wójta o jej dostarczenie. O tym fakcie należy poinformować urzędnika wyborczego. Pełną urnę pozostawia się w lokalu wyborczym.

Przed rozpoczęciem stosowania drugiej urny komisja sprawdza, czy jest ona pusta, a następnie zamyka ją i opieczętowuje. Obie urny powinny być ustawione w takim miejscu, by były przez cały czas głosowania widoczne dla członków komisji i mężów zaufania, obserwatorów społecznych oraz obserwatorów międzynarodowych.

Zakaz przerywania głosowania

Głosowania nie wolno przerywać, chyba że w wyniku nadzwyczajnych wydarzeń zostanie ono przejściowo lub trwale uniemożliwione.

Przez nadzwyczajne wydarzenie należy rozumieć wyłącznie takie, które realnie uniemożliwia głosowanie, np. katastrofa budowlana dotycząca budynku, w którym znajduje się lokal wyborczy. Takiego warunku nie spełniają okoliczności o charakterze techniczno-organizacyjnym, np. brak właściwej pieczęci, trudność w dostaniu się do budynku lub lokalu przed rozpoczęciem głosowania, zapełnienie się urny itp.

O przyczynach uzasadniających – zdaniem komisji – zarządzenie przerwy w głosowaniu, jego przedłużenie lub odroczenie komisja powiadamia niezwłocznie właściwą gminną komisję wyborczą i za jej zgodą podejmuje uchwałę w tej sprawie.

• Jakie zadania ma burmistrz w przypadku zarządzenia przerwy w głosowaniu?

W tym przypadku zadaniem włodarza jest zapewnienie ochrony lokalu w czasie przerwy w głosowaniu. Zadania i tryb jego postępowania w ww. zakresie określa rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych z 28 sierpnia 2014 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie ochrony lokali obwodowych komisji wyborczych w czasie przerwy w głosowaniu spowodowanej nadzwyczajnymi wydarzeniami (Dz.U. poz. 1152).

Zakończenie głosowania

O godz. 21 przewodniczący komisji zarządza zakończenie głosowania. Komisja zamyka lokal. W przypadku podjęcia przez komisję uchwały o przedłużeniu głosowania (ze względu na zarządzoną przerwę), lokal wyborczy jest zamykany później niż o godz. 21, tj. o godzinie wynikającej z uchwały.

• Czy wyborcy, którzy przyszli do lokalu przed godz. 21 mogą zagłosować po upływie tej godziny?

W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że po godz. 21 głosować mogą tylko wyborcy, którzy przybyli do lokalu wyborczego przed godziną zakończenia głosowania. Jedocześnie obwodowa komisja wyborcza ma obowiązek umożliwić takiej osobie realizację jej konstytucyjnego prawa (postanowienia SN z: 20 grudnia 2023 r., sygn. akt I NSW 959/23; 28 listopada 2023 r., sygn. akt I NSWR 16/23; 29 lipca 2020 r., sygn. akt I NSW 353/20). ©℗