Za usunięcie legalnych reklam gmina musi wypłacić odszkodowanie

Tak orzekł wczoraj Trybunał Konstytucyjny. To oznacza duży problem dla gmin, które nałożyły już na przedsiębiorców kary za niedostosowanie się do uchwały krajobrazowej. Dla tych, którzy usunęli reklamy – otwiera się droga do żądania rekompensaty.

Sędziowie TK uznali, że art. 37a ust. 9 ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 977 ze zm.; dalej: u.p.z.p.) jest niezgodny z konstytucją. Przewiduje bowiem, że w uchwale krajobrazowej mogą być określone warunki i termin na dostosowanie do niej legalnie postawionych tablic i urządzeń reklamowych (co często oznacza ich usunięcie), ale nie zakłada prawa do odszkodowania z tego tytułu (patrz: tabela).

Wywłaszczenie – tak, ale za odszkodowaniem

– Trybunał uznał za słuszną tzw. szeroką koncepcję wywłaszczenia, która zakłada, że jest to w zasadzie wszelkie pozbawienie lub ograniczenie przysługującego podmiotowi prawa własności, bez względu na formę, zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego – podkreślił sędzia sprawozdawca Rafał Wojciechowski. A w takim przypadku – jako że wywłaszczenie to dokonywane jest na cele publiczne – podmiotowi przysługuje odszkodowanie, o którym mowa w art. 21 ust. 2 konstytucji.

Pytanie o zgodność art. 37a ust. 9 u.p.z.p. z konstytucją skierował do TK Naczelny Sąd Administracyjny w dwóch sprawach, w których zaskarżono uchwały krajobrazowe z Opola i Gdańska. NSA nie kwestionował tego, że nakaz usunięcia nośników reklamowych, motywowany dbałością o dobro wspólne, jakim pozostaje przestrzeń publiczna, jest dopuszczalny. Wątpliwości sądu budził brak odpowiedniego mechanizmu, który rekompensowałby pozbawienie prawa do korzystania z mienia oraz wyrządzenie tym samym szkody legalnej.

Trybunał podzielił te wątpliwości. Wskazał, że norma wywodząca się z art. 21 ust. 2 konstytucji obejmuje wszelkie formy godzenia w ochronę prawa własności, a więc również jego ograniczenie, a nie tylko pozbawienie go. TK zwrócił uwagę, że przyjęcie przez organ gminy uchwały krajobrazowej, będącej aktem prawa miejscowego, jest motywowane interesem publicznym. Samorząd w ten sposób chce doprowadzić do tzw. ładu reklamowego w przestrzeni urbanistycznej.

– Skutkiem takiego działania jest godzenie w prawa majątkowe właścicieli tablic i nośników powstałych przed wejściem w życie tej uchwały, na podstawie ważnych pozwoleń na budowę. Właściciele są bowiem zmuszeni do usunięcia tablic i nośników, objętych uchwałą, na własny koszt i bez zapewnienia odszkodowania – wskazał TK. Trybunał podkreślił, że tak sformułowane przepisy u.p.z.p. nie różnicują grup podmiotów, które swoją działalność prowadzą legalnie, na podstawie prawomocnych pozwoleń, i takich, które wzniosły banery reklamowe bez odpowiednich pozwoleń.

Co dalej?

Wyrok TK wejdzie w życie z dniem ogłoszenia, sędziowie nie zdecydowali o odroczeniu utraty mocy niekonstytucyjnej normy.

– Wyrok odnosi przewidziany w art. 190 ust. 3 konstytucji skutek w postaci uchylenia zakwestionowanego przepisu w części, która odnosi się do wzniesionych legalnie (na podstawie zgody budowlanej) tablic reklamowych lub urządzeń. Skutek ten nie wpłynie co prawda na formę tekstową przepisu art. 37a ust. 9 u.p.z.p. – jego brzmienie po wyroku TK będzie takie jak dotąd – ale wpłynie na interpretację tego przepisu. Nie będziemy go już mogli odnosić do legalnych nośników – wskazuje Agata Legat, radca prawny z Kancelarii Dr Krystian Ziemski & Partners.

Będzie to miało wpływ na rozstrzygnięcia w postępowaniach dotyczących uchwał krajobrazowych w innych miastach, np. w Sosnowcu, zawieszonych przez sądy administracyjne w związku z oczekiwaniem na rozstrzygnięcie TK. Jeśli zapadnie decyzja nakazująca usunięcie legalnego nośnika reklamowego, niezgodnego z uchwałą krajobrazową, lub nakładająca karę w związku z jego nieusunięciem, firmy reklamowe będą mogły wnieść skargę o wznowienie postępowania – zgodnie z art. 145 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 775 ze zm.) – w terminie miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia TK.

– Kwestia wznowienia postępowania to jedno, ale drugą kwestią będzie możliwość ubiegania się o stosowne odszkodowanie, gdy wykonano decyzję administracyjną (np. usunięcia legalnego obiektu) – podkreśla Joanna Maj, radca prawny z SWK Legal.

Firmy mogą mieć problem z wykazaniem na drodze cywilnej, że działanie organu, który opierał się na obowiązującym przepisie ustawy, było bezprawne (szerzej pisaliśmy o tym w artykule „Wyrok TK może zniechęcić gminy do uchwał krajobrazowych”, DGP nr 237/2023). ©℗

orzecznictwo