Zmiany w pomocy społecznej od 1 listopada. Pojawią się nowe formy usług

Gmina będzie mogła powierzyć realizację usług opiekuńczych sąsiadom samotnego seniora. Z kolei domy pomocy społecznej będą mogły mieć miejsca przeznaczone na pobyt czasowy.

Od jutra wchodzą w życie zmiany w kilku obszarach pomocy społecznej, w tym m.in. opiece środowiskowej i instytucjonalnej oraz mieszkalnictwie. Wprowadza je ustawa z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1693).

Usługi sąsiedzkie

Jedna z najważniejszych nowości dotyczy sposobu organizowania przez gminy usług opiekuńczych. Co do zasady są nimi obejmowane osoby samotne, które z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności potrzebują wsparcia w codziennym funkcjonowaniu w miejscu zamieszkania. Teraz taka pomoc jest im zapewniana przez opiekunki środowiskowe, które zatrudnia bezpośrednio ośrodek pomocy społecznej lub podmiot, któremu zlecono to zadanie. Natomiast od 1 listopada usługi opiekuńcze będą mogły być świadczone w formie usług sąsiedzkich. Zgodnie z nowymi przepisami osoba, która będzie je wykonywać, będzie musiała być pełnoletnia, nie być spokrewniona z podopiecznym oraz mieszkać w jej najbliższym otoczeniu. W praktyce jedynym wymogiem formalnym, który będzie musiała spełnić, jest ukończenie szkolenia z udzielania pierwszej pomocy. Natomiast szczegółowe warunki przyznania usług opiekuńczych sąsiedzkich, ich zakres, wysokość ponoszonej odpłatności oraz wynagrodzenia, a także to, jak będzie naliczane (ryczałtowo czy stawką godzinową), będzie określać uchwała rady gminy.

– Na pierwszy rzut oka wydawałoby się, że usługi sąsiedzkie będą się rozwijać raczej w małych miejscowościach i na terenach wiejskich, a nie dużych miastach, gdzie jest większa anonimowość i nieufność we wzajemnych relacjach. Jednak prowadzone w ostatnich latach projekty pilotażowe z pieniędzy UE, m.in. we Włocławku, pokazują, że wcale tak nie musi być, bo okazało się, że nie było większych problemów ze znajdowaniem osób, które chcą pomagać seniorom z sąsiedztwa – mówi Piotr Grudziński, przewodniczący Stowarzyszenia Ośrodków Pomocy Społecznej „Forum”.

Zdzisław Markiewicz, dyrektor MOPR w Opolu, dodaje, że usługi sąsiedzkie mają ten walor, że pozwalają w pierwszej kolejności skorzystać z zasobów znajdujących się najbliżej osoby starszej lub niepełnosprawnej, a dopiero potem sięgać po pomoc bardziej instytucjonalną. Zwraca jednak uwagę, że pewne zagrożenie może się wiązać z tym, że ta forma usług będzie tańsza (świadczona głównie na podstawie umów cywilnoprawnych) od tych, które wykonują osoby zatrudnione przez ośrodek lub podmiot zewnętrzny. Może to więc rodzić pokusę szukania oszczędności przez niektóre gminy i częstszego wykorzystywania usług sąsiedzkich, podczas gdy ich zakres będzie węższy i sprowadzał się do wykonywania podstawowych czynności – w rezultacie może to być pomoc niewystarczająca dla danej osoby.

Rejestr wypadków

Następna zmiana, którą wprowadza ustawa z 28 lipca br., dotyczy mieszkań chronionych, które są prowadzone przez samorządy oraz organizacje pozarządowe. Zmienią one swoją nazwę na mieszkania treningowe i wspomagane oraz jednocześnie zostanie zmodyfikowana formuła ich działania. Tak jak do tej pory będą w nich mogły mieszkać osoby niepełnosprawne czy usamodzielniające się po pobycie w placówce, np. domu dziecka. Przy czym mieszkanie treningowe ma głównie przygotowywać do prowadzenia niezależnego życia w przypadku osób, u których możliwe będzie jego podjęcie, a w mieszkaniu wspomaganym przebywające w nim osoby mają uzyskiwać pomoc specjalistów w codziennym funkcjonowaniu.

Spore zmiany czekają też domy pomocy społecznej (DPS), które będą mogły oferować usługi pobytu krótkoterminowego. W założeniu mają one być skierowane do osób, którymi ich opiekunowie przez jakichś czas (z różnych powodów, np. choroby lub potrzeby odpoczynku) nie mogą się zajmować. Przepisy wskazują, że opieka krótkoterminowa będzie mogła mieć formę dzienną – w wymiarze od 4 do 12 godzin dziennie przez 30 dni w ciągu roku, lub całodobową – wtedy pobyt na czas określony nie będzie mógł przekroczyć 30 dni w roku (choć w obydwu typach będzie możliwość wydłużenia o dodatkowy miesiąc).

Ponadto nowe przepisy nakładają na dyrektorów DPS obowiązek prowadzenia rejestru zgłoszeń o zdarzeniach nadzwyczajnych związanych z zagrożeniem życia i zdrowia mieszkańców, w tym wypadkach, samouszkodzeniach i obrażeniach ciała. Gromadzone w nim dane będą po zanonimizowaniu przekazywane lokalnym władzom, a następnie wojewodom i Ministerstwu Rodziny i Polityki Społecznej (MRiPS). Podobny wymóg został nałożony na dyrektorów prywatnych placówek całodobowej opieki dla osób starszych i niepełnosprawnych. Przy czym akurat te regulacje wejdą w życie później niż większość przepisów, bo 1 stycznia 2024 r.

Wsparcie dla pracownika socjalnego

W nowelizacji ustawy o pomocy społecznej uwzględniono też dwie zmiany odnoszące się do pracowników socjalnych. Pierwsza z nich obliguje jednostki, które ich zatrudniają, do zgłaszania do rejestru centralnego MRiPS informacji o każdym przypadku, gdy doszło do naruszenia ich nietykalności, czynnej napaści lub znieważenia w ciągu trzech dni od zaistnienia takiego czynu. Natomiast druga gwarantuje pracownikom socjalnym pokrzywdzonym tymi przestępstwami prawo do bezpłatnej ochrony prawnej ze strony radców prawnych lub adwokatów zajmujących się obsługą prawną samorządu. Jeśli zaś nie będzie to możliwe, będą mogli zawnioskować do swojego pracodawcy o zwrot kosztów wynajętego prawnika, choć w wysokości nie wyższej niż 50 proc. poniesionych wydatków na ten cel.

– Wprowadzenie takich przepisów było jednym z naszych postulatów. Liczymy na to, że dzięki temu nie będą już miały miejsca sytuacje, w których pracownik socjalny został poszkodowany, gdy działał w imieniu zatrudniającej go instytucji, a kiedy sprawa trafiała do sądu, to stawał się osobą prywatną, która sama musiała radzić sobie w toczącym się postępowaniu – wyjaśnia Paweł Maczyński, przewodniczący Polskiej Federacji Związkowej Pracowników Socjalnych i Pomocy Społecznej.

Wreszcie w ustawie z 28 lipca br. jest też jedna zmiana, która wiąże się ze świadczeniami pieniężnymi dla osób korzystających z pomocy społecznej. Chodzi o zasiłek stały, którego maksymalna kwota wzrośnie z 719 zł do 1000 zł miesięcznie, jednak nastąpi to dopiero za dwa miesiące, czyli od 1 stycznia 2024 r. ©℗