Gmina nie może udzielić dotacji wprost dla podmiotu realizującego program in vitro na zlecenie województwa

Na wniosek naszego województwa wójt naszej gminy chce wspomóc program in vitro. Wsparcie ma mieć formę pomocy finansowej w postaci dotacji celowej. Czy będzie dopuszczalne, by rada gminy zadecydowała o udzieleniu takiej pomocy, przy czym środki finansowe zostaną fizycznie przekazane do realizatora ww. programu wyłonionego przez województwo?

Z kontekstu należy wnioskować, że wójt gminy zamierza wykorzystać mechanizm tzw. pomocy finansowej w celu wsparcia programu zdrowotnego. By odpowiedzieć na pytanie, na początku warto się odwołać do art. 11 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 2015 r. o leczeniu niepłodności, gdzie postanowiono, że „organy jednostek samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach dotyczących tych jednostek, mogą podejmować działania na rzecz ochrony i promocji zdrowia rozrodczego”. Nie ma więc wątpliwości co do tego, że jednostki samorządu terytorialnego mogą uczestniczyć we wspieraniu działań na rzecz programów rozrodczych. Zatem od strony merytorycznej istniałaby podstawa do poniesienia wydatku z budżetu samorządowego, a jednocześnie miałby on przymiot legalności, o którym mowa w art. 44 ust. 2 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.). Zgodnie z tym ostatnim przepisem jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków.

To wynika z przepisów

Problem leży jednak gdzie indziej, a mianowicie w przepisach proceduralno-kompetencyjnych związanych ze wspomnianą pomocą finansową. Z art. 216 ust. 2 pkt u.f.p. wynika, że wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Z kolei w art. 220 u.f.p. wskazano, że z budżetu jednostki samorządu terytorialnego może zostać udzielona innym jednostkom samorządu terytorialnego pomoc finansowa w formie dotacji celowej lub pomoc rzeczowa. Podstawą udzielenia pomocy jest umowa. Ponadto w art. 47 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego postanowiono, że jednostka samorządu terytorialnego wykonująca zadania zlecone może udzielać innym JST dotacji na dofinansowanie realizowanych przez nie zadań. Wysokość dofinansowania określa, w drodze uchwały, organ stanowiący jednostki, która udziela dotacji.

Co na to RIO

Z punktu widzenia przytoczonych wyżej regulacji prawnych kluczowe jest to, że „adresatem” pomocy finansowej może być tylko inna jednostka samorządu terytorialnego, a nie dowolnie wybrany podmiot. Założenie to pozostaje aktualne również wtedy, gdy podmiot ten realizuje pewne zadanie na rzecz innej jednostki samorządu terytorialnego. Jak podano w uchwale Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy z 27 stycznia 2016 r. (nr II/10/2016): „Zgodnie z art. 216 ust. 2 pkt 5 oraz art. 220 ust. 1 u.f.p., jednostki samorządu terytorialnego w ramach prowadzonej działalności mogą udzielać pomocy rzeczowej, niemniej ustawa wyraźnie precyzuje, że pomoc ta może być udzielana wyłącznie innym jednostkom samorządu terytorialnego. Udzielenie pomocy rzeczowej musi być poprzedzone odrębną uchwałą organu stanowiącego”.

Opisana w pytaniu uchwała dotyczy, co prawda, pomocy rzeczowej, jednak sama zasada udzielania pomocy pod kątem jej adresata pozostaje tożsama. W konsekwencji sekwencja postępowania, w ramach której rada gminy podejmuje uchwałę o udzieleniu pomocy finansowej na zadanie realizowane przez podmiot wyłoniony przez JST, jest z założenia wadliwa. Do takich wniosków prowadzi również najnowsze stanowisko z podanego zakresu przedmiotowego wynikające z uchwały nr 19/1048/2023 Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Poznaniu z 26 lipca 2023 r. W rozstrzygnięciu nadzorczym organ nadzoru stwierdził nieważność uchwały rady miejskiej w sprawie udzielenia pomocy finansowej dla województwa z przeznaczeniem na dofinansowanie w 2023 r. programu polityki prozdrowotnej dotyczącej leczenia niepłodności. W ramach argumentacji prawnej zwrócono uwagę na kilka kwestii. Po pierwsze, ustalono, że rada miejska postanowiła o udzieleniu „pomocy finansowej” województwu, natomiast ze złożonych wyjaśnień wynikało, że gmina nie udzieli pomocy finansowej województwu, lecz przekaże dofinansowanie jednostce realizującej zadanie z zakresu programu polityki zdrowotnej, bowiem środki finansowe zostaną przekazane na konto wyłonionego przez województwo realizatora programu in vitro. Po drugie, organ nadzoru przypomniał znaczenie ww. przepisów ustawy o finansach publicznych, a dodatkowo zwrócił uwagę na art. 10 ustawy o samorządzie gminnym, gdzie m.in. postanowiono, że gminy mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej. Po trzecie, w sposób jednoznaczny podkreślono, że: „Z przepisów ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy o finansach publicznych jednoznacznie wynika, że pomoc finansowa z budżetu gminy może być udzielona tylko i wyłącznie innym jednostkom samorządu terytorialnego oraz społecznościom lokalnym i regionalnym innych państw”. Finalnie organ nadzoru stwierdził nieważność całej uchwały w sprawie pomocy finansowej.

Podsumowując: w sytuacji opisanej w pytaniu nie jest możliwe legalne udzielenie pomocy finansowej z przekazaniem środków finansowych podmiotowi trzeciemu zamiast bezpośrednio jednostce samorządu terytorialnego. Adresatem pomocy finansowej może być bowiem wyłącznie jednostka samorządu terytorialnego, także wtedy, gdy realizuje ona swoje zadanie za pośrednictwem wspomnianych podmiotów trzecich. ©℗