Usługi na rzecz rodziny, wsparcia psychologicznego i terapeutycznego, opiekuńcze i związane z organizowaniem czasu wolnego należą do najczęściej podejmowanych działań przez centra usług społecznych (CUS).
Tak wynika z przygotowanej przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej (MRiPS) informacji dotyczącej działalności tych jednostek w latach 2020–2022. Zasady tworzenia CUS oraz ich funkcjonowania określa ustawa z 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez CUS (Dz.U. poz. 1818), która została wniesiona do Sejmu jako inicjatywa ustawodawcza prezydenta. Zgodnie z jej przepisami centrum jest instytucją, która prowadzi działalność usługową dla społeczności lokalnej we wskazanych w niej obszarach, w tym m.in. polityki rodzinnej, pomocy społecznej, pieczy zastępczej, promocji i ochrony zdrowia, a także kultury, turystyki i mieszkalnictwa. W założeniu CUS ma więc oferować szerszy zakres działań niż ośrodek pomocy społecznej (OPS), który koncentruje się na wspieraniu osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Od 1 stycznia 2020 r., gdy ustawa weszła w życie, powstało 51 CUS-ów, które są zlokalizowane w 15 województwach. Tylko w woj. łódzkim nie ma żadnego centrum. Najwięcej centrów powstało na Mazowszu – 10, oraz w Wielkopolsce – 6. Na razie nie ma więc wśród samorządów dużego zainteresowania tworzeniem CUS-ów. Jednocześnie przepisy ustawy przewidują, że CUS może powstać z przekształcenia OPS, a w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców jako odrębna jednostka. Centrum może też zostać uruchomione na terenie co najmniej dwóch gmin na podstawie zawartego między nimi porozumienia. Okazuje się, że najwięcej, bo 50 CUS-ów, powstało właśnie w wyniku przekształcenia OPS-ów, a jeden jako oddzielna instytucja (CUS w Toruniu). Co istotne, 41 centrów zostało utworzonych dzięki dofinansowaniu z funduszy unijnych w ramach konkursu ogłoszonego przez MRiPS, na który przeznaczono 130 mln zł.
Przeprowadzone przez resort badanie ankietowe wśród CUS-ów wskazuje, że oferują one zróżnicowany katalog usług. Najwięcej z nich zapewnia usługi dla rodzin (mediacje, terapia, poradnictwo), wsparcia psychicznego i psychoterapeutycznego oraz usługi opiekuńcze. Ponadto centra świadczą usługi rehabilitacyjne, transportowe, w zakresie asystencji osobistej, interwencji kryzysowej i teleopieki. Natomiast biorąc pod uwagę odbiorców tych usług, to największą część stanowią osoby niepełnosprawne, w kryzysie zdrowia psychicznego oraz seniorzy.
MRiPS opisuje w sprawozdaniu również bariery, jakie napotykają CUS-y przy realizowaniu swoich zadań. Takim podstawowym problemem są trudności z docieraniem do osób, które mogłyby korzystać z oferty centrum i identyfikacją ich potrzeb, we współpracy z innymi podmiotami i instytucjami oraz nieprecyzyjne przepisy (m.in. w kwestii sposobu przygotowywania planów usług społecznych). Większość centrów zwracała uwagę również na problemy kadrowe i brak chętnych osób do podjęcia zatrudnienia na specjalistycznych stanowiskach z uwagi na niskie wynagrodzenia, jakie mogą im zaoferować. Dlatego w wielu centrach dochodzi do łączenia etatów, np. pracownika socjalnego i koordynatora indywidualnych planów usług społecznych czy dyrektora i organizatora usług społecznych.
Jednocześnie MRiPS zastrzega, że na obecnym etapie nie jest możliwa kompleksowa ocena działalności CUS-ów ze względu na stosunkowo krótki czas ich funkcjonowania, bo jedynie nieliczne z nich działają ponad dwa lata. Dodatkowo wejście w życie ustawy o CUS zbiegło się w czasie z wybuchem pandemii koronawirusa, co opóźniło proces tworzenia nowych jednostek.©℗
