W art. 16 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.) postanowiono m.in., że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego tworzy, łączy, przekształca w inną formę organizacyjno-prawną i likwiduje samorządowy zakład budżetowy. Tworząc samorządowy zakład budżetowy, organ stanowiący JST określa:
  • nazwę i siedzibę zakładu;
  • przedmiot jego działalności;
  • źródła przychodów własnych zakładu;
  • stan wyposażenia zakładu w środki obrotowe oraz składniki majątkowe przekazane zakładowi w użytkowanie;
  • terminy i sposób ustalania zaliczkowych wpłat nadwyżki środków obrotowych dokonywanych przez zakład do budżetu JST oraz sposób i terminy rocznych rozliczeń i dokonywania wpłat do budżetu;
  • zasady ustalania i przekazywania z budżetu JST środków finansowych wynikających z rozliczenia podatku od towarów i usług, jeżeli przewiduje przekazywanie tych środków temu zakładowi.

Roczny plan finansowy

Z kolei w art. 15 u.f.p. zawarto regulacje związane z aspektem finansowym funkcjonowania powyższych jednostek. Zgodnie z jego ust. 1‒2 samorządowy zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania, pokrywając koszty swojej działalności z przychodów własnych. Ponadto podstawą gospodarki finansowej samorządowego zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu JST, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem JST.
We wspomnianej ustawie ujęto także ważne rozwiązania związane z finansowaniem dotacyjnym. Mianowicie, w art. 15 ust. 3‒4 u.f.p. postanowiono, że samorządowy zakład budżetowy może otrzymywać z bud żetu JST:
  • dotacje przedmiotowe,
  • dotacje celowe na zadania bieżące finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 u.f.p.,
  • dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.
Z kolei w zakresie określonym w odrębnych ustawach samorządowy zakład budżetowy może otrzymywać dotację podmiotową. Dotacje dla samorządowego zakładu budżetowego, z wyłączeniem dotacji, o których mowa w art. 15 ust. 3 pkt 2 i 3 u.f.p., nie mogą przekroczyć 50 proc. kosztów jego działalności. Samorządowy zakład budżetowy wpłaca do budżetu JST nadwyżkę środków obrotowych, ustaloną na koniec okresu sprawozdawczego, chyba że organ stanowiący JST postanowi inaczej.

Dotacje przedmiotowe

W kontekście poruszonej problematyki znaczenie ma także art. 219 u.f.p., gdzie postanowiono, że z budżetu JST mogą być udzielane dotacje przedmiotowe dla samorządowych zakładów budżetowych, kalkulowane według stawek jednostkowych. Kwoty i zakres dotacji określa uchwała budżetowa. Z kolei stawki dotacji przedmiotowych ustala organ stanowiący JST. W orzecznictwie sądowym akcentuje się, że to środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych. Kwoty i zakres dotacji określa uchwała budżetowa. Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 20 marca 2018 r. (sygn. akt V SA/Wa 1299/17), zakres kompetencji organu stanowiącego w przedmiocie stawek dotacji przedmiotowych dla samorządowych zakładów budżetowych jest zakreślony dyspozycją art. 219 ust. 4 u.f.p.
Jakkolwiek nie wynika to wprost z przytoczonych wyżej przepisów, sugerowany w pytaniu sposób rozliczeń pomiędzy gminą a samorządowym zakładem budżetowym jest nieuprawniony. Założenie to ma potwierdzenie choćby w ustaleniach kontrolnych zawartych w wystąpieniu pokontrolnym Regionalnej Izby Obrachunkowej w Kielcach z 10 sierpnia 2022 r. (znak WK.60.20.2022; źródło: https://bip.kielce.rio.gov.pl). W ramach tego dokumentu stwierdzono m.in., że: „W (…) roku poniesiono wydatki na zakup usług zaklasyfikowane do 600/60017/4270 w kwocie 10 700,00 zł oraz do 900/90095/4300 w kwocie 1250,00 zł tytułem zapłaty not księgowych wystawionych przez Gminny Zakład Usług Komunalnych w (…) (samorządowy zakład budżetowy) za usługi koparko-ładowarką. Powyższe narusza art. 15 ust. 3 w związku z art. 219 ustawy o finansach publicznych”. W ramach wniosku pokontrolnego nakazano, aby nie dokonywać rozliczeń z zakładem budżetowym na podstawie not księgowych, a środki finansowe za realizowane zadania przekazywać w formie dotacji, tj. w sposób określony w art. 15 ust. 3 u.f.p., mając na uwadze art. 219 u.f.p. i art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o samorządzie gminnym. Dla przypomnienia, z tej ostatniej regulacji wynika, że do zadań wójta należy w szczególności przygotowywanie projektów uchwał rady gminy.
Trzeba zatem jeszcze raz podkreślić, że przywołany sposób rozliczeń gminy z samorządowym zakładem budżetowym jest wadliwy. Gmina powinna zrekompensować koszt zadania wykonanego przez samorządowy zakład budżetowy poprzez przekazanie środków w ramach dotacji, na co pozwala ustawa o finansach publicznych. ©℗
Podstawa prawna
art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3, art. 15, art. 16, art. 219 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1634; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2414)
art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 40)