Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.) jednostki sektora finansów publicznych mogą zaciągać zobowiązania do sfinansowania w danym roku do wysokości wynikającej z planu wydatków lub kosztów jednostki, pomniejszonej o wydatki na wynagrodzenia i uposażenia, składki na ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy, inne składki i opłaty obligatoryjne oraz płatności wynikające z zobowiązań zaciągniętych w latach poprzednich. Natomiast według art. 261 u.f.p. kierownik samorządowej jednostki budżetowej może w celu realizacji zadań zaciągać zobowiązania pieniężne, w tym zobowiązania zaliczane do tytułu dłużnego (innego niż kredyt i pożyczka), do wysokości kwot wydatków określonych w zatwierdzonym planie finansowym jednostki. A zatem zakres upoważnienia do zaciągania zobowiązań zakreśla wysokość zaplanowanych w planach finansowych kwot wydatków, plan finansowy wydatków jednostki jest bowiem nie tylko limitem wydatków na dany rok, lecz także limitem zobowiązań, w granicach którego dopuszczalne jest ich zaciąganie.
Skoro zaś mowa o planie finansowym, to konieczne będzie przypomnienie również przepisów z art. 44 ust. 1 u.f.p., w których postanowiono, że wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych w:
  • ustawie budżetowej,
  • uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego,
  • planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych.
W orzeczeniu Głównej Komisji Orzekającej w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych z 23 stycznia 2020 r. (sygn. akt BDF1.4800.86.2019) zwrócono uwagę na kilka ważnych aspektów prawnych. Po pierwsze podano, że wyznaczony limit wydatków ponoszonych w roku budżetowym ma charakter wiążący nie tylko w zakresie ustalonej w nim wartości wydatków ogółem. Zgodnie z art. 44 ust. 1 pkt 2 i 3 u.f.p. wydatki ponoszone są na cele i w wysokościach ustalonych w dokumentach planistycznych. Po drugie zaakcentowano, że zakres upoważnienia z nich wynikający wiąże zatem również w odniesieniu do wartości wydatków zaplanowanych na określony cel. Jednostka sektora finansów publicznych lub jednostka podległa takiej jednostce może dysponować tylko takimi środkami, jakie zostaną jej przyznane w planie finansowym. Po trzecie podkreślono, że nie można zaciągać zobowiązań przekraczających wysokość zaplanowanych wydatków zatwierdzonych w planie. Zapisanie w planie finansowym jednostki konkretnej kwoty wydatków w określonej podziałce klasyfikacji budżetowej przesądza zarówno o kierunkach, jak i zakresie działalności rzeczowej.
A zatem wójt gminy, wykonując plan finansowy (budżet), nie może w dowolny sposób zaciągać zobowiązań. Jest determinowany zapisami wykazywanymi w poszczególnych podziałkach klasyfikacji budżetowej, czyli w dziale, rozdziale i w paragrafie wydatkowym. Mając to na uwadze, samo to, że środki w budżecie gminy są, nie oznacza, że wójt gminy może podpisać umowę z wykonawcą na remont czy inne zadanie.
Gdyby jednak doszło do takiej sytuacji, to właśnie wójt gminy – jako kierownik jednostki sektora finansów publicznych ‒ ponosiłby odpowiedzialność nie tylko za naruszenie reguł wydatkowych, lecz także prawdopodobnie w kontekście dyscypliny finansów publicznych. Z art. 53 u.f.p. wynika, że kierownik jednostki sektora finansów publicznych jest odpowiedzialny za całość gospodarki finansowej tej jednostki.
Z kolei zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest zaciągnięcie lub zmiana zobowiązania bez upoważnienia określonego ustawą budżetową lub planem finansowym.
Podsumowując, w planie finansowym urzędu gminy musi być pełne pokrycie kwoty na dzień zawarcia umowy. W podanych okolicznościach rada gminy powinna w pierwszej kolejności dokonać odpowiednich zmian w tym planie zgodnie z kierunkowym projektem organu wykonawczego, czyli wójta gminy, zapewniając pełne pokrycie w odpowiednich podziałkach budżetowych. ©℗
Podstawa prawna
art. 44 ust. 1, art. 46 ust. 1, art. 53, art. 261 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1634; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2414)
art. 15 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 289)