Ochotnicza straż pożarna zwróciła się do gminy z prośbą, by z powodu kryzysowej sytuacji uregulować za nią niektóre należności, np. z tytułu podatku od nieruchomości. Chodzi o kwoty rzędu ok. 5–6 tys. zł. Według wójta gmina ma do tego prawo, bo OSP składa deklaracje podatkowe, a gmina utrzymuje OSP. Czy faktycznie tak jest?

Nie, przepisy prawne, w tym ustawy o ochotniczych strażach pożarnych oraz finansach publicznych, nie dopuszczają możliwości finansowania przez gminę podatku od nieruchomości należnego od budynków OSP.

Obowiązek zapłaty

Obowiązki związane z podatkiem od nieruchomości uregulowano w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. W jej art. 6 ust. 9 postanowiono, że osoby prawne, jednostki organizacyjne oraz spółki niemające osobowości prawnej, jednostki organizacyjne Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa, a także jednostki organizacyjne Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe są obowiązane:
1) składać, w terminie do 31 stycznia, organowi podatkowemu właściwemu ze względu na miejsce położenia przedmiotów opodatkowania, deklaracje na podatek od nieruchomości na dany rok podatkowy, sporządzone na formularzu według ustalonego wzoru, a jeżeli obowiązek podatkowy powstał po tym dniu – w terminie 14 dni od dnia zaistnienia okoliczności uzasadniających powstanie tego obowiązku;
2) odpowiednio skorygować deklaracje w razie zaistnienia zdarzenia, o którym mowa w ust. 3, w terminie 14 dni od dnia zaistnienia tego zdarzenia;
3) wpłacać obliczony w deklaracji podatek od nieruchomości – bez wezwania – na rachunek właściwej gminy, w ratach proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego, w terminie do 15. dnia każdego miesiąca, a za styczeń do 31 stycznia.
Do wymienionych kategorii podatników podatku od nieruchomości należy m.in. ochotnicza straż pożarna.

Powinności wobec straży

Z punktu widzenia gminy i podnoszonych przez wójta argumentów na uwagę zasługują również przepisy ustawy o ochotniczych strażach pożarnych (dalej: ustawa o OSP). W art. 10 ust. 1 tego aktu prawnego postanowiono, że w ramach realizacji zadania własnego w zakresie ochrony przeciwpożarowej gmina stosownie do posiadanych sił i środków zapewnia ochotniczym strażom pożarnym:
1) obiekty, tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony indywidualnej, umundurowanie i środki łączności oraz ich utrzymanie;
2) ubezpieczenie strażaków ratowników OSP i kandydatów na strażaków ratowników OSP oraz członków młodzieżowych drużyn pożarniczych i dziecięcych drużyn pożarniczych, w tym ubezpieczenie grupowe, od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, podczas wykonywania powierzonych zadań;
3) badania lekarskie strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w działaniach ratowniczych;
4) badania lekarskie kandydatów na strażaków ratowników OSP przeprowadzane w celu stwierdzenia braku przeciwwskazań do udziału w szkoleniu podstawowym przygotowującym do bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych.
Ponadto w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o OSP postanowiono, że koszty funkcjonowania ochotniczych straży pożarnych są pokrywane w szczególności z budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Przytoczone regulacje prawne są więc wyznacznikami legalności wydatkowania środków budżetowych na funkcjonowanie jednostek OSP. Gmina nie może więc pokrywać dowolnych kosztów związanych z OSP, a jedynie te, które wyznaczają ww. przepisy.

Naruszenie przepisów

W przypadku złamania wskazanej zasady doszłoby do naruszenia przepisów ustawy o finansach publicznych. Chodzi w szczególności o art. 44 ust. 2 oraz art. 216 ust. 2. Dla przypomnienia: z podanych wyżej regulacji wynika, że jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. Ponadto w art. 216 ust. 2 ustawy o finansach publicznych ustawodawca precyzuje cele, które mogą być finansowane przez JST. Zgodnie z tą regulacją „wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na:
1) zadania własne jednostek samorządu terytorialnego;
2) zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami jednostkom samorządu terytorialnego;
3) zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia;
4) zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego;
5) pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego;
6) programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3”.

Co mówi orzecznictwo

W kwestii możliwości pokrycia wydatków OSP z tytułu podatku wypowiadało się orzecznictwo. Na szczególną uwagę zasługuje stanowisko zawarte w wystąpieniu pokontrolnym Regionalnej Izby Obrachunkowej w Krakowie z 1 kwietnia 2022 r. (znak WK.6130.43.21.22; https://bip.krakow.rio.gov.pl). W trakcie kontroli m.in. ustalono, że nastąpiła „Nieuprawniona zapłata z budżetu Gminy podatku od nieruchomości w łącznej kwocie 5288,00 zł w 2019 r. oraz 6287,00 zł w 2020 r., wynikającego z deklaracji złożonych przez Ochotnicze Straże Pożarne, które powinny uregulować swoje zobowiązania podatkowe”. Izba oceniła, że „dokonanie przez Gminę powyższych wydatków narusza przepisy art. 44 ust. 2 oraz art. 216 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, w powiązaniu z art. 6 ust. 9 pkt 3 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych”. Dlatego RIO w ramach wniosku pokontrolnego nakazała zaniechać regulowania zobowiązań podatkowych OSP przez gminę. Jednocześnie we wnioskach pokontrolnych wskazano, aby gmina podjęła działania ukierunkowane na dokonanie zwrotu do budżetu gminy środków pieniężnych tytułem bezpodstawnie uregulowanych zobowiązań OSP.
Podsumowując, zadania, które może finansować gmina za OSP, wynikają wprost z ww. ustawy i nie można ich interpretować w sposób rozszerzający. Nie wskazano wśród nich podatku od nieruchomości. Jeśli gmina dokonałaby pokrycia tego wydatku, to niewątpliwie zostanie zobowiązana do odzyskania pieniędzy. ©℗
Podstawa prawna
art. 6 ust. 9 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1452; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1512)
art. 10 ust. 1, art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2490; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz.1964)
art. 44 ust. 2, art. 216 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1634; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1964)