Czy w związku z przyjmowaniem dzieci z Ukrainy sanepid musi wyrazić zgodę na zwiększenie liczby miejsc w żłobku, czy wystarczy, jak podmiot prowadzący powoła się na specustawę ukraińską i tylko poinformuje o tym organ rejestrujący?

Nie ma podstaw prawnych do uznania, że nowe regulacje umożliwiają odstąpienie od wymogów sanitarno-lokalowych w przypadku istniejących już placówek opieki nad dziećmi w wieku do lat trzech. Jeśli więc podmiot prowadzący przyjmie więcej maluchów, należy zastosować standardowy tryb postępowania. W praktyce oznacza to konieczność uzyskania m.in. zgody sanepidu. Warto też zwrócić uwagę na to, że tzw. specustawa ukraińska to akt prawny o szczególnym charakterze, co oznacza, że jego przepisy powinny być interpretowane w sposób ścisły. Wykluczone jest więc dokonywanie wykładni rozszerzającej.
Kiedy wyłączenie przepisów
Specustawa ukraińska wprowadza pewne mechanizmy łagodzące różne kwestie związane z funkcjonowaniem żłobków czy klubów dziecięcych w sytuacji napływu uchodźców z Ukrainy. Zgodnie z art. 28:
„1. W celu zapewnienia opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 będącymi obywatelami Ukrainy, przebywającymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, wójt, burmistrz lub prezydent miasta mogą utworzyć żłobek lub klub dziecięcy w lokalu niespełniającym warunków, o których mowa w art. 25 ust. 1-2c ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz w przepisach wydanych na podstawie art. 25 ust. 3 tej ustawy.
2. Utworzenie odpowiednio żłobka lub klubu dziecięcego na podstawie ust. 1 jest możliwe również przez podmiot inny niż gmina po uzyskaniu zgody odpowiednio wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Wzór zgody określa odpowiednio wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
3. W stosunku do instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 zapewniających opiekę dzieciom będącym obywatelami Ukrainy, przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, nie stosuje się art. 28 ust. 1 pkt 3 i 3a ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. W przypadku instytucji opieki, o których mowa w ust. 2, wniosek o wpis do rejestru żłobków i klubów dziecięcych zawiera zgodę odpowiednio wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, o której mowa w ust. 2”.
Z tak skonstruowanych przepisów wynikają pewne wnioski. Przede wszystkim ustawodawca przy przyjmowaniu do placówek dzieci z Ukrainy pozwala na niestosowanie wymogów lokalnych i sanitarnych z art. 25 ust. 1–2c oraz art. 25 ust. 3 ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. [ramka] Zatem podmiotom tworzącym żłobki niewątpliwie umożliwiono legalne odstąpienie od konieczności uzyskania od właściwego państwowego inspektora sanitarnego decyzji o spełnieniu wymagań sanitarno-lokalowych, w szczególności wskazującej maksymalną liczbę miejsc w placówce. Tę możliwość przewidziano również dla placówek tworzonych przez podmioty inne niż gmina po uzyskaniu zgody włodarza. Ale dotyczy to wyłącznie nowo powstających żłobków lub klubów dziecięcych. Wynika to z literalnej wykładni ww. norm prawnych, gdzie ustawodawca w ust. 1 i w ust. 2 posługuje się określonymi sformułowaniami, zgodnie z którymi wójt, burmistrz lub prezydent miasta mogą utworzyć żłobek lub klub dziecięcy oraz że utworzenie takich placówek jest też możliwe przez podmiot inny niż gmina. Zatem wspomniane wyjątki od wymogów sanitarno-lokalowych dotyczą ewidentnie tylko nowych, dopiero co utworzonych placówek.
Standardowe wymagania
Zgodnie z ustawą o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 żłobek oraz klub dziecięcy mogą być prowadzone tylko w lokalu, który spełnia odpowiednie warunki wyszczególnione w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z 10 lipca 2014 r. Wskazuje się w nim m.in., że powierzchnia każdego pomieszczenia przeznaczonego na zbiorowy pobyt od trzech do pięciu dzieci wynosi co najmniej 16 mkw; a powyżej pięciu dzieci powierzchnia ta ulega odpowiedniemu zwiększeniu na każde kolejne dziecko – z tym że:
a) powierzchnia przypadająca na każde kolejne dziecko wynosi co najmniej 2 mkw., jeżeli czas pobytu dziecka nie przekracza 5 godz. dziennie,
b) powierzchnia przypadająca na każde kolejne dziecko wynosi co najmniej 2,5 mkw., jeżeli czas pobytu dziecka przekracza 5 godz. dziennie.
Spełnianie przez placówkę kryteriów lokalowo-sanitarnych potwierdza pracownik sanepidu, a wymogów przeciwpożarowych – komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej. W przypadku klubów dziecięcych jest to zadanie włodarza.
Potwierdzeniem powyższego może być też treść art. 28 ust. 3 specustawy ukraińskiej, gdzie wskazuje się, iż w przypadku utworzenia nowej placówki na potrzeby dzieci ukraińskich nie stosuje się art. 28 ust. 1 pkt 3 i 3a ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Przepisy te mówią, że włodarz wpisuje żłobek lub klub dziecięcy do rejestru na podstawie wniosku, który zawiera m.in. decyzję potwierdzającą spełnienie wymagań przeciwpożarowych i drugą, potwierdzającą spełnienie wymogów sanitarno-lokalowych.
Określone warunki prawne
Mając na uwadze powyższe założenia, nie sposób przyjąć, aby ustawodawca w nowych przepisach umożliwił stosowanie uproszczeń w przypadku żłobka funkcjonującego m.in. na podstawie wydanej uprzednio decyzji, o której mowa w art. 25 ust. 2a pkt 1 ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, dotyczącej potwierdzenia spełnienia wymagań sanitarno-lokalowych, określającej w szczególności maksymalną liczbę miejsc w żłobku. Decyzja ta jest wydawana bowiem w określonych uwarunkowaniach prawnych, według stanu faktycznego, który może być zmienny m.in. w zakresie zmiany ww. liczby miejsc. W konsekwencji w opisanej w pytaniu sytuacji należałoby zastosować standardowy tryb postępowania, co w praktyce oznacza konieczność uzyskania zgody sanepidu na zwiększenie liczby miejsc w żłobku. W tym kontekście należałoby się oprzeć na dostępnych publicznie wskazówkach na stronach podmiotowych powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. Wynika z nich m.in., że w przypadku wprowadzania zmian w istniejących żłobkach – m.in. w zakresie liczby oferowanych miejsc – prowadzący placówkę powinien uzyskać decyzję stacji potwierdzającą spełnienie wymagań sanitarno-lokalowych i określającą maksymalną liczbę miejsc. Jednocześnie wskazuje się, że w przypadku zwiększenia miejsc w żłobku do obliczenia liczby dzieci, jakie mogą zostać przyjęte przez daną placówkę, należy uwzględnić wymagania zawarte w par. 2 pkt 1 wspomnianego rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej.
Podstawa prawna
art. 25 ust. 1–2c oraz art. 25 ust. 3 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 25; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2270)
art. 28 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 684)
par. 2 pkt 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 10 lipca 2014 r. w sprawie wymagań lokalowych i sanitarnych, jakie musi spełniać lokal, w którym ma być prowadzony żłobek lub klub dziecięcy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 72)