Gmina planuje przekazać pomoc rzeczową na drogę wojewódzką (opracowanie dokumentacji projektowej pod nową ścieżkę pieszo-rowerową), z tym że pomoc ma być zagwarantowana uchwałą rady gminy w 2021 r., ale zostanie udzielona dopiero w 2022 r. z nowego budżetu. Jak to ująć od strony formalno-prawnej w dokumentacji finansowej?
Przepisy ustawy o samorządzie gminnym i ustawy o finansach publicznych nie zabraniają udzielania pomocy rzeczowej w perspektywie dłuższej niż jeden rok budżetowy. Jednak wówczas trzeba dopełnić odpowiednich formalności.
Skoro przedmiotowe zapytanie dotyczy pomocy rzeczowej, w pierwszej kolejności należy się odnieść do regulacji związanych zakresowo z tą formą wsparcia samorządowego. I tak w art. 10 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.) postanowiono, że gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej. Przepis ten pozostaje w funkcjonalnym związku z art. 220 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.), z którego m.in. wynika, że z budżetu JST może być udzielona innym jednostkom samorządu terytorialnego pomoc finansowa w formie dotacji celowej lub pomoc rzeczowa. Natomiast zgodnie z art. 216 ust. 2 pkt 5 u.f.p. wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący.
Dwa rodzaje wsparcia
Warto także dodać, że ustawodawca odróżnia pomoc rzeczową od pomocy finansowej. I tak pomoc finansowa, co oczywiste, ma postać środków pieniężnych, zaś rzeczowa przejawia się w konkretnej korzyści już sfinansowanej przez jednostkę samorządową, np. w zakupie opisanej dokumentacji projektowej. W praktyce zainteresowana wsparciem JST, a ściślej rzecz ujmując organ stanowiący tej jednostki, podejmuje specjalną uchwałę w oparciu o ww. regulacje prawne, której przedmiotem jest udzielenie pomocy w formie wykonania i przekazania dokumentacji projektowej na realizację określonego zadania inwestycyjnego.
Zatem z punktu widzenia przywołanych wyżej przepisów ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy o finansach publicznych nie ma wątpliwości co do tego, że w trakcie danego roku np. gmina może udzielić pomocy finansowej czy rzeczowej innemu samorządowi.
W praktyce wymagane jest działanie dwustopniowe, tj. podjęcie przez organ stanowiący specjalnej uchwały w sprawie pomocy rzeczowej i ujęcie wydatku na ten cel w uchwale budżetowej danego roku. W związku z tym aspektem proceduralnym można przywołać stanowisko Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy zawarte w uchwale z 27 stycznia 2016 r. (znak II/10/2016), gdzie stwierdzono, że: „zgodnie z (…) art. 216 ust. 2 pkt 5 oraz 220 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (...) jednostki samorządu terytorialnego w ramach prowadzonej działalności mogą udzielać pomocy rzeczowej, niemniej ustawa wyraźnie precyzuje, że pomoc ta może być udzielana wyłącznie innym jednostkom samorządu terytorialnego. Udzielenie pomocy rzeczowej musi być poprzedzone odrębną uchwałą organu stanowiącego”.
Na dłuższy czas
Co jednak istotne, ww. regulacje nie zabraniają udzielania pomocy rzeczowej w perspektywie dłuższej niż jeden rok budżetowy. Jednak wówczas jednostka zainteresowana stosowaniem tej formy pomocy dla innej jednostki (np. dla województwa) musi uwzględnić przepisy dotyczące planowania wydatków z uwzględnieniem wieloletniej prognozy finansowej.
Dla przypomnienia: wieloletnia prognoza finansowa to element planowania wydatkowania budżetowego w perspektywie długoletniej, dłuższej co najmniej niż jeden rok budżetowy. Zgodnie z art. 226 ust. 1 u.f.p. powinna być realistyczna i określać dla każdego roku objętego prognozą co najmniej:
- dochody bieżące oraz wydatki bieżące budżetu jednostki samorządu terytorialnego, w tym na obsługę długu, gwarancje i poręczenia;
- dochody majątkowe, w tym dochody ze sprzedaży majątku, oraz wydatki majątkowe budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
- wynik budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
- przeznaczenie nadwyżki albo sposób sfinansowania deficytu;
- przychody i rozchody budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z uwzględnieniem długu zaciągniętego oraz planowanego do zaciągnięcia;
- kwotę długu jednostki samorządu terytorialnego oraz sposób sfinansowania jego spłaty;
- relacje, o których mowa w art. 242–244, w tym informację o stopniu niezachowania tych relacji w przypadkach, o których mowa w art. 240a ust. 4 i 8 oraz art. 240b;
- kwoty wydatków bieżących i majątkowych wynikających z limitów wydatków na planowane i realizowane przedsięwzięcia, o których mowa w ust. 3.
Ponadto, jak wynika z ust. 4 ww. art. 226 u.f.p., przez przedsięwzięcia, należy rozumieć wieloletnie programy, projekty lub zadania, w tym związane z:
1) programami finansowanymi z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3;
2) umowami o partnerstwie publiczno-prywatnym.
Na kanwie ww. przepisów przy planowaniu w prognozie finansowej wydatków na pomoc rzeczową dla innych jednostek samorządowych pomocne może okazać się stanowisko zawarte w piśmie Regionalnej Izby Obrachunkowej w Łodzi z 15 kwietnia 2021 r. (znak WA 4120-10/2021). W piśmie tym m.in. stwierdzono, że nie ma przeszkód prawnych, aby w wieloletniej prognozie finansowej ująć zadania w postaci opracowania dokumentacji projektowej ścieżki pieszo-rowerowej wzdłuż drogi wojewódzkiej, które to zadanie będzie realizowane właśnie w ramach ww. pomocy rzeczowej dla województwa.
Konieczne elementy
W podanym piśmie zwrócono także uwagę na istotne aspekty formalne związane z udzieleniem ww. pomocy. Przede wszystkim zaś podano, że zawarcie umowy o pomoc rzeczową między gminą a województwem w 2022 r. wymaga odpowiednich działań wyprzedzających, tj.:
- podjęcia przez radę gminy uchwały o udzieleniu pomocy rzeczowej (w 2021 r.),
- ujęcia zadania (pomocy rzeczowej) w wieloletniej prognozie finansowej, która stanowi podstawę do zaciągania zobowiązań wieloletnich (w podanej sytuacji w okresie 2021–2022),
- ujęcia wydatków na ww. zadanie (pomoc rzeczową) w uchwale budżetowej danego roku budżetowego (2022 r.).
Reasumując, możliwe jest podjęcie jeszcze w 2021 r. uchwały przez radę gminy w sprawie udzielenia pomocy rzeczowej z budżetu gminy 2022 r. dla województwa. Gmina musi jednak dopełnić pozostałe formalności związane z planowaniem wydatków przekraczających rok budżetowy, czyli ująć wydatek w wykazie przedsięwzięć w uchwale w sprawie zmiany wieloletniej prognozy finansowej (skoro zadanie ma dotyczyć okresu 2021–2022), a następnie – w roku udzielenia pomocy (2022 r.) – wydatek ten musi ująć w uchwale budżetowej. Niezachowanie wskazanego trybu postępowania może z dużym prawdopodobieństwem skutkować interwencją nadzorczą ze strony właściwej miejscowo regionalnej izby obrachunkowej. ©℗
wAŻNE Zawarcie umowy o pomoc rzeczową między gminą a województwem w 2022 r. wymaga m.in. ujęcia tej inwestycji w wieloletniej prognozie finansowej i zapisania już w nowym budżecie.
Podstawa prawna
art. 10 ust. 2 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz.1372; ost.zm. Dz.U. z 2021 poz. 1834)
art. 216 ust. 2 pkt 5, art. 220, art. 226 ust. 1 i ust. 4 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1773)
