Pod lupą kontrolerów są zwłaszcza przepisy dotyczące nieruchomości niezamieszkanych, wysokości sankcji za niesegregowanie odpadów oraz zwolnień od opłat. Nie wszystkie stanowiska są korzystne dla samorządów.
Ustawa z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1579) przyniosła wiele nowych rozwiązań legislacyjnych, m.in. co do ustalania opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Zmiany wymusiły na jednostkach samorządu terytorialnego wzmożoną aktywność legislacyjną, ale spowodowały wiele wątpliwości, jak podejść do niektórych kwestii. Poniżej przybliżamy trzy wybrane problemy, a niejasności wyjaśniamy na podstawie najnowszego orzecznictwa RIO.
kłopotliwe domki letniskowe
Często pojawiający się problem dotyczy tego, w jaki sposób ustalać opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi wytworzonymi w domkach letniskowych. Chodzi o to, czy liczyć ją od jednego, czy od wielu domków ustawionych na tej samej nieruchomości. Problem tylko z pozoru wydaje się błahy; w gruncie rzeczy jest bardzo istotny dla JST, bo chodzi o możliwość pozyskania znacznych kwot z opłaty śmieciowej.
Zgodnie z art. 6i ust. 1 pkt 3 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach po nowelizacji obowiązek ponoszenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi powstaje: w przypadku nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, i innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe – za rok bez względu na długość okresu korzystania z nieruchomości. Z kolei z art. 6j ust. 3b wynika, że dla takich obiektów ryczałtową stawkę opłaty za gospodarowanie odpadami ustala rada gminy. Stawka ta nie może być wyższa niż 10 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem – za rok od nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy lub inny wypoczynkowy budynek.
Z analizy gramatycznej tych przepisów wynika więc jednoznacznie, że opłata dotyczy nie domków letniskowych, lecz nieruchomości, na których się one znajdują.
Podaną kwestię analizowano m.in. w uchwale Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku z 7 listopada 2019 r. (nr 220/g273/P/19). Wskazano w niej, że „ustawodawca przewidział obowiązek wniesienia opłaty wyłącznie – od nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na ww. cel, lecz nie od – domku letniskowego. Oznacza to, że ww. zapis badanej uchwały został w sposób nieuprawniony zmodyfikowany w zakresie przedmiotu podlegającego opłacie”. Finalnie w uchwale stwierdzona została nieważność postanowienia w uchwale, które odnosiło opłaty do domków letniskowych, zamiast do nieruchomości, na której się one znajdują.
Podsumowanie: Możliwe jest ustalenie opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi jedynie od nieruchomości, na której znajduje się domek albo znajdują się domki letniskowe. Brak więc tym samym upoważnienia ustawowego dla rady gminy do stanowienia opłat od każdego z domków letniskowych posadowionych na jednej nieruchomości.
kary dla niesegregujących
Jak się okazuje, wyzwaniem dla gmin jest właściwe określenie samych stawek opłat za gospodarowanie odpadami, co ma związek z typem nieruchomości – zamieszkanej, niezamieszkanej czy także takiej, na której jest domek letniskowy. W praktyce chodzi o określenie nowej „stawki sanacyjnej” – gdy właściciel nieruchomości nie zbiera odpadów selektywnie. Gminy nie wiedzą, czy wystarczy postanowienie, że wtedy stawka wynosi dwukrotność stawki podstawowej albo czterokrotność tej stawki, bez podawania konkretnych kwot sankcyjnych.
Zgodnie z art. 6k ust. 3 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach podwyższone stawki dla tych właścicieli nieruchomości, którzy nie wypełniają obowiązku segregacji, ustala rada gminy. Mogą one wynosić nie mniej niż dwa razy tyle, ile stawka dla mieszkańca segregującego i nie więcej niż czterokrotność tej sumy. Z delegacji ustawowej zawartej w tym przepisie wynika po pierwsze, że rada gminy ma ona określić podwyższoną stawkę opłaty, w razie gdy właściciel nieruchomości nie zbiera odpadów w sposób selektywny. Po drugie należy ją odnieść do stawek podstawowych (selektywnych) w granicach od ich dwukrotności do czterokrotności. Zatem z literalnego brzmienia tej regulacji wynika wprost, że określenie stawki ma nastąpić w sposób konkretny, zindywidualizowany i oczywisty, by mieszkaniec gminy miał jednoznaczną wiedzę, jakie konsekwencje finansowe związane są z zaniechaniem selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. W tym kontekście niewystarczające będzie ustalenie stawki przez ogólne odniesienie się np. do dwukrotności stawki za zbieranie selektywne.
Powyższa koncepcja interpretacyjna znajduje potwierdzenie w uchwale Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Poznaniu z 23 października 2019 r. (nr 21/1216/2019). Jak wskazano, „organ stanowiący gminy zobowiązany jest ustalić wysokość stawki opłaty zarówno «podstawowej», jak i opłaty podwyższonej, kierując się wskazaniami ustawy co do wysokości w jakiej ta opłata ma być ustalona. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta określając w drodze decyzji wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi za miesiące lub miesiąc (…) obowiązany jest stosować stawki opłaty podwyższonej, ustalone przez radę, a nie ustalać ich wysokości (art. 6ka ust. 3)”. Finalnie stwierdzono nieważność wspomnianych zapisów, akcentując, że taki sposób redagowania stawek podwyższonych jest w sprzeczności z art. 6k ust. 3 omawianej ustawy.
Podsumowanie: Stawka sankcyjna (podwyższona) za brak zbierania odpadów w sposób selektywny musi być przez lokalnego ustawodawcę określona w sposób całkowicie jednoznaczny. Nie jest wystarczające ogólne odesłanie do wielokrotności stawki podstawowej.
zwolnienia
Bywa tak, że rady gminy decydują się na wprowadzanie tego typu preferencji dla wybranych grup mieszkańców, np. dla posiadaczy karty dużej rodziny, o niskich dochodach czy dla osób kompostujących bioodpady w kompostownikach. Choć intencja samorządów wydaję się słuszna, to zapisy w uchwałach są często skonstruowane w wadliwy sposób.
Odnośnie do zwolnienia dla rodzin wielodzietnych – z art. 6k ust. 4 ustawy o czystości i porządku wynika delegacja ustawowa dla rady gminy do ich stanowienia. Rada w drodze uchwały może więc zwolnić w całości lub w części z opłaty właścicieli tych nieruchomości, w których zamieszkują osoby z dochodem nieprzekraczającym kwoty uprawniającej do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, o której mowa w art. 8 ust. 1 lub 2 ustawy o pomocy społecznej, lub rodziny wielodzietne, o których mowa w ustawie o Karcie Dużej Rodziny. Co istotne, przez rodzinę wielodzietną rozumie się rodzinę, w której rodzic (rodzice) lub małżonek rodzica mają na utrzymaniu łącznie co najmniej troje dzieci bez względu na ich wiek i mają Kartę Dużej Rodziny, czyli dokument identyfikujący członka rodziny wielodzietnej i poświadczający jego prawo do przywilejów ustalonych w tej ustawie lub przyznanych na podstawie odrębnych przepisów (art. 2 ww. ustawy).
Zatem uzależnienie zwolnienia z opłaty śmieciowej dla rodziny wielodzietnej od posiadania przez nią Karty Dużej Rodziny stanowi naruszenie art. 6k ust. 4 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Taka koncepcja interpretacyjna była już wielokrotnie prezentowana w orzecznictwie nadzorczym regionalnych izb obrachunkowych i mimo ostatniej nowelizacji zachowuje aktualność. Za taką koncepcją opowiedziano się m.in. w uchwale Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Szczecinie z 8 maja 2019 r. (nr XVI.129.K.2019).
Jeśli zaś chodzi o zwolnienia z opłat dla właścicieli nieruchomości, którzy mają przydomowe kompostowniki, to i w tym przypadku rada gminy musi kierować się zakresem przepisu ustawowego. Zgodnie zaś z art. 6k ust. 4a rada może ich zwolnić z części należności proporcjonalnie do zmniejszenia kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi z gospodarstw domowych. Z regulacji wynika jednoznacznie, że owo zwolnienie może dotyczyć wyłącznie właścicieli nieruchomości zabudowanych budynkami mieszkalnymi jednorodzinnymi kompostujących bioodpady w kompostowniku przydomowym. Zwolnienie nie dotyczy więc żadnych innych właścicieli nieruchomości, np. w budynkach wielorodzinnych. Na ten aspekt zwrócono uwagę we wcześniej wspomnianej uchwale Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku z 7 listopada 2019 r. RIO uznała nieważność zapisów uchwały wprowadzającej zwolnienie z ww. opłaty – bez odniesienia się konkretnie do rodzaju budynków.
Podsumowanie: W odniesieniu do opłat za odbiór śmieci brak jest możliwości modyfikowania ustawowo określonych granic zwolnień. Rada gminy musi kierować się bądź zakresem upoważnienia ustawowego przy wprowadzeniu zwolnienia fakultatywnego, bądź jednoznacznie określonymi przepisami dotyczącymi zwolnienia obligatoryjnego narzuconego gminie.
169,30 zł wynosi maksymalna wysokość opłaty za śmieci w domkach letniskowych, jaką mogą przyjąć gminy
Podstawa prawna
• art. 6i ust. 1 pkt 3, art. 6j ust. 3b, art. 6k ust. 3–4a, art. 6ka ust. 3 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2010; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 2020)
• art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2019 r. poz. 1507; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1818)
• art. 2 ustawy z 5 grudnia 2014 r. o Karcie Dużej Rodziny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1390; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1907)
