Co to jest zarząd komisaryczny i kiedy się go ustanawia?

46 914 716 zł i 71 groszy tyle według Regionalnej Izby Obrachunkowej na koniec 2017 r. wynosiło zadłużenie zachodniopomorskiej gminy Ostrowice. Wszystko na skutek pożyczek i kredytów w parabankach, którymi to władze gminy chciały łatać powiększającą się coraz bardziej dziurę budżetową. Najpierw próbował ją ratować wojewoda. Wystąpił za pośrednictwem ministra administracji i cyfryzacji do prezesa Rady Ministrów o udzielenie mu upoważnienia do przedstawienia zarzutów organom gminy i wezwania do przedstawienia programu poprawy sytuacji (program naprawczy). Ostatecznie Ostrowice przesłały program naprawczy który przejrzało również RIO. Gmina na poprawę sytuacji zaproponowała budowę farm wiatrowych, stacji paliw, ośrodka wypoczynkowego, ośrodka szkolenia praktycznego personelu obsługi ruchu lotniczego, a także przystani żeglarskiej. Samorząd starał się również o sfinansowanie zadłużenia poprzez platformę crowdfundingową.

Wszystko na nic. Rozwiązanie przedstawione przez radę gminy nie zostało zaakceptowane. Zdaniem wojewody oraz RIO było ono niewystarczające, gdyż nie spowodowałoby stabilizacji finansów gminy. Wprowadzony następnie zarząd komisaryczny - choć konieczny choćby z uwagi na ustalone w ustawie o samorządzie gminnym procedury - też nie wyprowadził gminy na prostą. Co najwyżej nie pogłębił bardziej rozpaczliwej sytuacji. Rząd ostatecznie musiał podjąć decyzję o rozbiorze Ostrowic pomiędzy ościenne JST.

Jaka jest zatem rola zarządu komisarycznego i kiedy się go powołuje?

Przepisy przewidują różne środki ingerencji nadzorczej, które możne podzielić na kilka grup:

• informacyjne (obowiązek przedkładania rozstrzygnięć władz samorządowych organom
nadzoru),
• ostrzegawcze i prewencyjne (obowiązek organu nadzoru wszczęcia postępowania w
sprawie stwierdzenia nieważności uchwały gminy),
• represyjne (stwierdzenie nieważności uchwały organu samorządowego,
rozwiązanie organu, zarząd komisaryczny).

Te stanowiące o zarządzie komisarycznym znajdują się w art. 97 ustawy o samorządzie gminnym. Generalnie wprowadzenie takiej formy nadzoru polega na zawieszeniu organów gminy, co skutkuje prawem podejmowania przez komisarza decyzji we wszystkich sprawach dotyczących gminy (coś na kształt syndyka).

Taki nadzór można wprowadzić tylko decyzją prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Kryterium zastosowania tego środka jest nierokujący nadziei na szybką poprawę brak skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy, powiatu i województwa.

Jeżeli organ nadzoru uzna, iż skuteczność działania organów gminy nie rokuje nadziei na poprawę, może on (ale nie musi) zawiesić te organy i ustanowić zarząd komisaryczny.

Ustanowienie zarządu komisarycznego najczęściej następuje po uprzednim przedstawieniu zarzutów organom samorządu terytorialnego i wezwaniu ich do przedstawienia programu poprawy sytuacji (tak zwana „procedura sanacyjna”).

Zarząd komisaryczny można ustanowić na okres do 2 lat, nie dłużej jednak niż do wyboru rady gminy oraz wójta, zarządu powiatu i województwa przez radę / sejmik kolejnej kadencji. Jest on sprawowany przez komisarza rządowego powoływanego przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek wojewody, zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Komisarz rządowy przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji organów jednostek samorządu terytorialnego z dniem powołania.