Subskrybuj nas na Youtube
Crowdfunding jako narzędzie finansowania przedsięwzięć ze środków społecznych może znajdować coraz szersze zastosowanie w społecznościach lokalnych wspieranych przez jednostki samorządowe.
Takie działania mogą przynieść obopólne korzyści. Nikt przecież lepiej nie zna lokalnych potrzeb niż sami mieszkańcy, którzy w tym przypadku będą mieli gwarancję przeznaczenia zainwestowanych pieniędzy na wybrany przez siebie cel. A jeśli dobrze zainwestują, mogą się dodatkowo cieszyć dochodem z przeprowadzonej inwestycji.
Crowdfunding w Polsce rozpoznawany jest jako finansowanie społecznościowe polegające w ogólnym zarysie na zbieraniu środków pieniężnych w dowolnej formie na różne projekty, inicjatywy oraz przedsięwzięcia, w które angażowana jest społeczność lokalna. Tego typu akcje są najczęściej kojarzone z internetową zbiórką pieniędzy, ale mogą też przybierać inne formy finansowania potrzeb społeczności lokalnych.
Przykładem pierwszej, powszechnie znanej zbiórki środków od zaangażowanej społeczności była budowa Statui Wolności w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Pomnik stanowi dar rządu francuskiego dla USA. Jego dokończenie, a konkretnie wybudowanie piedestału, zostało sfinansowane z wpłat obywateli francuskich i amerykańskich nawoływanych do tego na łamach prasy. Zbiórkę - z powodu braku pieniędzy na dokończenie inwestycji - zainicjował w „The New York World” jego wydawca Joseph Pulitzer. W ramach zachęty obiecywał wpłacającym, niezależnie od wysokości dokonanej wpłaty, publikację nazwiska na łamach swojej gazety. Akcja odniosła sukces i inwestycję ukończono w październiku 1886 r. Współcześnie prasę zastępuje w przeważającej mierze internet. Tak się również stało z crowdfundingiem. Znanym projektem finansowania społecznościowego, który został zrealizowany za pomocą internetu już w 1997 r., była zbiórka pieniędzy na trasę koncertową grupy rockowej Marillion. Cel został osiągnięty, a tego typu finansowanie obecnie ma charakter powszechny. Jedna z pierwszych internetowych platform pozwalających na zbieranie środków dla artystów przez ich wielbicieli to ArtistShare.net powstała w 2003 r.
Niepełne regulacje prawne
Prekursorska na świecie regulacja prawna dotycząca crowdfunfingu została przyjęta w USA w 2012 r. i był to Crowdfund Act stanowiący część szerszej grupy przepisów dotyczących małego biznesu. Następnie pojawiły się próby zdefiniowania i ujęcia tego zjawiska w ramy prawne we Włoszech, Wielkiej Brytanii, Niemczech i Hiszpanii. Jednak do tej pory nie uchwalono przepisów o crowdfundingu na poziomie Unii Europejskiej, jak również nie zdefiniowano jednoznacznie tego zjawiska w skali światowej. Brak definicji można tłumaczyć różnorodnością form, jakie crowdfunding przyjmuje. Wciąż pojawiają się bowiem nowe jego odmiany. [schemat]
W Polsce w czerwcu 2016 r. Ministerstwo Rozwoju opracowało założenia projektu ustawy zmieniającej kodeks spółek handlowych i niektóre inne ustawy, dotyczącej m.in. „Prostej Spółki Akcyjnej”, która przewiduje regulacje inwestycyjnych modeli finansowania społecznościowego. Projekt dotyczy start-upów, czyli podmiotów tymczasowych. Powstają one po to, żeby znaleźć powtarzalny i możliwy do stosowania na większa skalę model biznesowy, zanim skończą się pieniądze włożone przez inwestorów.
Jak to przełożyć na samorząd
W artykule większą uwagę poświęcamy modelowi mieszanemu, a dokładniej skupimy się na modelu polegającym na połączeniu modelu pożyczkowego i inwestycyjnego. Chodzi nam bowiem o zasygnalizowanie korzyści płynących z finansowania przez samorząd jego zadań własnych i zaspokajania zbiorowych potrzeb mieszkańców z ich udziałem. W rezultacie zastosowania tej formy dokapitalizowania inwestycji samorząd może pożyczyć od mieszkańców pieniądze na realizację ich własnego pomysłu i zaoferować w zamian jego realizację oraz dodatkową korzyść w postaci wynagrodzenia. Jako platformę informacyjną samorząd może wykorzystać w tym celu Biuletyn Informacji Publicznej dostępny w internecie.
Należy zauważyć, że działalność inwestycyjna jednostek samorządu terytorialnego wynika z zakresu powierzonych im zadań własnych. Są to zadania służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej, które w wyniku podziału zadań publicznych pomiędzy państwo i samorządy nie zostały ustawowo zastrzeżone dla administracji rządowej i są realizowane przez samorządy ze środków własnych. Katalog zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego jest otwarty i do najczęściej wymienianych należą tu m.in. sprawy z zakresu infrastruktury drogowej, wodno-kanalizacyjnej, gospodarki odpadami, gospodarki nieruchomościami, budownictwa mieszkaniowego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska i transportu. Realizacja tych zadań wymaga nakładów inwestycyjnych i, jak każda forma aktywności ekonomicznej, powinna cechować się racjonalnością. Jest to związane m.in. z optymalizacją kosztów pozyskiwania finansowania, w tym ze źródeł zewnętrznych. Warto zatem wykorzystać w tym zakresie możliwości, jakie daje crowdfunding.
Tego typu finansowanie potrzeb mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego może się odbyć za pomocą obligacji, co nie jest wcale nowym pomysłem, choć do tej pory brak jest informacji, żeby korzystano z obligacji przychodowych dla mieszkańców, czy w ogóle z emisji obligacji, skierowanej wyłącznie do mieszkańców. Projekty finansowane obligacjami przez lokalną społeczność z założenia mogłyby dotyczyć inwestycji takich jak oświetlenie uliczne, budowa dróg, chodników, parkingów itp. Przykładowo, wymiana oświetlenia na ledowe pozwoliłaby jednostce samorządowej, zgodnie z doniesieniami prasowymi, zaoszczędzić nawet powyżej 80 proc. kosztów energii przeznaczanej na oświetlenie uliczne.
Zalety dla społeczności lokalnej
Projekty finansowania społecznościowego mogą być atrakcyjne dla mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego nie tylko z praktycznego, lecz także finansowego punktu widzenia. Oprócz wspierania inwestycji mających na celu poprawę infrastruktury samorządów, mogą one bowiem stanowić dla mieszkańców źródło dochodu. Gdyby instrument dłużny obejmowany przez mieszkańców był oprocentowany korzystniej niż lokaty w bankach, to byłby dodatkową zachętą dla mieszkańców do inwestowania środków pieniężnych w ich własne otoczenie. Dodatkową zachętą mogłoby być to, że tego typu inwestycja byłaby uznawana za najbezpieczniejszy środek lokowania kapitału dla mieszkańców.
Pomogą obligacje zwykłe lub przychodowe
Samorząd w zależności od własnej decyzji, indywidualnych potrzeb mieszkańców oraz charakteru planowanego przedsięwzięcia może zaoferować członkom społeczności zwykłe obligacje komunalne lub obligacje przychodowe.
Obligacje są papierem wartościowym o charakterze dłużnym. Pomiędzy emitentem obligacji a obligatariuszem będącym pierwszym nabywcą dochodzi do zawarcia umowy, na mocy której obligatariusz pożycza określoną sumę pieniężną emitentowi na określony cel. W zamian za to emitent zobowiązuje się do spełnienia świadczenia wzajemnego, polegającego na zwrocie pożyczonej sumy w oznaczonym terminie (terminie wykupu obligacji), oraz do zapłaty należnych odsetek stanowiących zysk obligatariusza z dobrze ulokowanych środków. Jako instrument finansowania określonych przedsięwzięć obligacje przychodowe mają niezaprzeczalne zalety dla obu stron, zarówno emitenta, jak i obligatariuszy (mieszkańców).
W odniesieniu do obligatariuszy należy w tym względzie mieć na uwadze, że w obowiązujących przepisach w stosunku do tego typu obligacji wprowadzono wiele instytucji gwarantujących bezpieczeństwo ich wykupu. W szczególności warto wspomnieć o zakazie cesji i obciążania wierzytelności tworzących przychody z finansowanego przedsięwzięcia, do których pierwszeństwo przysługuje obligatariuszom. Inną instytucją o charakterze gwarancyjnym w odniesieniu do obligacji przychodowych jest obowiązek przekazywania wszystkich przychodów z przedsięwzięcia na jeden wydzielony rachunek bankowy. Jest on przeznaczony wyłącznie do ich gromadzenia i wypłat na zaspokojenie roszczeń obligatariuszy uprawnionych z obligacji przychodowych, z zastrzeżeniem, że jeśli dotyczą one wpływających na ten rachunek kwot należnego podatku od towarów i usług, wówczas są przekazywane na rachunek urzędu skarbowego. Co więcej, środki zgromadzone na rachunku przedsięwzięcia nie mogą być przedmiotem potrącenia, nie podlegają egzekucji do wysokości kwoty zobowiązania emitenta wobec obligatariuszy, jak również są wyłączone z masy upadłości emitenta. Ponadto szczególnie korzystne dla emitentów w omawianym przypadku jest to, że w wyniku emisji obligacji przychodowych ma miejsce promocja nazwy emitenta i finansowanego przedsięwzięcia na rynku lokalnym i krajowym. Emisja taka stanowi również czynnik wzrostu zaufania potencjalnych kontrahentów.
4 najbardziej znane obecnie cztery modele crowdfundingu
1Donacyjny - polega na wspieraniu projektu bez nagradzania (non profit) lub z nagradzaniem (tzw. model sponsorski). Jest to model najbardziej rozpowszechniony, większość założonych w Polsce portali działa właśnie tak. Jego istotą jest tworzenie platformy (strony internetowej) do komunikacji z licznymi uczestnikami ogłoszenia oferty przedsięwzięcia, które polega na dokonaniu zbiórki pieniędzy od zainteresowanych na najrozmaitsze filantropijne cele bez żadnej korzyści majątkowej. Odmianą modelu donacyjnego jest model z gratyfikowaniem niefinansowym, tzw. sponsorski. Polega on na tym, że darczyńcom za okazaną hojność oferowane są nagrody rzeczowe, np. książki, płyty DVD itd.
2Pożyczkowy - polega na pożyczaniu środków bezpośrednio od społeczności je wpłacającej, bez pośrednictwa banków i innych instytucji finansowych. W ramach tego modelu należy wyróżnić systemy zarówno mikropożyczek, jak i pożyczek społecznych. Mikropożyczki stanowią pomoc dla najuboższych i są rozdzielane zazwyczaj przez platformy non profit. Są to bardzo małe kwoty pieniężne. Natomiast pożyczki społeczne działają nieco inaczej i dotyczą wyższych kwot. Środki na te cele są gromadzone w systemach jako wolne środki pożyczane na określonych regulaminami warunkach.
3Inwestycyjny - polega na tym, że w związku z finansowaniem osoby wpłacające oczekują dla siebie korzyści lub jakiegoś ekwiwalentu (np. udziały, obligacje). W praktyce możliwe są różne struktury prawne takiego modelu crowdfundingu, m.in. z udziałem uczelni, funduszy venture capital i funduszy publicznych. Warto przy tym podkreślić, że brak ustawowej definicji i określenia modeli w tym zakresie jest korzystny, gdyż nie hamuje kreatywności rynku. Należy jednak mieć na uwadze wskazywane ryzyka prawne działalności internetowych platform crowdfundingowych, z których dwa najistotniejsze to wątpliwość dotycząca stosowania do działalności tych platform przepisów ustawy z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych oraz ryzyko kwalifikacji działalności platform jako działalności maklerskiej.
4Mieszany - składa się z dowolnej kompilacji elementów wcześniej opisanych modeli.