Subskrybuj nas na Youtube
Pracodawca prowadził z zakładową organizacją związkową negocjacje w kwestii reorganizacji zakładu pracy, a tym samym konieczności redukcji zatrudnienia. Jednym z kryteriów doboru pracowników przewidzianych do zwolnienia było posiadanie przez nich uprawnień emerytalnych. Po zawarciu porozumienia z organizacją związkową, lecz jeszcze przed dokonaniem wypowiedzeń, jeden z posiadających uprawnienia emerytalne pracowników został wybrany na wakujące stanowisko do zarządu związku. Czy taki wybór powoduje objęcie wymienionego zatrudnionego ochroną z tytułu pełnienia funkcji związkowej?
Ustawa o związkach zawodowych w sposób szczególny chroni członków zarządu tej organizacji. Wskazuje na to treść art. 32 ust. 1, który stwierdza, że pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem. W ustawie tej zrezygnowano jednak ze szczegółowej ochrony wszystkich działaczy – członków zarządu zakładowej organizacji związkowej, a ochroną zostali objęci wyłącznie imiennie wskazani jego członkowie.
Uchwała zarządu
Do zapewnienia ochrony niezbędne jest zachowanie określonej formy prawnej. Pracownicy podlegają ochronie pod warunkiem że organizacja zakładowa imiennie – w formie uchwały – wskaże ich w informacji przekazanej pracodawcy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 23 lutego 2005 r. (sygn. akt III PK 77/04, OSNP 2005 nr 21, poz. 331) ochrona przysługuje od chwili zawiadomienia pracodawcy o uchwale zarządu organizacji zakładowej wskazującej osobę podlegającą ochronie. Pracodawca nie musi jednak znać ani treści uchwały, ani innych dokumentów dotyczących przedmiotowej sprawy (wyrok SN z 3 października 2008 r., sygn. akt I PK 53/08, LexPolonica nr 2039862).
Uchwała zarządu związku wskazująca osobę podlegającą szczególnej ochronie oraz czas trwania tej ochrony może być w każdym momencie zmieniona. Zarząd związku może w każdym czasie okres ochrony skrócić lub wydłużyć. Ponadto organizacja zakładowa może również w każdym momencie podjąć decyzję o odwołaniu członka zarządu z pełnionej funkcji, a prawidłowość podjęcia tej decyzji nie podlega kontroli sądu. Ochrona przysługuje również pracownikowi pełniącemu z wyboru funkcję poza taką organizacją, korzystającemu u pracodawcy z urlopu bezpłatnego lub zwolnionemu z obowiązku świadczenia pracy.
Sposób i cel
Ochrona ta nie sprowadza się jednak do zakazu wypowiadania i rozwiązywania stosunku pracy w ogóle przez pracodawcę, lecz wprowadza wymóg uzyskania zgody na wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy w okresie ochronnym. Celem tej regulacji jest zapewnienie działaczowi związkowemu poczucia bezpieczeństwa socjalnego, a w ten sposób zapewnienie niezależności wobec pracodawcy w zakresie reprezentowania i obrony praw pracowników.
W myśl wyroku SN z 26 listopada 2003 r. (sygn. akt I PK 616/02, LEX nr 106935, teza 2) celem ochrony działacza związkowego jest wyłącznie zagwarantowanie mu niezależności w wypełnianiu jego funkcji, a przepisy wyznaczające zakres tej ochrony mają charakter regulacji szczególnej i muszą być wykładane ściśle. Działalność związkowa nie może być pretekstem do nieuzasadnionego uprzywilejowania pracownika w sferach niedotyczących sprawowania przez niego funkcji.
Z tego też względu nawet legalny i dokonany w dobrej wierze przez członków związku zawodowego wybór pracownika do zarządu organizacji związkowej nie przekreśla możliwości oceny, że zamiarem pracownika było uzyskanie statusu chroniącego go przed rozwiązaniem umowy o pracę (wyrok SN z 20 stycznia 2016 r., sygn. akt II PK 309/14, MPP z 2016 r., nr 5).
Ochrona działacza związkowego nie ma zatem wymiaru bezwzględnego i nie może być instrumentalnie wykorzystywana przeciwko pracodawcy w sposób nielojalny lub podstępny. Wobec tego należy uznać, że w stanie faktycznym przedstawionym na wstępie wybór pracownika do zarządu związku nie będzie skutkował jego ochroną z tego tytułu.
Nadużycie prawa
Podstawą prawną do uznania, że pracownik nie korzysta z ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę w przedmiotowym stanie faktycznym, jest art. 8 kodeksu pracy (dalej: k.p.). Zgodnie z treścią tego przepisu nie można czynić ze swojego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego.
Artykuł 8 k.p. zawiera w sobie klauzule generalne, które mają charakter uniwersalny w tym znaczeniu, że należy je odnosić do okoliczności danego przypadku, mając na względzie, iż bezpośrednie stosowanie prawa (tu ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę) doprowadziłoby do skutków niemożliwych do zaakceptowania, z uwagi na cel określonej regulacji lub normy etyczne. Ochrona działacza związkowego nie może mianowicie stwarzać mechanizmu nadużycia prawa w sferze praw i wolności związkowych. Mówi o tym m.in. SN w wyroku z 27 lutego 1997 r. (sygn. akt I PKN 17/97, OSNP z 1997 r. nr 21, poz. 416), w którym wyraźnie wskazuje, że utworzenie związku zawodowego w celu uzyskania szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy przez pracowników, którzy wskutek restrukturyzacji otrzymaliby wypowiedzenie umów o pracę, jest nadużyciem wolności związkowej i prowadziłoby do oceny, iż roszczenie pracownika żądającego przywrócenia do pracy, który uzyskał w ten sposób ochronę z mocy art. 32 ustawy o związkach zawodowych, jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa i tym samym nie podlega ochronie.
Nadużycia prawa można się więc dopatrywać także w utworzeniu organizacji związkowej, gdy głównym zamiarem jej powołania jest uzyskanie przez jej członków szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy (wyrok SN z 18 czerwca 2007 r., sygn. akt II PK 335/06, Legalis). Wybór do zarządu lub w ogóle utworzenie związku zawodowego powinno być rozpatrywane z uwagi na obronę interesów ogółu pracowników, a więc nie może się sprowadzać do ochrony własnych interesów poszczególnych działaczy związkowych.
Ważne
Wybór do zarządu związku zawodowego powinien mieć na celu obronę interesów ogółu pracowników, a nie ochronę własnych interesów poszczególnych działaczy.
Podstawa prawna
Art. 32 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1881).
Art. 8 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
