Subskrybuj nas na Youtube
TEZA: Zgodnie z art. 171 par. 1 kodeksu pracy uzgodnienie zapłaty ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy w czasie trwania stosunku pracy w zamian za niekorzystanie z urlopu w formie czasu wolnego (tzw. sprzedaż urlopu) jest niedopuszczalne, a umowa o taką zamianę (sprzedaż) jest z mocy prawa nieważna, zarówno jako mniej korzystna dla pracownika niż minimalny standard wynikający z przepisów prawa pracy (art. 18 par. 2 k.p.), jak i ze względu na jej sprzeczność z ustawą (art. 58 par. 1 kodeksu cywilnego w związku z art. 300 k.p.).
WYROK SĄDU NAJWYŻSZEGO z 21 października 2015 r. Sygn. akt I PK 303/14
STAN FAKTYCZNY
W trzech umowach na czas określony ustalono, że wynagrodzenie będzie zawierało m.in. ekwiwalent za urlop wypoczynkowy w wysokości 1/12 należnego wymiaru za każdy miesiąc. Pomimo tego zapisu ekwiwalent był naliczany oddzielnie i wypłacany z końcem każdego roku kalendarzowego w kwotach niższych niż ustalono w umowach. We wszystkich trzech okresach zatrudnienia pracownik nie korzystał z urlopu wypoczynkowego. Zażądał więc 24 tys. zł z tytułu niewypłacenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wraz z odsetkami.
Sądy obu instancji zasądziły pracownikowi jedynie brakujące kwoty ekwiwalentu w łącznej wysokości 2600 zł. Uznały, że wprawdzie ekwiwalent nie był wypłacany w sposób przewidziany w umowach, jednak to, iż terminy jego wypłaty nie odpowiadały zasadom przewidzianym w art. 171 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.; dalej: k.p.) nie oznacza, że powództwo o jego wypłatę jest zasadne. Ekwiwalent został bowiem wypłacony, chociaż w zaniżonej wysokości. W skardze kasacyjnej pracownik twierdził, że niedopuszczalne jest zastąpienie prawa do urlopu wypoczynkowego comiesięczną wypłatą ekwiwalentu za niewykorzystany urlop.
UZASADNIENIE
Sąd Najwyższy przyznał rację pracownikowi. Zgodnie z art. 14 k.p. ma on prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. Z kolei art. 171 par. 1 k.p. stanowi, że w przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. Z przepisów tych wynika, że ze względu na cel i charakter urlopu wypoczynkowego zasadą jest jego udzielanie w naturze, a wypłata ekwiwalentu stanowi wyjątek dopuszczalny jedynie w sytuacjach wyraźnie wskazanych w przepisach. Chodzi o sytuacje, w których wykorzystanie urlopu w formie czasu wolnego od pracy jest faktycznie niemożliwe, tj. gdy stosunek pracy ustał przed wykorzystaniem urlopu w całości lub części. Ustawodawca zrezygnował bowiem z istniejącej do 1 stycznia 2004 r. dopuszczalności zapłaty ekwiwalentu w razie powołania pracownika do zasadniczej, okresowej lub zawodowej służby wojskowej, do służby wojskowej w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego albo do odbycia przeszkolenia wojskowego trwającego dłużej niż 3 miesiące oraz w razie niewykorzystania urlopu z powodu skierowania pracownika do pracy za granicą. Zmiany te miały na celu pełne dostosowanie prawa polskiego do unijnego, tj. do art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.Urz. UE z 2003 r. L 299, s. 9) stanowiącego, że minimalny okres corocznego płatnego urlopu może być zastąpiony wypłatą ekwiwalentu pieniężnego tylko wtedy, gdy stosunek pracy ulega rozwiązaniu.
W świetle art. 171 par. 1 k.p. uzgodnienie zapłaty ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy w czasie trwania stosunku pracy w zamian za niekorzystanie z urlopu w formie czasu wolnego (tzw. sprzedaż urlopu) jest niedopuszczalne, a umowa o taką zamianę (sprzedaż) jest z mocy prawa nieważna, zarówno jako mniej korzystna dla pracownika niż minimalny standard wynikający z przepisów prawa pracy (art. 18 par. 2 k.p.), jak i ze względu na jej sprzeczność z ustawą (art. 58 par. 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Takie uzgodnienie narusza też zakaz zrzeczenia się przez pracownika prawa do urlopu wypoczynkowego (art. 152 par. 2 k.p.). W tej sytuacji wyraźna akceptacja przez sąd okręgowy dopuszczalności zapłaty przez pracodawcę ekwiwalentu za urlop przed rozwiązaniem stosunku pracy jest oczywiście sprzeczna z art. 171 par. 1 k.p. oraz art. 18 par. 1 i 2 k.p.
