Subskrybuj nas na Youtube
Urlop rodzicielski zostanie wydłużony o czas likwidowanego dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Z jego części będzie też można skorzystać bez zachowania ciągłości z poprzednimi urlopami.
Rodzice, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej rozpoczną korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub jego części) albo dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (lub jego części), mają do niego prawo na warunkach dotychczasowych. Po jego zakończeniu przysługuje im prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze odpowiadającym różnicy między wymiarem urlopu, który przysługiwałby im na podstawie nowych przepisów, a wykorzystanym dodatkowym urlopem macierzyńskim. Wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego należy złożyć do dnia zakończenia udzielonego wcześniej dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub jego części). przykład 1
Przewidziany w ustawie wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje łącznie obojgu rodzicom, co oznacza, że suma wykorzystanego przez nich urlopu nie może przekroczyć 32 (przy urodzeniu jednego dziecka) lub 34 tygodni (przy urodzeniu większej liczby dzieci przy jednym porodzie). Rodzice mogą korzystać z tego urlopu jednocześnie, w odpowiednio niższym wymiarze (np. przy jednym dziecku oboje mogą skorzystać równocześnie z 16 tygodni).
Nowością jest zmniejszenie wymiaru urlopu rodzicielskiego o okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, w sytuacji gdy jedno z rodziców korzysta z urlopu podczas pobierania przez drugie tego zasiłku za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego. Zasiłek przysługuje rodzicom objętym ubezpieczeniem chorobowym, którzy nie będąc pracownikami, nie mają prawa do urlopu rodzicielskiego (np. z tytułu umowy-zlecenia czy pozarolniczej działalności gospodarczej). Konieczność wprowadzenia tej regulacji wynika z tego, że dotychczas, gdy tylko jedno z rodziców było pracownikiem, nie było możliwości, aby na zmianę lub jednocześnie korzystali oni z urlopu rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego. Powodowało to, że w takiej sytuacji jedyną osobą mogącą korzystać z urlopu rodzicielskiego lub zasiłku była matka.
Udzielanie urlopu
Do tej pory poszczególne części dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego mogły być wykorzystywane jedynie w bezpośrednio przypadających po sobie częściach. Ulegnie to zmianie od 2 stycznia 2016 r. Nowelizacja wprowadza bowiem możliwość wykorzystania 16 tygodni urlopu rodzicielskiego aż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.
Co do zasady żadna z części urlopu rodzicielskiego nie może być krótsza niż 8 tygodni, za wyjątkiem gdy:
1) jest to pierwsza część tego urlopu w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie – minimalna jej długość wynosi 6 tygodni,
2) jest to pierwsza część tego urlopu w przypadku przyjęcia jednego dziecka na wychowanie - minimalna długość tej części wynosi 3 tygodnie,
3) ostatnia pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni.
Od 2 stycznia 2016 r. urlop rodzicielski będzie udzielany na wniosek rodzica złożony nie później niż na 21 dni przed rozpoczęciem urlopu, do którego trzeba będzie dołączyć dokumenty określone w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 1868a k.p. Oznacza to dwie zasadnicze zmiany: konieczność złożenia wniosku o 7 dni wcześniej niż obecnie oraz większe jego sformalizowanie. Jednak jeżeli 2 stycznia 2016 r. rodzic korzystał z części urlopu rodzicielskiego, może złożyć pisemny wniosek o kolejną jego część w terminie wynikającym z dotychczasowych przepisów – na 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z kolejnej części.
Nowelizacja utrzymuje także możliwość zadeklarowania przez matkę chęci korzystania z urlopu rodzicielskiego już bezpośrednio po porodzie, zmienia jednak termin na złożenie wniosku z 14 na 21 dni. W takiej sytuacji matka wciąż będzie mogła dzielić się urlopem z ojcem, ale musi złożyć wniosek o rezygnację z korzystania z urlopu rodzicielskiego w terminie nie krótszym niż 21 dni przed przystąpieniem do pracy.
Liczba części urlopu zależeć będzie od liczby wniosków, do której wliczać się będzie także wnioski o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego. Wynika to z wprowadzenia możliwości wymieniania się uprawnieniami rodzicielskimi nie tylko przez rodziców pracowników, lecz także przez wszystkich rodziców objętych ubezpieczeniem chorobowym.
Do tej pory możliwość rezygnacji z dodatkowego urlopu macierzyńskiego/urlopu rodzicielskiego wynikała z art. 1792 par. 2, art. 1793 par. 2 oraz art. 1794 k.p., zgodnie z którymi decyzja o powrocie do pracy zależała wyłącznie od pracownika, którego wniosek złożony na 14 dni przed przystąpieniem do pracy pracodawca był obowiązany uwzględnić. Od 2 stycznia 2016 r. możliwość powrotu do pracy będzie zależeć od zgody pracodawcy, ale jednocześnie będzie można ustalić powrót natychmiastowy, a nie dopiero po 14 dniach od złożenia wniosku. przykłady 2 i 3
Łączenie urlopu z pracą
Tak jak obecnie, tak też od 2 stycznia 2016 r. pracownik korzystający z urlopu rodzicielskiego będzie mógł łączyć go z wykonywaniem pracy w wymiarze nie wyższym niż 1/2 etatu, a pracodawca będzie mógł nie uwzględnić jego wniosku tylko wtedy, gdy nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub jej rodzaj. Z uwagi jednak na to, że przesłanki umożliwiające pracodawcy odmowę łączenia urlopu z pracą mają charakter ocenny, istnieje ryzyko ich nadużywania, zwłaszcza że pracownik nie ma skutecznej możliwości podważenia decyzji pracodawcy.
Uwaga! Do osób, które rozpoczną urlop rodzicielski przed 2 stycznia 2016 r., ale będą chciały złożyć wniosek o podjęcie pracy w obniżonym wymiarze dopiero po wejściu w życie nowelizacji, zgodnie z jej art. 29 ust. 1 będą stosowane przepisy dotychczasowe, czyli muszą one złożyć wniosek na 14, a nie na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy.
Wydłużenie urlopu rodzicielskiego
Nowym rozwiązaniem jest wydłużenie urlopu rodzicielskiego dla rodziców łączących z nim wykonywanie pracy. Do tej pory pracujący podczas dodatkowego urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego w pewnym sensie „tracili” część przysługującego im zwolnienia. Osoby niepracujące w tym okresie korzystały z 1280 godzin urlopu (w przypadku urodzenia jednego dziecka), podczas gdy pracujący na 1/2 etatu tylko z 640 godzin. Nowelizacja gwarantuje, że rodzic łączący urlop rodzicielski z pracą wykorzysta tyle samo godzin urlopu, co ten niepracujący w tym czasie. ramka 3; przykład 4
Należy wskazać, że już w pierwszym wniosku o łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą pracownik musi określić sposób wykorzystania części urlopu, którą uzyska w ramach wydłużenia.
Ochrona w razie grupowego zwolnienia
Dotychczas zgodnie z art. 5 ust. 5 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 192) podczas zwolnienia grupowego osobom, o których mowa w art. 177 k.p. (w ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego), można było wypowiedzieć jedynie warunki pracy i płacy. Tym samym w praktyce występowała wątpliwość, czy ochrona ta przysługuje też zatrudnionym przebywającym na urlopach, których regulacje jedynie odsyłają do art. 177 k.p.
Wątpliwość tę usuwa nowelizacja, przewidując, że ochronie tej będą podlegać także osoby korzystające z:
1) urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
2) urlopu rodzicielskiego,
3) urlopu ojcowskiego.
Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego
Jest on udzielany osobom, które:
1) przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia,
2) przyjęły dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (oprócz rodziny zastępczej zawodowej).
Wymiar urlopu na warunkach innego urlopu jest ściśle skorelowany z wymiarem urlopów macierzyńskiego i rodzicielskiego. Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w takim samym wymiarze (20 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka) przysługuje jedynie do dnia ukończenia przez dziecko 7. roku życia (lub w przypadku odroczenia obowiązku szkolnego nie później niż do ukończenia 10. roku życia). Jednak jeżeli dziecko spełniało ten warunek w dniu rozpoczęcia urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, trwa on minimalnie 9 tygodni. przykład 5
Po wykorzystaniu urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu pracownik jest uprawniony do urlopu na warunkach urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
1) 32 tygodni – jeśli przyjmie na wychowanie jedno dziecko,
2) 34 tygodni – jeśli przyjmie na wychowanie jednocześnie dwoje lub więcej dzieci,
3) 29 tygodni – gdy ze względu na wiek dziecka urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego trwa 9 tygodni.
Zwolnienie od pracy na dziecko
Do tej pory pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko do lat 14 przysługiwały w roku kalendarzowym 2 dni zwolnienia, a zatem niezależnie od tego, ile godzin wolnego było mu rzeczywiście potrzebne, pracownik mógł wziąć jedynie cały dzień wolny. Od 2 stycznia 2016 r. pracownikowi będzie przysługiwać 16 godzin lub 2 dni zwolnienia, a zatem będzie mógł wybrać, czy wykorzystuje cały dzień zwolnienia, czy też skorzysta z niego w wymiarze godzinowym. Oznacza to, że pracownik będzie mógł wziąć zwolnienie w wymiarze dostosowanym do jego rzeczywistych potrzeb.
W danym roku kalendarzowym nie będzie można zmienić decyzji co do wymiaru zwolnienia, a więc jeśli pracownik za pierwszym razem weźmie cały dzień wolnego, to nie będzie mógł później zdecydować się na wzięcie tylko kilku godzin. Z tego względu wskazane jest, by w sytuacji, gdy pracownik potrzebuje całodniowego zwolnienia, wnioskował nie o dzień, lecz o 8 godzin, co umożliwi wykorzystanie drugiej połowy zwolnienia w sposób elastyczny.
Uwaga! Zwolnienie w wymiarze godzinowym nie jest korzystne dla dwóch grup pracowników:
1) osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy – jego wymiar jest ustalany proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy danego pracownika, podczas gdy wymiar zwolnienia udzielanego w dniach nie jest zmniejszany,
2) osób zatrudnionych w równoważnym systemie czasu pracy.
Osoba, której dobowy wymiar czasu pracy jest przedłużony do 12 godzin, poprzez wzięcie przewidzianego w art. 188 k.p. zwolnienia w wymiarze 2 dni może uzyskać 24 godziny zwolnienia od pracy zamiast 16 godzin.
! W wyniku wydłużenia urlopu rodzicielskiego jego łączny wymiar nie może przekroczyć:
1) 64 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
2) 68 tygodni – w przypadku urodzenia dwóch lub więcej dzieci przy jednym porodzie.
! 8 tygodni urlopu macierzyńskiego przysługuje matce zawsze – niezależnie od tego, czy opiekuje się dzieckiem. Oznacza to, że w sytuacji, gdy przebywa w szpitalu przez cały czas od momentu porodu lub porzucenia dziecka, a przed upływem 8 tygodni po porodzie, prawo pracy w żaden sposób nie umożliwia ojcu zapewnienia opieki nad dzieckiem – pozostaje mu jedynie wykorzystanie urlopu wypoczynkowego lub skorzystanie z pomocy osoby trzeciej.
RAMKA 3
Wzory
Artykuł 1821f par. 2 k.p. wskazuje wzór, według którego należy liczyć wydłużenie urlopu rodzicielskiego. Można go przedstawić następująco:
X= t × w
gdzie X to okres wydłużenia urlopu rodzicielskiego, t to okres łączenia urlopu z wykonywaniem pracy, wyrażony w tygodniach, a w to wymiar czasu pracy.
Obliczona w ten sposób długość części urlopu rodzicielskiego, o którą zostanie on wydłużony, dotyczy sytuacji, gdy ta część nie będzie łączona ze świadczeniem pracy.
Przypadek, w którym część urlopu rodzicielskiego powstała w wyniku proporcjonalnego wydłużenia tego urlopu, ma być łączona z pracą, przewiduje art. 1821f par. 7 k.p. Zawiera on wzór na wyliczenie tej części urlopu:
Y = X/(1 - w)
gdzie Y to wymiar wydłużonej części urlopu łączonej z pracą, X to okres wydłużenia urlopu rodzicielskiego, liczony według wzoru powyżej, a w to wymiar czasu pracy.
W przypadku, gdy w wyniku zastosowania powyższych wzorów nie otrzyma się wyniku w liczbie całkowitej, urlop rodzicielski jest udzielany w dniach, przy czym niepełne dni się pomija.
Tabela. Komu urlop, a komu zasiłek macierzyński
| Sytuacja | Co przysługuje | Od kiedy urlop/zasiłek | Wymagania dotyczące wniosku (podstawa prawna) |
| Pracownica rezygnuje z urlopu macierzyńskiego (powrót do pracy) | PO – urlop macierzyński,UO – zasiłek macierzyński | Po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie | PM – 7 dni przed przystąpieniem do pracy,PO – 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu(art. 1868a k.p.) |
| Matka ubezpieczona rezygnuje z zasiłku macierzyńskiego | PO – urlop macierzyński | Po pobieraniu zasiłku macierzyńskiego przez okres co najmniej 14 tygodni po porodzie | PO – 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu(art. 1868a k.p.) |
| Pracownica rezygnuje z urlopu macierzyńskiego (orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji) | PO – urlop macierzyński,PCZ – urlop macierzyński,UO – zasiłek macierzyński,UCZ – zasiłek macierzyński | Po wykorzystaniu co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie | PM – 7 dni przed przystąpieniem do pracy,PO, PCZ – 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu(art. 1868a k.p.) |
| Matka ubezpieczona rezygnuje z zasiłku macierzyńskiego (orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji) | PO – urlop macierzyński,PCZ – urlop macierzyński | Po wykorzystaniu co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie | PO, PCZ – 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu(art. 1868a k.p.) |
| Przerwa w urlopie macierzyńskim – pracownica przebywa w szpitalu lub innej placówce leczniczej | PO – urlop macierzyński,PCZ – urlop macierzyński,UO – zasiłek macierzyński,UCZ – zasiłek macierzyński | Po wykorzystaniu co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie | art. 1868a k.p. |
| Przerwa w pobieraniu zasiłku macierzyńskiego – matka ubezpieczona przebywa w szpitalu lub innej placówce leczniczej | PO – urlop macierzyński,PCZ – urlop macierzyński | Po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez okres co najmniej 8 tygodni po porodzie | art. 1868a k.p. |
| Śmierć pracownicy lub ubezpieczonej matki | PO – urlop macierzyński,PCZ – urlop macierzyński | Brak | art. 1868a k.p. |
| Porzucenie dziecka przez pracownicę lub ubezpieczoną matkę | PO – urlop macierzyński,PCZ – urlop macierzyński | Po wykorzystaniu co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie lub po okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez okres co najmniej 8 tygodni po porodzie | art. 1868a k.p. |
| Śmierć matki, porzucenie dziecka przez matkę lub niemożność sprawowania osobistej opieki przez matkę (orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji) – we wszystkich przypadkach, gdy nie jest ona objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby lub macierzyństwa albo nie posiada tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem | PO – urlop macierzyński,PCZ – urlop macierzyński | Po dniu zgonu matki, porzucenia dziecka lub powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji | art. 1868a k.p. |
| Podjęcie pracy przez matkę w wymiarze nie niższym niż 1/2 etatu | PO – urlop macierzyński | W okresie trwania zatrudnienia matki | art. 1868a k.p. |
Objaśnienie użytych skrótów:
PO – pracownik ojciec, PCZ – pracownik inny członek najbliższej rodziny, PM – pracownica matka, UO – ubezpieczony ojciec,
UCZ – ubezpieczony inny członek najbliższej rodziny.
PRZYKŁAD 1
Dodatkowy macierzyński na przełomie roku
Matka jednego dziecka postanowiła wziąć dodatkowy urlop macierzyński w dwóch częściach po 3 tygodnie. Pierwszą rozpoczęła 21 grudnia 2015 r., a zakończyła 10 stycznia 2016 r. Po jej wykorzystaniu matce będzie przysługiwać 29 tygodni urlopu rodzicielskiego, o który musi wystąpić do 10 stycznia 2016 r.
PRZYKŁAD 2
Możliwość odmowy
Po porodzie pracownica zadeklarowała, że po urlopie macierzyńskim wykorzysta całość urlopu rodzicielskiego, w związku z czym pracodawca zatrudnił inną osobę na zastępstwo na przewidywany okres jej nieobecności. Po upływie 20 tygodni urlopu pracownica zdecydowała się na powrót do pracy i złożyła wniosek. Pracodawca nie chce, aby w tej chwili wróciła do pracy, zastępujący ją pracownik bierze bowiem udział w ważnym projekcie – powrót pracownicy na jego miejsce oznaczałby konieczność zapoznania jej z zadaniem i spowodowałby opóźnienie w jego realizacji. Jeżeli sytuacja ta ma miejsce po 2 stycznia 2016 r., to pracodawca może odmówić powrotu do pracy pracownicy, która nie może się temu przeciwstawić.
PRZYKŁAD 3
Szybszy powrót
Pracownik zastępujący przebywającego na urlopie rodzicielskim ojca dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków, w związku z czym został zwolniony dyscyplinarnie. Pracodawca rozpoczął poszukiwania nowej osoby na zastępstwo, lecz już po kilku dniach przebywający na urlopie ojciec zgłosił chęć powrotu do pracy. Strony mogą uzgodnić, że ojciec wróci do pracy w dowolnym terminie, choćby następnego dnia po poinformowaniu pracodawcy o zamiarze rezygnacji z urlopu.
PRZYKŁAD 4
Obliczenia
We wszystkich poniższych przypadkach założone jest urodzenie jednego dziecka przy jednym porodzie.
1. Matka od razu po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego zamierza iść na urlop rodzicielski, łącząc go z wykonywaniem pracy w wymiarze 1/2 etatu.
X = 32 × 1/2 = 16 tygodni wydłużenia
Jeżeli również wydłużony urlop rodzicielski zamierza łączyć z pracą w tym wymiarze, to będzie mogła to czynić przez:
Y = 16/(1 - 1/2) = 16/0,5 = 32 tygodnie
Tym samym matka łącznie wykorzysta maksymalny wymiar urlopu rodzicielskiego w wyniku jego przedłużenia, czyli 64 tygodnie.
2. Taka sama sytuacja, tylko że matka będzie pracować na 1/4 etatu.
X = 32 × 1/4 = 8 tygodni wydłużenia
Y = 8/(1 - 1/4) = 8/0,75 = 10 i 2/3 tygodnia
Oznacza to, że matka otrzyma 53 dni wydłużonego urlopu rodzicielskiego łączonego z pracą na 1/4 etatu (7 tygodni i 2/3 tygodnia to 53 i 2/3 dnia, a niepełne dni się pomija).
3. Ojciec po wykorzystaniu 25 tygodni urlopu rodzicielskiego zamierza łączyć pozostałą część z pracą na 1/4 etatu.
X = 7 × 1/4 = 1 i 3/4 tygodnia
Oznacza to, że ojciec otrzyma 12 dni wydłużonego urlopu rodzicielskiego (pełny tydzień i 3/4 tygodnia to 12 i 1/4 dnia, a niepełne dni się pomija).
Jeżeli również wydłużony urlop rodzicielski zamierza łączyć z pracą w tym wymiarze, to będzie mógł to czynić przez:
Y = 12/(1 - 1/4) = 12/0,75 = 16 dni.
PRZYKŁAD 5
Przyjęcie dziecka na wychowanie
1. Pracownik przyjął dziecko na wychowanie na 10 tygodni przed jego 7. urodzinami. Dzień urodzin będzie ostatnim dniem urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
2. Pracownik przyjął dziecko na wychowanie na tydzień przed jego 7. urodzinami. Urlop na warunkach macierzyńskiego będzie trwał 9 tygodni, z czego 8 tygodni przypadnie już po urodzinach dziecka.
Autorzy:
Marta Derewicz, prawnik, Kancelaria Tomczak i Partnerzy
Katarzyna Kamińska, prawnik, Kancelaria Tomczak i Partnerzy
Diana Kanarek, prawnik, Kancelaria Tomczak i Partnerzy
Dominika Latawiec-Chara, adwokat, Kancelaria Tomczak i Partnerzy
dr Joanna Ostojska, adwokat, Kancelaria Tomczak i Partnerzy