Subskrybuj nas na Youtube
Zleceniobiorcy uzyskujący przychody z kilku umów cywilnych i np. z działalności gospodarczej zapłacą składki z tych wszystkich tytułów, jeżeli podstawa wymiaru nie osiągnie co najmniej stawki płacy minimalnej.
Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (art. 6 ust. 1 pkt 4 i ust. 12 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; dalej: ustawa systemowa). Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy-zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia. Przy rozstrzyganiu obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy-zlecenia nie liczy się okres, na jaki umowa ta została zawarta. Każda taka pojedyncza umowa będąca jedynym źródłem dochodu wywołuje obowiązek ubezpieczeń społecznych. Przy jego ustalaniu z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy-zlecenia zasadnicze znaczenie ma natomiast posiadanie przez zleceniobiorcę innych tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń oraz fakt zawarcia tej umowy z własnym pracodawcą bądź wykonywania jej na rzecz własnego pracodawcy.
Zbieg tytułów do 31 grudnia 2015 r.
Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, takich jak:
● praca nakładcza,
● wykonywanie pracy na podstawie umowy-zlecenia,
● prowadzenie pozarolniczej działalności i współpraca przy niej,
● wykonywanie mandatu posła lub senatora,
● bycie duchownym
jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie na swój wniosek być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych wszystkich lub wybranych tytułów albo zmienić tytuł ubezpieczeń (art. 9 ust. 2 ustawy systemowej). Przykładowo więc osoba wykonująca jednocześnie kilka umów-zleceń podlega obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu tej umowy, która została zawarta najwcześniej (najstarszej). Może ona jednak dobrowolnie na swój wniosek być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu pozostałych wszystkich lub wybranych umów-zleceń. Może również zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń. Zatem o obowiązku ubezpieczeń decyduje kolejność powstania wymienionych tytułów lub zawierania umów, chociaż jest też dopuszczalne przejście na inny tytuł lub umowę.
Obecnie w razie zawarcia kilku umów-zleceń można wskazać jako obowiązkowo oskładkowaną tę najniżej płatną, by składki na ubezpieczenia społeczne zostały odprowadzane od niższej podstawy wymiaru. Wówczas umowa bądź umowy z wyższym wynagrodzeniem są objęte tylko ubezpieczeniem zdrowotnym.
Od nowego roku
Aby zlikwidować taką furtkę prawną ustawodawca wprowadził inny system podlegania przez zleceniobiorców ubezpieczeniom społecznym w razie gdy pracują dla kilku zleceniodawców lub oprócz umowy-zlecenia mają jeszcze np. pracę nakładczą czy działalność gospodarczą. Stąd dotychczasowa zasada obejmowania osoby ubezpieczeniami w razie zbiegu tytułów wynikająca z art. 9 ust. 2 ustawy systemowej będzie od 1 stycznia 2016 r. stosowana z uwzględnieniem nowego ust. 2c. Stanowi on, że osoba wykonująca umowę-zlecenia, której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu będzie niższa od kwoty aktualnego minimalnego wynagrodzenia, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z tych innych tytułów. Zasada ta nie będzie jednak dotyczyła sytuacji, gdy łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy-zlecenia lub z innych tytułów osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia.
Z nowego przepisu wynika, że o charakterze ubezpieczeń z posiadanych przez zleceniobiorcę tytułów będzie decydowała wysokość osiągniętej w danym miesiącu łącznej podstawy wymiaru składek ze wszystkich tych źródeł. Oczywiście dotyczy to zleceniobiorcy, który z najstarszej umowy-zlecenia osiągnie przychód niższy od płacy minimalnej. Może się więc okazać, że w każdym miesiącu zleceniobiorca będzie podlegał ubezpieczeniom o innym charakterze, np. raz obowiązkowo ze wszystkich tytułów, a raz tylko z jednego, w zależności od faktycznie uzyskanego oskładkowanego łącznego przychodu. [przykłady 1, 2, 3 i 4]
Zlecenie i działalność gospodarcza
Osoba pracująca na zlecenie i jednocześnie prowadząca pozarolniczą działalność, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli ze zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, tj. wynoszącej 30 proc. wynagrodzenia minimalnego dla rozpoczynających biznes lub 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce. Może ona dobrowolnie na swój wniosek być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu zlecenia. Od 1 stycznia 2016 r. zleceniobiorca prowadzący działalność z prawem do opłacania ulgowych składek, a więc od podstawy nie niższej niż 30 proc. płacy minimalnej, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów, chyba że ze zlecenia osiągnie podstawę w wysokości co najmniej minimalnej płacy. Wówczas będzie mógł obowiązkowo podlegać ubezpieczeniom tylko ze zlecenia. Warto zwrócić uwagę, że od nowego roku powyższe zasady oskładkowania w razie zbiegu zlecenia i działalności będą się odnosiły do wszystkich osób prowadzących pozarolniczą działalność wymienionych w art. 8 ust. 6 ustawy systemowej, a nie tak jak do końca 2015 r. tylko do osób prowadzących działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. [przykłady 5 i 6]
Łącznie z umową o pracę
Od 1 stycznia 2016 r. w razie wykonywania umowy o pracę, z której podstawa składek społecznych w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższa niż minimalne wynagrodzenie (niepełnoetatowiec z wynagrodzeniem niższym niż minimum) i realizacji więcej niż jednej umowy-zlecenia na rzecz obcych podmiotów, obowiązkowe są na pewno ubezpieczenia ze stosunku pracy. Natomiast przy rozstrzyganiu kwestii ubezpieczeń z umów cywilnych zastosowanie będą miały nowe przepisy, a więc wszystkie umowy będą oskładkowane, póki podstawy z nich osiągnięte nie zapewnią w danym miesiącu co najmniej kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Obowiązek informacyjny
W nadchodzącym roku sam ubezpieczony będzie się musiał wywiązywać wobec swoich płatników z pewnych obowiązków. Jeżeli bowiem do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe będzie zobowiązany więcej niż jeden płatnik, składka musi być opłacana przez każdego z nich, chyba że ubezpieczony przedłoży płatnikowi dokumenty, z których wynika brak konieczności ich opłacania (art. 34 ust. 6 ustawy systemowej). Ten przepis oznacza, że każdy płatnik będzie musiał zgłosić swojego wykonawcę do obowiązkowych ubezpieczeń. Natomiast jeśli kolejna umowa będzie podlegała ubezpieczeniom dobrowolnie lub wykonawca będzie chciał zmienić tytuł, musi udowodnić płatnikowi, że w danym miesiącu jego łączna podstawa osiągnęła już minimum i składki nie są należne. Ustawodawca nie wymienił, o jakie dokumenty chodzi, ale może to być albo pisemne oświadczenie, albo dokument pewniejszy, tj. informacja miesięczna od danego płatnika składek. Utrudnienie jest w tym przypadku takie, że informację można uzyskać dopiero po zakończeniu miesiąca lub w samej jego końcówce, w zależności od tego, kiedy wynagrodzenie zostało wypłacone. Natomiast zgłoszenia do odpowiednich ubezpieczeń płatnik musi dokonać w terminie 7 dni od rozpoczęcia wykonywania zlecenia. Oznacza to, że od nowego roku płatnicy będą narażeni na więcej pracy związanej z korektami dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych, jeśli okaże się to niezbędne (gdy dojdą dowody wskazujące na inny charakter ubezpieczeń).
Z odsieczą w rozpoznawaniu charakteru ubezpieczeń przyjdzie ZUS. Zakład na wniosek płatnika składek zbada prawidłowość wykazanych przez niego składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób ubezpieczonych, których objęły nowe zasady oskładkowania. Jeżeli w wyniku sprawdzenia wysokości miesięcznej podstawy wymiaru ZUS stwierdzi błędne wykazanie składek, poinformuje o tym niezwłocznie płatnika i ubezpieczonego (za pośrednictwem płatnika). Jednak aby ZUS pomógł w ustaleniu prawidłowości rozliczenia, najpierw płatnicy muszą złożyć dokumenty za dany miesiąc. Wtedy ZUS albo potwierdzi prawidłowe rozliczenie, albo wezwie ich do złożenia korekt.
PRZYKŁAD 1
Dwa zlecenia
Zleceniobiorca w styczniu 2016 r. zawarł dwie umowy-zlecenia: pierwszą na kwotę 1300 zł, a drugą na 1000 zł, płatne na koniec stycznia. Obie umowy będą oskładkowane obowiązkowo, ponieważ pierwsza opiewa na kwotę niższą niż 1850 zł, więc dopiero łącznie z kwotą z drugiej umowy podstawa w styczniu przewyższy próg minimalnej pensji. Oczywiście podstawą składek z każdej z umów będzie kwota faktycznie uzyskana, czyli 1300 zł i 1000 zł, a nie tylko wartość dająca po zsumowaniu 1850 zł.
PRZYKŁAD 2
Umowa na przełomie roku
Zleceniobiorca zawarł w połowie grudnia 2015 r. umowę-zlecenie na okres trzech miesięcy z wynagrodzeniem 2000 zł miesięcznie płatnym do 5. dnia miesiąca następnego. Na początku stycznia 2016 r. uzyskał on wynagrodzenie ze zlecenia, ale w wysokości niższej niż 2000 zł, bo tylko za część grudnia (nieco ponad 1000 zł). W styczniu wykonawca podpisał kolejną umowę-zlecenie z innym podmiotem. Pod koniec stycznia z tej umowy uzyskał wynagrodzenie w wysokości 1900 zł. Zleceniobiorca będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom z obu umów. Gdyby przepracował cały grudzień i w styczniu uzyskał z pierwszej umowy pełne 2000 zł, z drugiej umowy podlegałby ubezpieczeniom dobrowolnie.
PRZYKŁAD 3
Możliwe kombinacje
W styczniu 2016 r. zleceniobiorca pracował na podstawie trzech umów-zleceń i w tym miesiącu otrzymał z nich następujące wynagrodzenia: z pierwszej 500 zł, z drugiej 2100 zł i z trzeciej 1400 zł. Wykonawca obowiązkowo będzie podlegał ubezpieczeniom z pierwszej i drugiej umowy, a dopiero z trzeciej dobrowolnie. Jednak mógłby też podlegać obowiązkowo ubezpieczeniu tylko z drugiej umowy, jeżeli pierwszemu płatnikowi udowodniłby, że w miesiącu uzyska z drugiej umowy przychód wyższy od płacy minimalnej i ta umowa została wskazana do ubezpieczeń obowiązkowych. Jest jeszcze inna opcja. Zleceniobiorca może wybrać do ubezpieczeń obowiązkowych pierwszą i trzecią umowę, bo one w sumie pozwalają osiągnąć próg minimalny. Jednak musiałby z kolei drugiemu płatnikowi wykazać, że z pozostałych umów uzyska co najmniej minimalną kwotę i te umowy wskazać do ubezpieczeń przymusowych.
PRZYKŁAD 4
Liczy się termin wypłaty
Zleceniobiorca w styczniu 2016 r. wykonywał dwie umowy-zlecenia i pracę nakładczą. Pierwsza umowa-zlecenia zgłoszona do ubezpieczeń obowiązkowych opiewa na kwotę 1500 zł miesięcznie. Jednakże zleceniodawca spóźnił się z wypłatą za styczeń i dokonał jej dopiero w lutym. Z umowy o pracę nakładczą chałupnik uzyskał zaś w styczniu 800 zł. W trzeciej dekadzie stycznia wykonawca zawarł jeszcze jedną tygodniową umowę-zlecenie i z niej otrzymał 600 zł. W styczniu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom zarówno z pierwszej umowy-zlecenia, jak i z pracy nakładczej oraz z tej ostatniej umowy. Gdyby pierwszy zleceniodawca wypłacił wynagrodzenie w terminie styczniowym, umowa na 600 zł byłaby oskładkowana, tylko gdyby wykonawca przystąpił do ubezpieczeń na swój wniosek, czyli dobrowolnie.
PRZYKŁAD 5
Wybór tytułu ubezpieczenia
Zleceniobiorca podpisał w styczniu 2016 r. półroczną umowę-zlecenie z wynagrodzeniem wynoszącym 2500 zł miesięcznie. Od roku prowadzi też działalność jako wspólnik spółki jawnej i opłaca składki od podstawy równej 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia. W takiej sytuacji podlega ubezpieczeniom jako wspólnik, ale ma prawo zmienić tytuł i poddać zlecenie ubezpieczeniom obowiązkowym.
PRZYKŁAD 6
Przy preferencyjnym ZUS
Osoba prowadzi swoją działalność gospodarczą od października 2015 r. i opłaca składki społeczne od podstawy stanowiącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia. Od 1 stycznia 2016 r. podstawa ta wynosi 555 zł. Poza firmą uzyskała w styczniu przychód z umowy-zlecenia w wysokości 800 zł. Ubezpieczeniom podlega obowiązkowo z obu tytułów.
Podstawa prawna
Art. 6 ust. 1 pkt 4–5, art. 8 ust. 6, art. 9 ust. 2, ust. 2a, ust. 2c, art. 34 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.).
Art. 1 pkt 3 lit. a, b, pkt 8 ustawy z 23 października 2014 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2014 r. poz. 1831 ze zm.).
