Rozpoczął się sezon urlopowy. Osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę korzystają z prawa do płatnego wypoczynku. To szczególne uprawnienie przysługuje tylko pracownikom. Nie mają go m.in. osoby wykonujące umowy zlecenia czy o dzieło. Przedstawiamy pierwszą część naszego poradnika. Część druga ukaże się w sobotę, a trzecia - w niedzielę.
1. Czy urlop można dzielić dowolnie
Przysługuje mi 20 dni urlopu wypoczynkowego. Pracodawca nie sporządza planu urlopów, tylko składamy wnioski o dni wolne. Szef nie lubi długich urlopów. Czy może zażądać, aby podzielić te 20 dni na cztery przerwy w pracy po 5 dni?

NIE

Kodeks pracy co prawda pozwala na podział urlopu, ale co najmniej jedna część wypoczynku pracownika powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych. Nie chodzi o to, aby pracownik skorzystał jednorazowo z 14 dni urlopu, ale by tyle trwał jego wypoczynek. Zatem na te 14 kolejnych dni kalendarzowych składają się także dni wolne od pracy:
● poprzedzające pierwszy dzień urlopu,
● następujące po ostatnim dniu urlopu oraz
● przypadające w trakcie wykorzystywania urlopu.
Gdy pracownik wypisze wniosek o urlop 8–19 czerwca, a miał wolną od pracy sobotę i niedzielę 6–7 czerwca, to jego wypoczynek będzie trwał przez wymagane kodeksem pracy 14 dni.
Podstawa prawna
Art. 152 i 162 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)
2. Czy można zamienić urlop na ekwiwalent
Jestem w trudnej sytuacji finansowej. Żona straciła pracę i brakuje nam pieniędzy na życie. Czy mogę zrezygnować z części urlopu w zamian za wypłatę przez pracodawcę ekwiwalentu, aby podreperować domowy budżet?

NIE

Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu wypoczynkowego zarówno bieżącego, jak i zaległego, jeśli urlop może jeszcze wykorzystać. Wypłata ekwiwalentu pieniężnego jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy pracownik nie wykorzysta przysługującego mu urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Jeśli umowa o pracę trwa, to musi wykorzystać urlop w naturze, czyli w postaci dni wolnych od pracy.
Podstawa prawna
Art. 171 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
Wyrok SN z 7 lutego 1967 r. (I PR 53/67, OSP 1967/12/287).
3. Czy po zmianie pracy zachowam uprawnienia
Do końca kwietnia wykorzystałem cały limit dni urlopowych, czyli 26. W maju wypowiedziałem umowę i od czerwca podpisałem kolejną z inną firmą. Czy nowy pracodawca udzieli mi urlopu proporcjonalnego?

NIE

Kodeks pracy przewiduje ustalanie urlopu proporcjonalnego w razie zmiany pracodawcy w trakcie roku kalendarzowego, tj. w przypadku, gdy dochodzi do rozwiązania stosunku pracy w jednej firmie i nawiązania nowego w kolejnej. Jeśli jednak pracownik wykorzysta do dnia rozwiązania umowy urlop w wymiarze wyższym niż wynikający z okresu zatrudnienia (za pracę od stycznia do maja urlop przysługuje po zaokrągleniu w wymiarze 11 dni; 5/12 x 26 = 10,83), to nowy zatrudniający mu go nie udzieli. Musi bowiem uwzględnić zasadę, że łączny wymiar urlopu w pierwszej i kolejnej firmie nie może w danym roku kalendarzowym przekroczyć 26 dni. Z tego powodu pracodawca zatrudniający pracownika od czerwca nie ma wobec niego żadnych zobowiązań urlopowych za 2015 rok. Już do końca kwietnia skorzystał on z przysługującego mu 26-dniowego wypoczynku.
Podstawa prawna
Art. 155[1] par. 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
4. Czy za kilka dni pracy przysługuje urlop
Zostałem zatrudniony na okres próbny 25 maja. Jednak już w pierwszym tygodniu czerwca zostałem zwolniony. Mam długi staż pracy u innych pracodawców wynoszący ponad 13 lat. Czy mimo tak krótkiego ostatniego okresu pracy nabyłem prawo do urlopu?

TAK

Pracownikowi przysługuje urlop proporcjonalny do okresu zatrudnienia. Za miesiąc pracy przysługuje 1/12 wymiaru urlopu, czyli w przedstawionej sytuacji z uwagi na ponad 13-letni staż pracy 1/12 z 26 dni. Z kodeksu pracy wynika, że niepełny kalendarzowy miesiąc pracy zaokrągla się w górę do pełnego miesiąca. Taki sposób zaokrąglania jest bardzo korzystny dla pracownika, ponieważ mimo nieprzepracowania pełnego miesiąca kalendarzowego będzie mu przysługiwał za ten miesiąc urlop wypoczynkowy. Zatem w analizowanej sytuacji z powodu przepracowania kilku dni w czerwcu i lipcu ma on prawo do urlopu w wymiarze 2/12 z 26 dni, czyli po zaokrągleniu do 5 dni. W przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu z powodu rozwiązania stosunku pracy pracodawca musi wypłacić pracownikowi ekwiwalent pieniężny.
Podstawa prawna
Art. 154, art. 155[2a], art. 168 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
5. Czy zmniejszyć urlop dla niepełnoetatowca
Mam 20-letni staż pracy. Obecnie jestem zatrudniony na cały etat. Zastanawiam się jednak nad jego zmniejszeniem od nowego roku. Czy to wpłynie na wymiar przysługującego mi urlopu?

TAK

Przy zatrudnieniu na określonym ułamku etatu wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie. Dla pełnego etatu przy 20-letnim stażu pracy urlop wynosi 26 dni. Jeśli natomiast pracownik będzie pracował na pół etatu, będzie miał prawo do 13 dni wolnego. Przy obliczeniach trzeba pamiętać, że niepełny dzień urlopu zawsze zaokrągla się w górę do pełnego dnia. Dlatego gdy pracownik będzie zatrudniony na 3/4 etatu, to będzie mu przysługiwać urlop 20-dniowy (26 dni x 3/4 etatu = 19,5 dnia), a jeśli zgodzi się na pracę na 1/4 etatu, to 7-dniowy (26 dni x 1/4 etatu = 6,5 dnia).
Mimo że rozmiar urlopu określa się w dniach, to trzeba pamiętać, jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy. Dlatego po ustaleniu wymiaru urlopu, jaki przysługuje konkretnemu pracownikowi, należy przeliczyć go na godziny. Przykładowo zatrudniony na pół etatu ma prawo do 104 godzin urlopu (13 dni x 8 godz.).
Podstawa prawna
Art. 154 par. 2, art. 154[2] ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
6. Czy można nakazać skorzystanie z wakacji
Wypowiedziałem umowę o pracę. Z uwagi na długi staż obowiązuje mnie 3-miesięczny okres wypowiedzenia. Pracodawca nie zwolnił mnie w tym czasie ze świadczenia pracy, ale powiedział, że w ostatnim miesiącu wypowiedzenia wyśle mnie na urlop. Czy muszę się podporządkować takiej decyzji? Czy pracodawca może mnie zmusić do skorzystania z urlopu w określonym przez niego terminie, jeśli w planie urlopowym był określony inny?

TAK

W okresie wypowiedzenia pracodawca może wysłać pracownika na urlop wypoczynkowy bez jego zgody. Nie ma znaczenia, czy wypowiedzenie złożył pracownik, czy też pracodawca. W przypadku udzielania urlopu w okresie wypowiedzenia pracodawca nie jest zobowiązany stosować się do ustalonego wcześniej planu urlopów.
Jeśli w okresie wypowiedzenia pracownik nie zdąży wykorzystać całego przysługującego mu urlopu, to firma będzie mu musiała wypłacić ekwiwalent pieniężny.
Podstawa prawna
Art. 167[1], art. 171 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
7. Czy trwające zatrudnienie jest wliczane do stażu
Podjęłam od 1 czerwca pracę na pół etatu na czas nieokreślony. Jednocześnie nadal będę pracowała u dotychczasowego pracodawcy. Jestem u niego zatrudniona od 12 lat w pełnym wymiarze czasu pracy. Czy mój nowy pracodawca, ustalając wymiar urlopu, uwzględni staż pracy przebyty w drugiej firmie?

TAK

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i jego wymiar, wlicza się okresy poprzedniego zakończonego zatrudnienia. Od tej zasady jest jednak wyjątek, który ma zastosowanie m.in. w przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch stosunkach pracy. Wówczas przy ustalaniu uprawnień urlopowych okres pracy w jednej firmie ma wpływ na wymiar urlopu w drugiej.
W przedstawionej sytuacji drugi pracodawca przy ustalaniu liczby dni urlopu wypoczynkowego dla zatrudnionego na pół etatu przyjmie, że pracownik ma ponad 10-letni okres zatrudnienia, co uprawnia go do 13 dni urlopu wypoczynkowego (1/2 etatu x 26 dni). Z uwagi na to, że podjął pracę w trakcie roku kalendarzowego – od 1 czerwca w 2015 r., to urlop za ten rok należy ustalić proporcjonalnie. Wynosi 8 dni [7/12 (liczba przepracowanych miesięcy w roku) x 13 dni = 7,58 dnia, a po zaokrągleniu 8 dni].
Podstawa prawna
Art. 154[1], art. 155[2a] ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
8. Czy mogę sam decydować o wykorzystaniu zaległości
Nie wykorzystałam przysługującego mi urlopu za 2014 rok, bo pracodawca mnie z niego odwołał. Czy musi on zaakceptować to, że chcę przebywać przez dwa miesiące na urlopie w okresie wakacji letnich moich dzieci? Czy wystarczy go o tym tylko zawiadomić, nie czekając na zgodę?

NIE

Obowiązkiem pracodawcy jest udzielenie pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym uzyskał on do niego prawo. Od tej zasady są wyjątki przewidziane w przepisach. Jeden z nich dotyczy odwołania pracownika z urlopu. W takim przypadku urlop, który nie został wykorzystany w danym roku kalendarzowym, powinien być udzielony najpóźniej do 30 września następnego roku. Jednak zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądowym pracownik nie może samowolnie udać się na odpoczynek. Dotyczy to również urlopu zaległego. O udzieleniu wolnego decyduje bowiem zawsze pracodawca. Nie wystarczy zatem tylko zawiadomienie o rozpoczęciu urlopu. Pracodawca może uwzględnić wniosek pracownika o udzielenie mu urlopu na dwa miesiące, ale nie ma takiego obowiązku.
Pracownik, który wykorzystałby urlop zaległy bez zgody pracodawcy, byłby uznany za nieobecnego w pracy bez usprawiedliwienia. W sposób ciężki naruszyłby podstawowe obowiązki pracownicze, co uzasadniałoby rozwiązanie z nim umowy o pracę w trybie natychmiastowym. Wykazanie winy pracownika nie byłoby w takiej sytuacji trudne.
Podstawa prawna
Art. 53, art. 168 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
Wyroki SN z 17 grudnia 1980 r. (I PRN 136/80, LEX 14566) oraz z 3 kwietnia 2001 r. (I PKN 587/00, PPiPS 2002/12/25).