Mój syn właśnie kończy szkołę, najpewniej od wakacji będzie szukał zatrudnienia. Na co zwrócić uwagę przy podpisywaniu umowy, o co szczególnie musi zadbać, aby nie zostać oszukanym? – pyta pan Jan.
Już niebawem na rynek pracy trafią świeżo upieczeni absolwenci. Również wakacje sprzyjają szukaniu zatrudnienia, choćby tymczasowego. Warto znać swoje prawa, by ustrzec się pułapek przy podpisywaniu umów o pierwszą pracę.
Coraz popularniejszą formą współpracy jest zatrudnianie w ramach umowy-zlecenia. Nie podlega ona pod kodeks pracy, zleceniodawca nie musi dbać o badania wstępne, nasz czas pracy, urlopy, okres wypowiedzenia i inne przywileje należne tylko pracownikom. Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do wykonywania określonej czynności. Zlecenie może np. dotyczyć ochrony jakiegoś obiektu, obsługi danego obszaru, usług informatycznych, księgowych, reprezentacji lub promocji zleceniodawcy.
W podpisanym przez obie strony dokumencie nie może zabraknąć następujących elementów: danych osób bądź podmiotów, czyli stron, przedmiotu zlecenia i ram czasowych trwania umowy. Musi się znaleźć tam także wysokość wynagrodzenia i zapis, kiedy będzie płatne, np. do 3 dni po wystawieniu rachunku.
Jeśli godzimy się na taką formę współpracy, to powinniśmy zwrócić uwagę, by zapisy w umowie-zleceniu nie sugerowały, że jest to kontrakt o pracę. Nie powinno się zatem wpisywać w niej obowiązków zleceniodawcy, warunków podporządkowania, narzucać miejsca i czasu wykonywania zlecenia ani dodawać zobowiązania, że wynagrodzenie za zlecenie będzie płatne do 3. dnia każdego miesiąca. Umowa-zlecenie jest umową starannego działania i już samo to jest podstawą do wynagrodzenia, a nie dopiero osiągnięcie zamierzonego rezultatu.
Inną formą współpracy jest zatrudnianie na umowę o dzieło, w której przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, za które zapłaci zamawiający. W umowie oczywiście należy określić strony, ich dokumenty tożsamości lub dane firm, które rozpoczynają współpracę, oraz opisać, co będzie wykonane i do kiedy przedmiot umowy musi być ukończony. Dzieło musi mieć charakter materialny, a wykonawca odpowiada za efekt swojej pracy. Dziełem może być np. projekt architektoniczny, przeprowadzenie szkolenia, wykonanie strony internetowej, napisanie programu, tłumaczenie książki. Wynagrodzenie jest ściśle powiązane z rezultatem pracy.
Umowa o pracę to najbardziej pożądana forma zatrudnienia, stosunek pomiędzy pracodawcą a pracownikiem podlega pod kodeks pracy, a ewentualne spory rozstrzyga sąd pracy. Dokument powinien zawierać następujące informacje: strony umowy i jej rodzaj (na czas określony, nieokreślony, próbna, na zastępstwo), rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, wynagrodzenie wraz ze wskazaniem jego składników, wymiar czasu pracy i termin jej rozpoczęcia.
Umowa powinna być zawarta na piśmie, a jeśli strony nie podpisały jej wcześniej, to najważniejsze ustalenia powinny być spisane najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy.
Powierzenie zadań młodocianym jest także zapisane w kodeksie pracy. Wolno zatrudniać tylko osoby powyżej 16. roku życia (z pewnymi wyjątkami), które skończyły gimnazjum i przedstawią świadectwo lekarskie, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Młodociany nie może pracować więcej niż 8 godzin na dobę, wliczając w to obowiązki szkolne, nie wolno mu także pracować w nocy. Zatrudnianie osób młodszych niż szesnastolatkowie jest możliwe tylko przez firmy prowadzące działalność kulturalną, artystyczną, reklamową lub sportową. Dziecko może pracować najwyżej 6 godzin dziennie i w tym przypadku również wlicza się czas spędzony w szkole.
Przepisy prawa obowiązujące pracowników, współpracowników i wykonawców w Polsce są bardzo szczegółowe i chronią obie strony umowy.
Jednak jak zwykle przy podpisywaniu czegokolwiek i zobowiązywaniu się do świadczenia pracy należy dokładnie czytać dokumenty, które podpisujemy, aby mieć pewność, że nasze zamiary są zbieżne z oczekiwaniami drugiej strony.
Podstawa prawna
Art. 29, art. 191, art. 202, art. 304 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz 94 ze zm.).
Art. 627–646, art. 734–751 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.).

PORADA EKSPERTA

Inspektorzy pracy prowadzą intensywne kontrole przestrzegania przepisów prawa pracy przy zatrudnianiu. Wynika z nich, że coraz częściej są zawierane umowy cywilnoprawne w sytuacji, gdy spełnione są warunki właściwe dla umowy o pracę. W roku ubiegłym co piąta ze sprawdzonych przez inspektorów umów cywilnych została zawarta z naruszeniem prawa. Równolegle z kontrolami Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi kampanię informacyjną „Zanim podejmiesz pracę”. Niezmiernie ważna jest bowiem świadomość praw, jakie mają zatrudnieni. Naszą kampanię kierujemy do pracowników jak również do osób, które mają zamiar podjąć pracę. W razie wątpliwości, czy pracodawca – aktualny lub przyszły – postępuje zgodnie z prawem, warto skontaktować się z inspekcją. Taki bezpośredni kontakt umożliwiamy poprzez media i udział naszych prawników w majowych dyżurach redakcyjnych na terenie całego kraju. PIP świadczy bezpłatne porady prawne przez okrągły rok. Niezbędne informacje, adresy i telefony znajdują się na stronie http://www.pip.gov.pl. Z tej formy poradnictwa każdego roku korzysta średnio 1,5 mln osób.
Kodeks pracy wymaga, by umowa o pracę była zawarta na piśmie. To jeden z najważniejszych obowiązków pracodawcy. Musi to zrobić najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy. Jeśli pracodawca chce sprawdzić kwalifikacje pracownika, może go zatrudnić na okres próbny (za wynagrodzeniem), który nie może przekraczać 3 miesięcy. Po jego upływie pracodawca może nawiązać umowę na czas określony, nieokreślony, na czas wykonywania określonej pracy lub umowę na zastępstwo. Zdarzają się pracodawcy, którzy zatrudniają na próbę na dzień, tydzień i dłużej – bez umowy i wynagrodzenia. To wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Za każdą pracę, nawet jeśli podwładny przystąpił do jej wykonywania na podstawie ustnej umowy, jeszcze przed jej podpisaniem, przysługuje wynagrodzenie. Pracodawca, który nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę ani też nie wypłaca pensji za pracę, podlega karze grzywny od 1 tys. do 30 tys. zł. Uwaga! Inspekcja pracy gwarantuje anonimowość składającym skargę na pracodawcę!
We własnym interesie należy dążyć do zawarcia każdej umowy na piśmie, w tym umowy cywilnoprawnej. Osoba wykonująca pracę na podstawie takiej umowy nie korzysta jednak z gwarancji pracowniczych określonych w przepisach prawa pracy, w szczególności w kodeksie pracy. Podmiot zatrudniający nie ma zatem np. obowiązku zapewnić takiej osobie płacy na poziomie co najmniej minimalnego wynagrodzenia, urlopu wypoczynkowego, przestrzegać wobec niej norm czasu pracy obowiązujących pracowników itd. Państwowa Inspekcja Pracy nie rozpatruje skarg dotyczących roszczeń wynikających z umów cywilnoprawnych, np. w sprawie braku wypłaty wynagrodzenia. Dochodzi się ich przed sądem cywilnym.
Umowa o dzieło łączy się też z brakiem ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego; bez prawa do świadczeń z tytułu choroby, macierzyństwa oraz wypadku przy pracy, np. do zasiłku chorobowego i macierzyńskiego, nie można też bezpłatnie korzystać z placówek służby zdrowia.