Z etatem musi się pożegnać osoba, która nie podporządkuje się decyzji o przeniesieniu do innej jednostki. Z takim skutkiem musi się też liczyć ten, kto otrzymał dwie z rzędu negatywne oceny pracy. W przypadku pracowników służby cywilnej zasady nie wynikają wprost z przepisów.
Szefowie i dyrektorzy generalni odpowiedzialni za politykę kadrową w urzędach administracji rządowej mają co najmniej kilka możliwości, aby zwolnić pracownika. Część z tych rozwiązań jest obligatoryjna i następuje z mocy prawa. Niektóre zaś zależą wyłącznie od decyzji pracodawcy. Szczegółowe tryby i przyczyny zwalniania dotyczą przede wszystkim urzędników mianowanych. Wobec pracowników służby cywilnej zastosowanie ma kodeks pracy.

Utrata pracy za ocenę

Do osób zatrudnionych w administracji rządowej stosuje się ustawę o służbie cywilnej. Wskazuje ona kilkanaście przyczyn utraty pracy. W przypadku urzędników mianowanych, którzy stanowią zaledwie około 6 proc. całego korpusu, rozwiązanie stosunku pracy następuje, jeśli dana osoba dwa razy z rzędu otrzyma negatywną ocenę okresową. Jego zatrudnienie wygasa z mocy prawa, ale z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia.
W przypadku pozostałych pracowników służby cywilnej przepisy ustawy pragmatycznej nie przewidują żadnej sankcji za dwie negatywne oceny ich pracy. Niemniej jednak dyrektor generalny może podjąć decyzję o zwolnieniu takiej osoby. Nie jest to jednak obligatoryjne.

Badanie z urzędu

Urzędnik mianowany traci również zatrudnienie bez dodatkowej decyzji przełożonego, jeśli lekarz orzecznik ZUS stwierdzi trwałą niezdolność do pracy uniemożliwiającą wykonywanie obowiązków. W takim przypadku okres wypowiedzenia również trwa trzy miesiące.
Co ciekawe, skierowanie na takie badanie może nastąpić na prośbę pracownika lub z urzędu. W efekcie, jeśli bezpośredni przełożony ma wątpliwości co do stanu zdrowia zatrudnionego, może podjąć taką właśnie decyzję.
Pozostałe przypadki obligatoryjnego zwolnienia z mocy prawa (przy tym samym okresie wypowiedzenia) dotyczą utraty nieposzlakowanej opinii oraz likwidacji urzędu i braku możliwości przeniesienia danej osoby do innej jednostki.
Pojęcie nieposzlakowanej opinii jest nieprecyzyjne i dyrektorzy generalni nie zawsze mają pewność, kiedy dochodzi do takiej sytuacji. Na przykład zatrzymanie urzędnika i skazanie za prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu nie budzi wątpliwości, że powinien on stracić pracę. Ale już np. pozostawanie w nieformalnym związku z przełożonym, do którego żadna ze stron się nie przyznaje, może powodować obiekcje.
Wskazanie na inne przyczyny rozwiązania umowy z urzędnikiem mianowanym zależy już od dyrektora generalnego. Przepisy dają mu możliwość rozwiązania stosunku pracy, ale nie obligują do tego. W efekcie np. bez wypowiedzenia można zwolnić urzędnika, jeśli jego nieobecność w pracy z powodu choroby trwała dłużej niż rok. Nie może jednak dochodzić do zwolnienia z tych przyczyn, jeśli urzędnik podlega szczególnej ochronie przedemerytalnej.

Siedem grzechów

Dodatkowo ustawa o służbie cywilnej przewiduje siedem przypadków, w których urzędnik mianowany traci pracę. Pierwszy jest bardzo prozaiczny i prawie nie występuje. Dotyczy odmowy złożenia ślubowania po zaliczeniu postępowania kwalifikacyjnego na urzędnika i otrzymaniu wystarczającej liczby punktów, aby zmieścić się w limicie mianowań. Kolejny przypadek to utrata obywatelstwa państwa należącego do Unii Europejskiej lub innego, którego obywatelom przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia na terytorium Polski. Na niektórych stanowiskach urzędniczych w służbie cywilnej można bowiem zatrudniać cudzoziemca.
Kolejny równie rzadki przypadek to prawomocne orzeczenie kary dyscyplinarnej w postaci wydalenia ze służby. Zatrudnienie traci się także za odmowę wykonania decyzji o przeniesieniu do pracy, np. w innej jednostce. Pozostałe dwie przesłanki dotyczą już przestępstw, w tym prawomocnego orzeczenia utraty praw publicznych lub zakazu wykonywania zawodu urzędnika oraz tymczasowego aresztowania trwającego dłużej niż trzy miesiące.

Dyscyplinarka

Przepisy ustawy o służbie cywilnej przewidują też rozwiązanie stosunku pracy z urzędnikiem bez wypowiedzenia z jego winy, jeśli dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków członka korpusu, a jego wina jest oczywista. Kolejnym powodem do natychmiastowego zwolnienia jest stwierdzenie prawomocnym wyrokiem, że w czasie pracy urzędnik dopuścił się przestępstwa uniemożliwiającego mu dalsze zatrudnienie.
Natychmiast pracę traci urzędnik, który w sposób zawiniony doprowadził do utraty uprawnień do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku. W tym przypadku jednak jego przełożony powinien wykazać, że nie ma dla niego innego stanowiska, które uwzględniałoby jego przygotowanie zawodowe.
Wobec pracowników służby cywilnej ustawa pragmatyczna nie przewiduje tak szczegółowych uregulowań odnośnie do możliwości zwolnienia z pracy. Wskazuje jednak, że w okresie wypowiedzenia członek korpusu (pracownicy i urzędnicy) może być zwolniony z pełnienia obowiązków, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Podstawa prawna
Art. 62–72 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. nr 227, poz. 1505 z późn. zm.).