Międzynarodowe konwencje nie przesądzają, kto ma płacić wynagrodzenie działaczowi za czas poświęcony na pracę na rzecz organizacji.
Swobody i zasady funkcjonowania związków zawodowych określa ratyfikowana przez Polskę Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy (dalej: MOP) nr 135 dotycząca ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień. Zgodnie z nią przedstawiciele pracowników, czyli także związki zawodowe, korzystają ze skutecznej ochrony przeciwko wszelkim aktom krzywdzącym, włącznie ze zwolnieniem, podjętym ze względu na ich charakter lub działalność jako przedstawicieli pracowników, ich przynależność związkową lub uczestnictwo w działalności związkowej, jeśli działają zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawodawstwa, układami zbiorowymi lub innymi wspólnie uzgodnionymi porozumieniami.
Orzecznictwo MOP wskazuje, iż Konwencja nr 135 apeluje do państw członkowskich o zapewnienie w zakładzie pracy takich udogodnień, które umożliwią przedstawicielom pracowników sprawne i skuteczne wypełnianie ich funkcji, w sposób niezakłócający funkcjonowania danego zakładu pracy. Podobnie ogólnikowo uprawnienia przedstawicieli pracowników, w tym związków zawodowych, ujmuje Konwencja MOP nr 98 dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych. Wskazuje ona, iż organizacje pracowników i pracodawców powinny korzystać z odpowiedniej ochrony przed wszelkimi aktami ingerencji. Tak generalne zapisy nie odpowiadają jednak na pytanie, jakie są granice uprawnień związku w zakresie wykonywania codziennych czynności związkowych.
Odpowiedź znajduje się w Zaleceniu nr 143 MOP dotyczącym ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień z 1971 r. (dalej: Zalecenie nr 143).
W rozdziale poświęconym uprawnieniom przedstawicieli pracowników jasno wskazano, iż m.in. przedstawicielom pracowników w przedsiębiorstwie powinno się przyznać zwolnienia od pracy bez utraty wynagrodzenia, świadczeń i korzyści socjalnych na czas potrzebny do wykonywania swych funkcji przedstawicielskich w przedsiębiorstwie. W szczególności, w celu umożliwienia przedstawicielom pracowników wykonywania swych funkcji w sposób skuteczny należy im udzielać zwolnień od pracy potrzebnych do uczestniczenia w posiedzeniach, kursach szkoleniowych, seminariach, kongresach i konferencjach związkowych. Zwolnienia te powinny być przyznawane bez utraty wynagrodzenia, świadczeń i korzyści socjalnych, z tym że nie można ustalić, kto ma ponieść koszty powstałe z tego tytułu.
Zasadę ustalania ponoszenia kosztów zwolnień od pracy (tj. brak automatycznego przypisania ponoszenia tych kosztów pracodawcy) potwierdza także orzecznictwo MOP. Badając skargę na nieprzyznanie czasu wolnego od pracy w celu uczestnictwa w zebraniach związkowych, komitet MOP przypomniał, że chociaż z jednej strony należy uwzględnić charakter stosunków pracy w danym kraju i że przyznane udogodnienia nie powinny zakłócać normalnego funkcjonowania danego zakładu pracy, to z drugiej strony par. 10 pkt 1 Zalecenia nr 143 stanowi, że przedstawicielom załogi w zakładzie pracy powinien przysługiwać potrzebny do sprawowania przez nich funkcji przedstawicielskiej czas wolny od pracy bez utraty socjalnych czy innych świadczeń.
Przedstawicielom pracowników należy przyznać zwolnienia od pracy bez utraty wynagrodzenia, świadczeń i korzyści socjalnych na czas potrzebny do wykonywania swych funkcji przedstawicielskich w przedsiębiorstwie

Dodatkowe uprawnienia

● Reprezentanci pracowników powinni mieć dostęp do wszystkich miejsc pracy w przedsiębiorstwie, jeżeli dostęp do tych miejsc jest im potrzebny do wykonywania funkcji przedstawicielskich. Powinni mieć dostęp bez nieuzasadnionej zwłoki do kierownictwa przedsiębiorstwa i do osób upoważnionych do podejmowania decyzji, gdy jest to konieczne do właściwego wykonywania ich funkcji.

● Prawo międzynarodowe nie nakłada na pracodawcę obowiązku zbierania i przekazywania składek związkowych od zatrudnianych osób. Mowa jest tylko o tym, że w razie nieustanowienia innego sposobu zbierania związkowych składek członkowskich, przedstawiciele pracowników upoważnieni przez związek zawodowy powinni otrzymać zezwolenie na regularne zbieranie tych składek na terenie przedsiębiorstwa.

● Przedstawiciele pracowników, działający w imieniu związku zawodowego, powinni otrzymać zezwolenie na wywieszanie komunikatów związkowych w przedsiębiorstwie, w jednym lub w kilku miejscach, uzgodnionych z kierownictwem przedsiębiorstwa, do których pracownicy mają łatwy dostęp. Kierownictwo przedsiębiorstwa powinno również zezwolić przedstawicielom pracowników, działającym w imieniu związków zawodowych, na rozprowadzanie wśród pracowników przedsiębiorstwa biuletynów informacyjnych, broszur, publikacji i innych dokumentów związku. Należy pamiętać że, komunikaty i dokumenty związkowe, powinny odnosić się do normalnej działalności związków zawodowych, a ich wywieszanie i rozprowadzanie nie powinno utrudniać normalnej działalności przedsiębiorstwa ani naruszać w nim schludności.

Podstawa prawna

Konwencja nr 135 z 23 czerwca 1971 r. dotycząca ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień (Dz.U. z 1977 r. nr 39, poz. 178).

Konwencja nr 98 z 1 lipca 1949 r. dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (Dz.U. z 1958 r. nr 29, poz. 126).

Joanna Jasiewicz adwokat, kancelaria Gide Loyrette Nouel