Chciałbym podjąć studia zaoczne, najpierw licencjackie a następnie magisterskie. Czy jest możliwe, by mój obecny pracodawca pokrył ich koszty i dawał mi wolne na piątkowe zajęcia oraz na egzaminy? Czy w przypadku studiów dwustopniowych wystarczy jedna umowa szkoleniowa, czy muszę podpisywać dwie oddzielne? Czy podjęcie studiów i korzystanie z pomocy pracodawcy związuje mnie z nim? Co będzie, gdy wykorzystam np. urlop szkoleniowy, a potem będę chciał odejść z pracy? – pyta pan Mirosław.
Dr hab. Arkadiusz Sobczyk radca prawny, Kancelaria Prawna A. Sobczyk i Współpracownicy / Media / Materialy prasowe
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych odbywa się z inicjatywy pracodawcy albo – jeżeli z taką propozycją wystąpi pracownik – za jego zgodą. Znowelizowany w 2010 r. kodeks pracy mówi o doszkalaniu w ramach pracy aktualnie wykonywanej, ale również wtedy, gdy planowany jest awans pracownika lub też pracodawca zamierza zaproponować mu np. pracę na innym stanowisku. Tak czy inaczej konieczna jest jego zgoda, która powinna obejmować zamknięty proces kształcenia, umożliwiający pracownikowi podniesienie kwalifikacji do oczekiwanego poziomu. Jeśli są to np. 3-letnie studia licencjackie, wyrażenie zgody na trzy semestry nie spełni tego warunku.
Jak wynika z wyjaśnień Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, zgoda pracodawcy powinna poprzedzać korzystanie przez pracownika ze świadczeń związanych z doszkalaniem, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by wyraził on ją także wtedy, gdy pracownik uczący się we własnym zakresie ujawni mu to dopiero w trakcie nauki i wtedy o zgodę wystąpi. Jeśli tego nie zrobi, nie ma co liczyć na jakąkolwiek pomoc – płatne zwolnienie z całości lub części dnia pracy i płatny urlop szkoleniowy należą się tylko pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy lub za jego przyzwoleniem.
Zwolnienie z pracy przysługuje na czas niezbędny, by pracownik mógł punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia i na czas ich trwania w wymiarze wynikającym z programu. Jeżeli przewiduje on zajęcia wyłącznie w czasie wolnym od pracy (np. w weekendy), zwolnienie z całości lub części dnia pracy nie będzie mu przysługiwało.
Urlop szkoleniowy należy się natomiast wyłącznie na egzaminy kończące niektóre formy podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Nie ma przy tym znaczenia, czy są to formy szkolne czy pozaszkolne, w systemie stacjonarnym czy niestacjonarnym. Pracodawca jest zobowiązany udzielać urlopu szkoleniowego w te dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

Wymiar urlopu szkoleniowego wynosi:

● 6 dni dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych, czyli dla samodzielnie dokształcających się osób dorosłych chcących uzyskać świadectwo ukończenia szkoły podstawowej, gimnazjum lub liceum ogólnokształcącego;
● 6 dni dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego;
● 6 dni dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (dyplom po ukończeniu m.in zasadniczej szkoły zawodowej, czteroletniego technikum oraz trzyletniego technikum dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej);
● 21 dni w ostatnim roku studiów – na opracowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego (np. na studiach licencjackich, magisterskich lub podyplomowych).
Znowelizowany kodeks pracy nie przewiduje urlopu szkoleniowego na sesję, pracodawca może jednak przyznać go dobrowolnie. Może też przyznać inne dodatkowe świadczenia, np. opłacić kształcenie, podręczniki, przejazd lub zakwaterowanie – w całości lub w części. Jeżeli pracownik będzie się dokształcał z własnej inicjatywy, ale bez związku z wykonywaną pracą, podnosząc wiedzę ogólną bądź związaną ze swoimi zainteresowaniami, również wtedy pracodawca może – jeśli ma taką wolę – udzielić mu świadczeń zarówno przewidzianych w kodeksie pracy, jak i dodatkowych.
Podstawa prawna
Art. 102–103 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

Umowa lojalnościowa określa prawa i obowiązki stron. Wśród obowiązków pracodawcy powinny znaleźć się te, które nie są zawarte w kodeksie pracy. Kodeks gwarantuje urlop szkoleniowy i zwolnienie z pracy na zajęcia obowiązkowe, natomiast w umowie powinien być określony tryb realizacji powyższych praw przez pracownika, np. konieczność wcześniejszego przedstawienia harmonogramu zajęć, terminów egzaminów, obowiązek składania wniosków o wolny dzień z określonym wyprzedzeniem. Podstawowe obowiązki pracodawcy wynikające z umowy to przede wszystkim zakres świadczeń dodatkowych i sposób ich realizacji, np. dłuższy wymiar urlopu szkoleniowego lub opłata czesnego. Obowiązki pracownika to głównie okres pozostawania w zatrudnieniu. Umowa może także nakładać obowiązki zachowania rzetelności w procesie podnoszenia kwalifikacji, np. frekwencji na zajęciach oraz terminowości przystępowania do egzaminów.

Kontrakt taki może dopuszczać odwołanie z urlopu szkoleniowego lub konieczne w nim przerwy. Musi jednak określać wysokość świadczeń dodatkowych lub takie regulacje, które pozwolą pracownikowi oszacować swoje przyszłe zobowiązania, a poziom tych świadczeń może być uzależniony od wyników nauki i terminowości realizacji celów edukacyjnych.

Pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe, który w trakcie dokształcania lub po jego ukończeniu (w terminie określonym w umowie lojalnościowej, ale nie dłuższym niż trzy lata) rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem (z wyjątkiem sytuacji mobbingu), jest zobowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń. Ich wysokość jest proporcjonalna do okresu zatrudnienia po ukończeniu doszkalania lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Mowa jest wyłącznie o świadczeniach dodatkowych. Nie podlegają więc zwrotowi inne koszty, jakie ponosi pracodawca, np. w związku z dodatkowym urlopem lub zwolnieniami z pracy. Zwrot takich kosztów możliwy jest tylko wtedy, gdy pracownik korzystał z tych świadczeń niezgodnie z ich przeznaczeniem.

Jeśli doszkalający się pracownik studiuje, nie ma przeszkód, aby strony zawarły jedną umowę obejmującą zarówno okres studiów licencjackich, jak i magisterskich. Jednak zgoda pracodawcy na podnoszenie kwalifikacji musi być udzielona co do konkretnego programu kształcenia. Dlatego też z jej brzmienia musi jednoznacznie wynikać zezwolenie zarówno na studia I stopnia, jak i II.