Osoba, która chce wykazać, że łączy ją z firmą stosunek pracowniczy, musi udowodnić, że wykonywała obowiązki na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem. Ważne są też miejsce i czas świadczenia zadań.
Trudna sytuacja na rynku pracy powoduje, że pracownicy często przyjmują mniej korzystne warunki zatrudnienia i nie dbają o jego formalnoprawne aspekty. O tym, jaka relacja prawna powstaje pomiędzy pracodawcą i pracobiorcą, decydują faktyczne okoliczności wykonywanego zajęcia.
Nie ma przy tym zasadniczego znaczenia nazwa, jaką strony nadały kontraktowi, lub to, że w ogóle nie sporządziły go na piśmie. Te elementy mogą mieć natomiast wpływ na ewentualne postępowanie dowodowe, w którym strona chciałaby wykazać, że np. zawarła umowę o pracę.

Można domagać się sprostowania świadectwa

Przykładowo pracownica od 2 stycznia 2012 r. do 20 kwietnia 2012 r. była zatrudniona w prywatnym sklepie w charakterze sprzedawczyni. Rozpoczynała pracę o 7.00, a kończyła o 15.00.
Wynagrodzenie otrzymywała raz na tydzień bezpośrednio od właściciela sklepu. Następnie 4 maja 2012 r. kobieta otrzymała pisemną umowę o pracę na czas nieokreślony. Jej zakres obowiązków się nie zmienił.
Po kilku miesiącach firma wypowiedziała jednak podpisany kontrakt, powołując się na ekonomiczną konieczność redukcji etatów. Podwładna otrzymała świadectwo pracy, z treści którego wynikało, że początkiem zatrudnienia był 4 maja 2012 r.
Sprzedawczyni zwróciła się o sprostowanie świadectwa poprzez zapisanie w nim, że umowa trwała od 2 stycznia 2012 r. Pracodawca odmówił takiej czynności, twierdząc, że wcześniej wykonywała ona swoje obowiązki na podstawie umowy-zlecenia.

Oba postępowania nie są związane

W takim przypadku pracownikowi przysługuje prawo wystąpienia z żądaniem sprostowania świadectwa do sądu pracy w ciągu 7 dni od zawiadomienia o odmowie dokonania tej czynności przez pracodawcę. W pozwie zatrudniony powinien wykazać, że łączący strony stosunek prawny od początku, tj. od 2 stycznia 2012 r., miał cechy umowy o pracę oraz że wolą stron było właśnie zawarcie takiego kontraktu.
Co ważne, niezłożenie pozwu o sprostowanie świadectwa pracy nie pozbawia zatrudnionego możliwości żądania ustalenia istnienia stosunku pracy. Ten rodzaj powództwa wymieniony jest w art. 461 par. 2 kodeksu postępowania cywilnego.
W wyroku z 2 czerwca 2006 r. SN – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (sygn. akt I PK 250/05, OSN Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rok 2007, nr 11–12, poz. 156, str. 462) wyjaśniono, że świadectwo pracy jest ważnym dokumentem, ale zawiera jedynie oświadczenie wiedzy.
Nie tworzy praw podmiotowych ani ich nie pozbawia. Ustalenie istnienia stosunku pracy warunkuje prawo do niektórych bieżących i przyszłych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a także rzutuje, poprzez konstrukcję stażu ubezpieczenia, na ich wysokość.

Ważne przesłanki wskazuje kodeks

Zgodnie z art. 22 par. 12 k.p. nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy określonych w art. 22 par. 1 k.p.
Jeżeli zatem pracownik udowodni, że we wskazanym okresie wykonywał na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem obowiązki określonego rodzaju i odbywało się to w miejscu i czasie wskazanym przez zatrudniającego, to może spodziewać się ustalenia przez sąd, że strony łączyła we wskazanym okresie umowa o pracę.

Stosunek pracy wpływa na świadczenia

Ponadto w wyroku z 15 grudnia 2009 r. SN – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (sygn. akt PK 156/09, Monitor Prawa Pracy 2010, nr 9, str. 477) stwierdził, że roszczenie o sprostowanie świadectwa nie wyłącza interesu prawnego w ustaleniu rzeczywistej treści stosunku pracy na podstawie art. 189 k.p.c. Świadectwo jest dokumentem, który ma potwierdzać zdarzenia i czynności w znaczeniu faktycznym. Żądanie jego sprostowania nie jest trybem, w którym można weryfikować zgodność z prawem tych czynności.
Co ważne, interes prawny pracownika w ustaleniu, że z firmą łączyło go zatrudnienie pracownicze, wynika z tego, że sam stosunek pracy stanowi przesłankę powstania innych stosunków prawnych, np. ubezpieczenia społecznego. Świadczenia wynikające z tego pierwszego nie obejmują zatem ogółu tych przysługujących pracownikowi z tytułu zatrudnienia, ale mają wpływ na wypłaty, do których pracownik dopiero w przyszłości nabędzie prawa.
Podstawa prawna
Art. 22, 97 par. 21, ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Art. 189, 461 par. 2 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

Dariusz Gawron-Jedlikowski, radca prawny